Ədəbiyyat və sənət
Yüklə 2,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Elm” qəzeti. 4 dekabr, 2002-ci il. № 37-38
87 Beyrəyin aradan qaldırılması Qazanın zəifləməsinə səbəb olur. Sonda Dış Oğuzla İç Oğuz üz-üzə gəlir və iki qardaş bir-birini vurur. Son boyun belə faciəli bit- məsi, demək olar ki, dastanın kədərli finalına çevrilir. Düzdür, bu boyun da sonunda ənənəvi hal təkrar olunur. Yenə Dədəm Qorqud şadlıq edir, amma bu şadlıq daha əvvəlki şadlıqlardan deyildi, çünki artıq Oğuz elinin birliyinə xələl gəlmişdi. Gördüyümüz kimi, Dədəm Qorqud türkün öz içində məhv edilməsini bir daha önə çəkmiş və bunun da heç vaxt türkə xeyir gətirmədiyini ifadəli şəkildə söyləmişdir: Hanı dediyim bəy ərənlər, Dünya mənimdir deyənlər? Əcəl gəldi, yer gizlətdi, Fani dünya kimə qaldı? Gəlimli-gedimli dünya, Son ucu ölümlü dünya! Ümumiyyətlə, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanın- dan belə nəticəyə gəlmək olar ki, türklərin mərdliyi, ərənliyi, igidliyi əzəldəndir, lakin onlar bir olanda da- ha güclü olurlar. Biz bunu görkəmli şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin “Kitabi-Dədə Qorqud”dan və digər ta- rixi faktlardan bəhrələnərək yazdığı “Özümüzü kəsən qılınc” pyesində bir daha görürük. B.Vahabzadə bu 88 əsərində hələ kökü “Kitabi-Dədə Qorqud”dan gə- lən və indinin özündə də türklərin ən zəif nöqtəsi olan “Türk birliyi” problemini böyük məharətlə qoy- muş, pusquda duran alçaq, hiyləgər düşmənin yeri gələndə bu zəiflikdən öz məqsədlərinə uyğun istifadə etdiyini qeyd etmişdir. “Elm” qəzeti. 4 dekabr, 2002-ci il. № 37-38 89 “Kitab yüklü eşşək” romanı haqqında Cəmiyyətimizdəki naqislikləri, insanların nəfs və qürurun əsiri olduğunu gördükcə yadıma “Kitab yüklü eşşək” əsərinin qəhrəmanı “Çoşşa”nın nəsihət- ləri düşür, bu heyvanın insana münasibətini tez-tez xatırlayıram. Bəlkə, kimsə düşünər ki, bu qədər pey- ğəmbərlər, üləmalar, alimlər ola-ola niyə məhz eşşə- yin - Çoşşanın nəsihətləri? Təsəvvür edirsinizmi, insa- na bir dahi yol göstərir, öyüd-nəsihət edir, amma biz buna o qədər əhəmiyyət vermirik və ya dəyərləndirə bilmirik. Çünki nəsihət edən birmənalı şəkildə hamı- dan üst mövqedədir və onun dedikləri qəbul edilən- dir və bu, təbiidir. Amma mədəni səviyyəsinə, sava- dına görə özündən qat-qat aşağıda olduğunu qəbul etdiyin biri səni tənqid edərsə və yol göstərərsə, bu tənqidlər və iradlar həqiqəti əks etdirərsə, o zaman analar demiş, “adamın yeddi qatından keçər”. Bir insan oğlu olaraq, həmcinsimin heyvan tərə- findən haqlı tənqidi adama çox ağrı verir. Bəşəriyyət binayi-qədimdən bu günə didaktik materiallarla tər- biyələnməyə, həyatı dərk etməyə vadar edilsə də, vir- tual bir dünya olmasına baxmayaraq, bir metr torpaq üçün hələ də qan tökür, hərisliyinin qurbanı olur, hər gün bir addım əxlaqsızlığa doğru sürüklənir. Mövhu- matın və cəhalətin içində çırpınır. Şəxsi mənafelər bə- şəri mənafeləri tapdalayır və insan oğlu bu eybəcər- likləri özünün uydurduğu şeytanın boynuna atır. Hərdən cəmiyyətimizi bu cür görəndə Tanrının niyə məhz indi peyğəmbər göndərmədiyini də düşünür insan. Axı insanların düzgün yola çəkilməsi üçün bu 90 