Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kütlə cisimlərin ətalətliliyini xarakterizə edən parametr olub, onların ətalətliliyinin ölçüsüdür.
- Sıxlıq. Cismin kütləsinin onun həcminə nisbəti sıxlıq adlanır. Sıxlıq « » ilə işarə olunur və
- NYUTONUN II QANUNU. QÜVVƏ . Artıq qeyd etdiyimiz kimi, kütləli cismə
- Şəkil 46.
- Bu qanuna əsasən cismin hərəkət təcili ona təsir edən qüvvə ilə düz, cismin kütləsi ilə tərs mütənasib olur
- Şəkil 47.
- Şəkil 48.
- Nyutonun II qanununa görə, başqa sözlə, cismə təsir edən qüvvə cismin kütləsi ilə qüvvənin ona verdiyi təcilin hasilinə bərabər olur.
- olar.
37 çıxması tüfəngin arxaya tərəf hərəkətə gəlməsinə, buz üzərində konkidə dayanmış uşaqlardan birinin digərini itələməsi onun özünün də hərəkətə gəlməsinə və s. səbəb olur. Təsirin cismin hərəkət sürətinin dəyişməsinə səbəb olduğunu nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, qarşılıqlı təsir zamanı cisimlərin hər ikisinin sürəti dəyişir. Qeyd edək ki, qarşılıqlı təsir zamanı sürətini az dəyişən cisim haqqında deyilir ki, bu cismin hərəkət sürətini saxlamaq qabiliyyəti, yəni ətalətliliyi böyükdür. Sürətini çox dəyişən cisim isə ətalətliliyi kiçik, yəni hərəkət sürətini saxlamaq qabiliyyəti kiçik olan cisim adlanır. Cisimlərin hərəkət sürətini saxlamaq qabiliyyətini, yəni ətalətliliyini xarakterizə etmək üçün kütlə anlayışından istifadə olunur. Kütlə « » ilə işarə olunur. Kütlə cisimlərin ətalətliliyini xarakterizə edən parametr olub, onların ətalətliliyinin ölçüsüdür. Belə çıxır ki, kütlənin böyük olması cismin ətalətliliyinin, yəni hərəkət sürətini saxlamaq qabiliyyətinin böyük olması deməkdir. Bu isə o deməkdir ki, həmin cisim qarşılıqlı təsir zamanı öz hərəkət sürətini az dəyişəcək. Kütlənin kiçik olması isə cismin ətalətliliyinin (hərəkət sürətini saxlamaq qabiliyyətinin) kiçik olması, bu isə qarşılıqlı təsir zamanı onun sürətinin çox dəyişməsi deməkdir. Kütlənin vahidi etalon kimi qəbul olunub (yəni BS - nin əsas vahidlərindəndir). BS - də [ ] = 1kq , SQS -də isə [ ] = 1 q - dır (1 kq = 10 3 q , 1 q = 10 -3 kq). Kütlənin sistemdən kənar vahidləri 1 ton (t) və 1 sentner (s) -dir ( 1 t = 10 3 kq, 1 s = 10 2 kq) . Kütləni tərəzi vasitəsilə təyin edirlər. Kütlə skalyar kəmiyyətdir. Sıxlıq. Cismin kütləsinin onun həcminə nisbəti sıxlıq adlanır. Sıxlıq « » ilə işarə olunur və kimi təyin olunur. Sıxlıq – vahid həcmə düşən kütləyə bərabər fiziki kəmiyyətdir. BS - də vahidi SQS - də isə - dır. ifadəsindən və alınır. 38 Kürə formasında olan cismin həcmi 3 3 4 R V - ə bərabər olduğundan, onun kütləsi 3 3 4 R m olacaqdır. NYUTONUN II QANUNU. QÜVVƏ . Artıq qeyd etdiyimiz kimi, kütləli cismə qüvvəsi təsir edərsə, onun başlanğıc sürəti dəyişib olacaq. Sürət dəyişməsini xarakterizə edən parametrin təcil olduğunu yada salsaq, onda aydın olur ki, cismə qüvvənin təsir etməsi onun təcil alması deməkdir. Belə çıxır ki, qüvvə - cismə təcil verən səbəbdir. Dediklərimizdən aydın olur ki, əgər kütləli cismə qüvvəsi təsir edirsə, o mütləq təcili alacaqdır (şəkil 46) : Şəkil 46. Bu üç kəmiyyət ( , ) arasında miqdarı asılılıq mövcuddur. Həmin asılılığı Nyuton müəyyənləşdirdiyindən bu asılılıq Nyutonun II qanunu adlanır və kimi müəyyən olunur. Bu qanuna əsasən cismin hərəkət təcili ona təsir edən qüvvə ilə düz, cismin kütləsi ilə tərs mütənasib olur. Aydındır ki, olduqda, olur. Bu o deməkdir ki, eyni bir cismə təsir edən qüvvənin qiyməti artdıqca, onun cismə verdiyi təcil də artır və əksinə (şəkil 47). Şəkil 47. 39 2) olduqda isə olur. Bu o deməkdir ki, eyni bir qüvvənin kiçik cismə verdiyi təcil böyük, böyük cismə verdiyi təcil isə kiçik olur (şəkil 48). - dən alınır. Şəkil 48. Onda Nyutonun II qanununa görə, başqa sözlə, cismə təsir edən qüvvə cismin kütləsi ilə qüvvənin ona verdiyi təcilin hasilinə bərabər olur. düsturu həm də qüvvə düsturu adlanır. Ona görə də qüvvənin vahidi bu düsturdan tapılır, yəni törəmə vahiddir. Göründüyü kimi, , yəni qüvvənin vahidi kütlə və təcil vahidlərinin hasilinə bərabər olmalıdır. Onda BS - də qüvvənin vahidi olar. Qeyd edək ki, bu vahid Nyutonun şərəfinə 1 Nyuton (1N) adlanır. Deməli, . Belə çıxır ki, 1 N qüvvə – kütləsi 1 kq olan cismə qədər təcil verən qüvvədir. ifadəsini şəklində də yazmaq olar. Onda olar. Deməli, 1 N qüvvə, başqa sözlə, kütləsi 1 kq olan cismin sürətini 1 san –də qədər dəyişən qüvvədir. SQS – də qüvvənin vahidi 1 dina (dn) adlanır: . İndi də 1 N və 1 dn arasında əlaqə tapaq: və ya olar. Qüvvənin bəzi xüsusiyyətləri ilə tanış olaq. Əvvəlcə qeyd edək ki, qüvvə vektorial kəmiyyətdir, yəni onun ədədi qiymətindən başqa, həm də istiqaməti Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|