Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh

 

64 

 

 

rabitəsi  formasında  birləşən  qalakturon  turşularını 

parçalayır.  

- 

ekzofermentlər  isə  poliqalakturon  turşularının  orta 

hissəsində olan rabitələrin parçalanmasını kataliz edir. 

Bundan  başqa  pektinin  parçalanması  qeyri-hidrolitik 

yolla  (yəni  suyun  iştirakı  olmadan)  pektattrans-

eliminaza  fermentinin  təsiri  ilə  də  baş  verir.  Bu 

ferment  liaza  sinfinə  aid  olub,  trans-eliminaza 

polimetilqalaturonazaya  (TEPMQ),  trans-elminaza 

poliqalakturonazaya (TEPQ) bölünür.  

Bitki  mənşəli  qida  məhsullarında  pektin  fermentlərindən 

daha  çox  fəallığa  malik  olanı  pektinesterazadır.  Nisbətən  az 

fəallığa  malik  olan  ferment  isə  poliqalakturonaza  və 

eliminazalardır.  

3.3. Proteazalar. Bu fermentlər hidrolitik  yolla zülallarda 

olan peptid tipli rabitənin hidrolizini sürətləndirirlər. Bu zaman 

zülallar 

sərbəst 

aminturşularına 

qədər 

parçalanırlar. 

Proteazalara misal olaraq papain, pepsin, tripsin, ximotripsin və 

qeyrilərini göstərmək olar. Proteaza ferment preparatları yeyinti 

sənayesində geniş istifadə olunur. Məsələn, şərabın və müxtəlif 

növ  şirələrin  şəffaflaşmasında,  ətin  yumşalmasında  və  başqa 

sahələrdə proteaza fermentlərindən geniş istifadə olunur.  

3.4.  Dezaminazalar.  Bu  yarımqrupa  aid  fermentlər 

aminturşularının, 

nukleozidlərin, 

nukleotidlərin, 

purin 

əsaslarının  (adenin,  quanin)  və  başqa  birləşmələrin  hidrolitik 

yolla  aminsizləşməsini  kataliz  edirlər.  Bu  reaksiya  sxematik 

olaraq aşağıdakı kimi gedir: 

 

RCHNH

2

+HOH→R=CHOH+NH

3 

 

3.5.  Dezamidazalar.  Bu  yarımqrupa  məxsus  fermentlər 

müxtəlif 

amidlərin 

amidsizləşməsini, 

hidrolitik 

yolla 

parçalanmasını  kataliz  edirlər.  Bu  reksiya  sxematik  olaraq 

aşağıdakı kimidir: 

---

 

65 

 

 

R–CONH

2

+HOH→R-COOH+NH

2 

 

Bitkilərdə  dezamidazalardan:  ureaza,  asparginaza  və 

qlütaminaza daha çox yayılmışdır. 

Ureaza  (3.5.1.5)  hidrolitik  yolla  sidik  cövhərini 

(korbamidi) parçalayır. 

 

CO(NH

2

)

2

+H

2

O→CO

2

+NH

3 

 

Ureaza ən çox soya bitkisinin toxumunda olur. Ureaza ilk 

dəfə təmiz halda kristallik şəkildə alınmış fermentdir. 

Asparaginaza 

(3.5.1.1) 

və 

qlütaminaza 

(3.5.1.2) 

fermentləri  aspargin  və  qlütamin  amidlərinin  amidsizləşməsini 

kataliz edirlər. 

 

H

2

NCOCH

2

NH

2

–COOH+H

2

O→ 

aspargin amid 

→NH

3

+HOOC–CH

2

–CHNH

2

–COOH 

aspagin turşusu 

H

2

N–COCH

2

–CH

2

–CHNH

2

–COOH+H

2

O→ 

qlütamin amid 

→NH

3

+HOOC–CH

2

–CH

2

–CHNH

2

–COOH 

qlütamin turşusu 

 

Dezamidazalar  ən  çox  azot  mübadiləsində  mühüm  rol 

oynayırlar. 

4.  Liazalar.  Bu  fermentlər  suyun  və  fosfat  turşusunun 

iştirakı olmadan baş verən bioloji reaksiyaların parçalanmasını 

kataliz edirlər. Liazalar bir neçə yarım siniflərə bölünürlər.  

4.1.  Karbon-karbon-liazalar.  Bu  fermentlər  substratdan 

karbon  qazının  ayrılmasını  kataliz  edir.  Belə  fermentlər 

karboksilaza  və  ya  dekarboksilaza  adlanır.  Bəzi  fermentlərlə 

tanış olaq. 

---

 

66 

 

 

Piruvatdekarboksilaza 

piroüzüm 

turşusunun 

sirkə 

aldehidinə və karbon qazına çevrilməsini kataliz edir: 

 

                                                               O 

   CH

3

CO–COOH→CH

2

C        +CO

2

 

                                                               H 

 

Aminokislotdekarboksilaza  fermenti  isə  aminturşuların 

müvafiq aminlərə və karbon qazına çevrilməsini kataliz edir: 

 

RCHNH

2

–COOH→RCH

2

NH

2

+CO

2

 

 

4.2.  Karbon-oksigen-liazalar.  Bu  fermentlər  substratdan 

suyun ayrılmasını kataliz edirlər. Bunlara misal olaraq fumarat-

hidrataza, fosfopiruvathidrataza və qeyrilərini göstərmək olar. 

Fumarat-hidrataza  alma  turşusunun  fumar  turşusuna 

çevrilməsini kataliz edir. 

 

COOH–CHOH–CH

2

–COOH→ 

→COOH–CH–CH–COOH+H

2

O 

 

Fosfopiruvat-hidrataza  isə  2-fosfoqliserin  turşusunu, 

fosfoenolpiroüzüm turşusuna çevrilməsini kataliz edir. 

 

CH

2

OH       CH

2 

 

  CHO P → CO ~ P+H

2

O 

 

  COOH       COOH 

 

4.3. Karbon-azot-liazalar. Bu qrup fermentlər substratdan 

ammonyakın  (NH

3

)  ayrılmasını  kataliz  edirlər.  Bunlara  misal 

olaraq  aspartatammiak-liaza  fermentini  göstərmək  olar.  Bu 

---