Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
76
Raxit xəstəliyi zamanı həm də həddindən artıq tərləmə, ətraf sümükləri və döş qəfəsi öz təbii quruluşunu dəyişməklə deformasiyaya da məruz qalır. Bu da insanlarda qan dövranının pozulmasına səbəb olur. Raxit xəstəliyində o da məlum olmuşdur ki, insanlar tərəfindən qəbul olunan suyun çox hissəsi toxumalarda ləngidiyinə görə damarlarda dövr edən qanın miqdarı nisbətən azalır. Yaşlı insanlarda isə D vitamini çatışmadıqda sümüklərin yumşalması və kövrəlməsi müşahidə olunur. Belə insanlarda belin və ayaqların əyilməsi prosesi baş verir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, D vitamini həddindən artıq istifadə olunduqda orqanizmdə kalsiumun miqdarca artmasına şərait yaranır. Belə olan halda sümük toxumalarında kalsium duzları normadan artıq toplanır. Bu da sümüklərin elastikliyinin azalması ilə nəticələndiyinə görə yaşlı insanlarda sümük sınıqlarına daha çox təsadüf olunur. D vitamininin təsir mexanizmi hələlik dəqiq müəyyən edilməmişdir. Ancaq bu vitaminin kalsium və fosfor mübadiləsinə təsiri yaxşı öyrənilmişdir. Orqanizmdə D vitamininin çatışmaması nəticəsində qanda kalsium və fosforun miqdarı azalır. Bu zaman kalsium hidrofosfatın sümük toxumalarında toplanması çətinləşir. Nəticədə insan orqanizmində mineral maddələr azalır, sümüklər yumşalır və asanlıqla əriyir. Mineral maddələrin insan orqanizmində azalması yaxşı hal deyildir. Bu vitaminin insan orqanizmində baş verən maddələr mübadiləsi prosesində də əhəmiyyəti böyükdür. D-vitamini bitkilərdə olmur. Ancaq bitkilərdə olan sterinlər onun provitaminidir. Sterinlərin nümayəndəsi olan eriqosterindən günəş işığında olan ultrabənövşəyi şüaların təsiri ilə D-vitamini (eriqokalsiferol) əmələ gəlir. D-vitamini qida məhsullarından ən çox balıq yağında, süddə, yumurtanın sarısında olur. Yay fəslində südün və kərə yağının tərkibində D-vitamininin miqdarı daha çox olur. Bu,
77
onunla izah olunur ki, yay aylarında heyvanların bədəninə günəş işığında olan ultrabənövşəyi şüalar daha çox düşür. Nəticədə heyvan orqanizmindəki sterinlərin D-vitamininə çevrilməsi sürətlənir. Uşaqların D-vitamininə gündəlik tələbatı 13-25
mikroqrama bərabərdir. E-vitamini. Buna başqa sözlə tokoferol və ya nəsiltörətmə vitamini də deyilir. 7-forması (α,β,γ və sairələri) aşkar olunmuşdur. Onların arasında ən çox bioloji fəallığa malik olanı α-tokoferoldur. Onun emprik formulu C 29 H
O 2 -olub, quruluşu isə aşağıdakı kimidir:
CH 3
O CH 3 CH 3 CH 3 CH 3 H 3 C C (CH 2 )
–CH–(CH 2 ) 3 –CH–(CH
2 ) 3 –CH–CH 3 HO CH 2
CH 3
2 α-tokoferol
E-vitaminini canlı orqanizmdə (insan və heyvan) çatışmadıqda zülalların, yağların, karbohidratların mübadiləsi pozulur. Bu vitamin çatışmadıqda orqanizmdə nəsiltörətmə qabiliyyəti pozulur. E-vitaminindən sonsuzluğun bəzi
formalarının müalicəsində geniş istifadə olunur. E-vitamini həm bitki, həm də heyvan mənşəli məhsulların tərkibində geniş yayılmışdır. Bitkilərin yaşıl hissəəsində, meyvələrin toxumunda, dənli bitkilərdən alınan yağlarda E-vitamini daha çox olur. Heyvan mənşəli qida məhsullarından kərə yağında, yumurtanın sarısında, qaraciyərdə, süddə E-vitamini miqdarca daha çox olur.
78
Bəzi qida məhsullarının tərkibində E vitaminin miqdarı
Qida məhsullarının adı mq %-lə Pambıq yağı Buğda dəni Üzümün toxumu Kərə yağı Yumurta Süd 120-250
6-8 10-20
10-50 3-5
2-4
E-vitamini antioksidant xüsusiyyətinə malikdir. E-vitami- ninin qidada çox olması oksigen sərfinin azalmasına və ya oksidləşmə prosesinin ləngiməsinə səbəb olur. Bu vitamin alifatik yağ turşularının oksidləşməsini ləngidir. E-vitamini yağlarda yağ turşusunun qıcqırmasının qarşısını da alır. Ona görə də yağ istehsalında antioksidant kimi E-vitaminini yağa qarışdırırlar. O yağın keyfiyyətinə müsbət təsir göstərməklə yanaşı həm də yağı oksidləşmədən qoruyur. Qida məhsullarının tərkibində E-vitamini çox olduğuna görə onun avitaminozuna nadir hallarda rast gəlinir. Qeyd etmək lazımdır ki, itburnu meyvəsindən alınmış yağın tərkibində E-vitamini daha çox olur. Bu vitaminə olan gündəlik tələbat 25-30 mq-dır. K-vitamini. Bu vitaminə başqa sözlə antihemorragin və ya filloxinon da deyilir. Hal-hazırda bu vitaminin K 1 , K
2 , K
3 , K
4 , K 5 , K
6 formaları aşkar olunmuşdur. Đnsanların qidasında K-vitamini çatışmadıqda avitaminozun əmələ gəlməsi müşahidə olunmur. Ona görə ki, canlı orqanizm K-vitaminini sintez etmək qabiliyyətinə malikdir. Ancaq həddindən artıq antibiotiklər və sulfanilamid preparatları qəbul etdildikdə K-vitamininin sintezi pozulur. Yüklə 3,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|