gün müdrik sözünə daha çox ehtiyac duyulur. Sonra da düşünürsən ki, bəlkə, cəmiyyətin pozulmasına peyğəmbər kimi tanıdığımız Adəm və onun həyat yoldaşı Həvva səbəb olub? Kini də, xəyanəti də, qar- daş qanı tökməyi, oğurluğu, etdiklərini ört-basdır et- məyi də biz insanın əcdadı sayılan Adəm və onun ailəsindən öyrəndik. Bəlkə də, bu əfsanə insanın ma- yasında nələrin olduğunu, nə ilə yoğrulduğunu gös- tərmək üçün yaradılıb və “sən daxilən bu cürsən” – deyə yaradanın bizə mesajıdır?! Əsərin ən maraqlı tərəfi isə insanın eşşəklə müqa- yisəsidir. Niyə it yox, at yox, meymun yox, məhz “Ki- tab yüklü eşşək”? Çünki Şərq-Türk mədəniyyətində bütün insanlar ən qaba, mədəniyyətsiz, avam, dünya- dan bixəbər, tənbəl, özündənrazı adamları eşşəyə bənzədirlər. Hətta bu işgüzar və insanın bütün əzab- larına daima boyun əyən heyvanın adını çəkəndə qar- şı tərəfdən üzr də istəyirik. Bəlkə də, bu üzrü kimisə eşşəyə bənzətdiyimiz üçün eşşəkdən istəməliyik? Eş- şək yeganə varlıqlardandır ki, insanla dostluğunun tarixi bilinmir. Həmişə, hər yerdə insana gərəkli olan bu heyvan, sadəliyinə və təvazösünə görə daima tən- qidə və təhqirə düçar olur. Ədib eşşəyi bu səbəbdən seçmiş olmasın? Digər tərəfdən əsərin adındakı ironiya çox maraq- lıdır. Bəlkə də, bu adı seçməkdə müəllif elmlə, dünya- görüşlə, şüurla əhatə olunmuş insanı leksikonumuz- da özünə xüsusi bir məna daşıyan eşşəklə müqayisə edir. Nə qədər məlumatlı və ağıl sahibi olsa da, insa- nın şüursuz, savadsız, gördüklərini dərk etməyən, yaxşılıqla pisliyi dəyərləndirməyi bacarmayan bir eş- 91 şəkdən fərqi yoxdur demək istəyir. Günümüzdə də adam olmağı bacarmayan, dəblə ayaqlaşmaq üçün ki- tab oxuyan, oxuduqlarına görə özünə ən yüksək də- yəri verib ən ali bir insan kimi təqdim edən, əldə etdi- yi bilik və bacarıqları təbiətin məhvinə yönləndirən, vəhşi təbiətin ən vəhşi varlığına çevrilən, şəhvət və şöhrətin əsiri olan yüzlərlə insan görə bilərik. Boğa- zında qalstuk, gözündə ziyalılığın simvolu kimi dərk etdiyi eynək, əynində kostyum olan kor əbləhlər ki- tabla yüklənmiş eşşəyi xatırladır. Xisləti isə demona xidmət etməkdir. Düzdür, bu əsərə qədər istər bizim, istər şərq, is- tərsə də dünya ədəbiyyatında alleqorik yolla insanları tərbiyə etmək arzusunda olan böyük müdriklər ol- muşdur. Lakin Əbdürrəhim bəy Talıbovun “Kitab yüklü eşşək” romanı əvvəlki əsərlərdən fərqli olaraq mövzuya yanaşma, heyvanın müşahidəsi ilə insanla- rın tənqidi, məktub vasitəsi ilə əvvəlki sahibinə müra- ciəti, sondakı sual-cavabı insanı daha çox düşünməyə vadar edir. Bu baxımdan, böyük şəxsiyyət Əbdürrəhim bəy Talıbov cəmiyyətin eybəcərliklərini, insanın ən vəhşi “heyvan” olduğunu bu kiçik romanında böyük usta- lıqla əks etdirib. Bu qədər ali ideyaları özündə cəmləşdirən Əbdür- rəhim bəy Talıbovun “Kitab yüklü eşşək” əsərini So- vet dövrünün tədqiqatçıları Azərbaycan ədəbiyyatın- da yazılan ilk romanlardan biri kimi dəyərləndirirdi- lər. Lakin müstəqillik qazanandan sonra tədqiqat im- kanlarının genişlənməsi nəticəsində dünya ədəbiyya- tı, ədəbiyyatşünaslığı haqqında geniş bilgilər əldə Yüklə 2,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|