Ədəbiyyat və sənət
Yüklə 2,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
152 ri Zəlimxan Yaqub mənə etimad edirdi, ikinci isə İsa Muğanna haqqında bədii əsər yazılırdı. Həmin əsərin məhz qeybdən gələn səsin təkidi ilə yazılması isə Mu- ğanna həqiqətinin yenidən təzahürü idi. Zəlimxan müəllimin lirik poeması “Ün”ü birnəfəsə oxuya bil- mədim. Çünki hər cümlə, hər misra bir əsəri xatırla- dır, elminin ağırlığı ilə beyni dondururdu. Bitirdik- dən sonra, əlbəttə ki, heç bir təklif etmədim. Zəlimxan müəllim təvazökarlıq edib göndərib, axı mənim onun qələmindən çıxan hər hansı bir cümləni redaktə et- mək kimi ixtiyarım yox idi. Açığı buna heç gərək də yox idi. Çünki poema o qədər səmimi, ürəklə, ruhla və ilhamla yazılıb ki, hər hansı bir sözün artıq oldu- ğunu düşünmək mümkün deyil. Poemada müəllifin gözləntisi, təmənnası sadəcə ürəyinin rahatlaması ola bilərdi... Bu mövzuda ilk dəfə böyük şairimiz Xəlil Rza Ulutürkün İsa Muğannanın “İdeal” romanını oxuyar- kən yazdığı “Sən mənə bir silah verdin” şeirini oxu- muş və heyrətlənmişdim. Çünki bir bədii əsəri digər bir bədii əsərlə təhlilə çəkmək və tərənnüm etmək o qədər də asan məsələ deyildi. Əlbəttə ki, Xəlil Rzanın milli ruhu dərk etməsi və çılğıncasına vətən eşqi ilə yazdığı şeir “İdeal” romanındakı simvolikanı oxucu- lara bir də bədii yolla təqdim etmişdir. "Uzaqda yox, bu dünyada verdin mənə cənnətimi, Kəşf elədim cahan boyda qürurumu, millətimi.(3, səh. 92) İsa Muğanna Xəlil Rza Ulutürkün bu şeirinə Zə- limxan Yaqub haqqındakı məqaləsində münasibətini 153 bu cür bildirmişdir: “Bəli, canım-ciyərim!... On il bun- dan əvvəl Xəlil Rza Ulutürk şeirimizin tarixində ilk dəfə “Bağ Ata”, “OdƏr yurdu” deyəndə “Türk”ün – “OdƏr”in özünə qayıdan yolundakı səddə parçalan- ma başlandığını hiss etdim. Səni oxuyanda isə düşün- düm ki, səddin parçalanması nə mənim OdƏr mədə- niyyətinə, Bağday tarixinə aid yazdıqlarımdan başla- nıb, nə də Xəlilin “Bağ Ata”, “OdƏr” yurdu inqilabın- dan.”(1, səh.77) “İdeal” romanı 80-ci illərdə böyümək- də və güclənməkdə olan azadlıq ideyalarına ideoloji dəstək olan ən böyük və dünya səviyyəli əsərlərimiz- dəndir. Həmin dövrün gəncliyi məhz “İdeal”la əfsu- nun gerçəkliyə çevriləcəyinə inandılar və bu inancdan qüvvət aldılar. Millət eşqi ilə döyünən böyük ürək sa- hibi, Caviddən sonra ədəbiyyatımızda millət şairi ki- mi tanınan Xəlil Rza Ulutürkün “İdeal” əsərində təq- dim etdiyi konsepsiyanı, fəlsəfəni yeni gəncliyin özü- nüdərki üçün böyük silah hesab edirdi. Sən mənə bir yaraq verdin, raketlərdən güclü yaraq. Bir cüt sönməz çıraq verdin, əziz şair, gözüm-çıraq. Bəxş elədin elə müdrik, elə bir qüdsi kitabı, Öpdüm, sıxdım ürəyimə kitab adlı inqilabı. “İdeal” romanı İsa Hüseynovu İsa Muğanna etdi- yi kimi, artıq oxucuları EysAra, BağOda, OdƏrə çe- virmişdi. İdealdan sonra bir müddət susan yazıçı son- radan “Cəhənnəm”, “GurÜn”, “Qəbiristanlıq”, “İsa- həq, Musahəq” kimi romanlarını, “İlan dərəsi və ya Peyğəmbərin taleyi”, “Qırx kisə qızıl”, “Söz yarası” kimi povestləri, məqalələri, açıqlamaları ilə yeni yetiş- 154 məkdə olan Azərbaycan oxucusunun könlündə özü- nə tac qurdu. Sonrakı əsərləri və fikirləri, sanki, “İde- al” romanında qoyulan konsepsiyanın, fəlsəfənin, əf- sunun, gerçəkliyin şərhi və təfsirləri idi. Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun “Ün” poeması İsa Hüseynovdan İsa Muğannaya keçilən yolun həyat fəlsəfəsini özündə ehtiva edən dəyərli poemadır. Kre- do qəzetinin 31 oktyabr sayında Əli Rza Xələfli “Zə- limxan Yaqubun “Ün” poeması üzərində düşüncələr” məqaləsində doğru olaraq qeyd edir ki, “ ”Ün” bizə deyir: ...poetik şərhin gücü hər misranın ilhamında və siqlətində Zəlimxan Yaqub imzasını təsdiqləyir. Bəli, bizim üçün adi olan, hamımızın anladığı, anamızın dilinin şəhdi-şəkəri ilə təbii balı, şirəsilə süslənmiş sözləri ancaq Zəlimxan Yaqub bu qədər ustalıqla İsa Muğanna zamanının və məkanının sonsuzluğunu özündə ehtiva edərək göstərə bilərdi...” (4) Böyük us- tad İsa Muğanna ilə söhbətlərimizin birində məndən soruşdu ki, Şəmil, “OdƏrlər”in ikincisini yazırsanmı? Dedim, İsa müəllim, nəsə yaza bilmirəm hələ. Dedi: – tələsmə özləri deyəcəklər, onda da yazarsan. Birincini də yazanda onlar deyib, diqtə edib, sən yazmısan”. İndi İsa müəllim demişkən, sanki Zəlimxan müəllimə bu poemanı göylərdən kimsə diqtə etmiş, o da yaz- mışdır. Əsər o qədər elmi və fəlsəfi mətləbləri poetik şəkildə ifadə edir ki, sanki bu poema deyil, mənzum elmi əsərdir. Bəli, mənzum elmi əsər. Çünki İsa Hü- seynovdan İsa Muğannaya qədər gedən yolda usta- dın bütün yaradıcılığı poetik təhlilə cəlb edilmişdir. Mənzum əsərlərdə elmi izahat və təhlillər veril- məsi ənənəsi qədim türk təfəkküründən gəlir. Niza- 155 miyə, Nəsimiyə, Xətayiyə yalnız şair demək və günü- müzün anlamı ilə şair kimi yanaşmaq böyük yanlış- dır. Kimlərsə elmi fikirlərini, fəlsəfəsini nəsrlə dediyi halda, bu böyük dühalar ahəngdar və ritmik olaraq ruhlara daha da yaxşı xitab etsin deyə nəzmi seçmiş- lər. Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun “Ün” poeması onu göstərir ki, Sabir Rüstəmxanlı demişkən, “Bu torpaq hələ də bərəkətlidir”. Bəli, bərəkətin toxumları gene- tik yaddaşımızda yaşayır hələ də, onu elmlə, zəka ilə, saflıqla suvara bilsək, bir zamanlar Bilgə xaqanlar ki- mi dünya mədəniyyətinə yaşam konsepsiyaları və di- ni fəlsəfi dünyagörüş ixrac edən və sadəcə yaradan xalq kimi mühüm yeri olan türk təfəkkürü yenidən cücərər və bəşəriyyətin xilasının işığı ola bilər. “Ün” poemasının sadəcə alt başlıqları göstərir ki, müəllif filosof yazıçının həyat və yaradıcılığına tam mənası ilə bələddir: SafAğ elmi, İsadan Muğannaya, Onun qurduğu məclis, Yerlə göy arasında, Atadan bağ ataya, Yanğın, “Zarinci” üstündə, Muğanna saz çalırdı, Sən nələr çəkirsən, Sui-qəsd, Pıçıltılar, Firuzə xanıma salamlar olsun, Nəimilik – Nəsimilik – Mu- ğannalıq, Muğanna var, Muğannadan içəri. Başdan-başa müəmma, Sehr qoxuyan kişi. “Tövrat”ı, “İncil”i də, Quranı “Gur ün” kimi, Təzə gözlə, baxışla, Duyan, oxuyan kişi. Sən ağ görmək istədin, Bu düzü, bu dünyanı. Yüklə 2,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|