Еколоэийа вя ятраф мцщитин мцщафизяси a. O. RÜSTƏmova, İ. H. HÜSeynov, S. N. DƏRZİyeva, R. T. Qafarov

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №1, феврал, 2014 - жц ил 

 

 

 

14 

      siya).  

9.

 

Yaradılacaq peykin Beynəlxalq çoxpeykli 

monitorinq  sisteminin  tərkibində  fəaliy-

yət göstərməsi iqtisadi cəhətdən daha sə-

mərəli olardı. 

 

Ədəbiyyat  

 

1.

 

Т.И.Сулейманов,  Ф.Г.Агаев,  Н.А.Сат-

таров,  Д.Г.Дарьябариджавад.  Косми-

ческие средства, используемые при мо-

ниторинге  земли:  спутники,  микро-

спутники,  наноспутники  –  Известия  

АНАКА, том 11, №4, 2008, с. 10-17.  

2.

 

A.Ə. Şirin-zadə., Süleymanov T.İ., Darya-

baricavad  C.Q.  Azərbaycanın  məsafədən  

zondlama  peykinin  komplektləşdirilməsi  

prinsipləri. AMAKA-nın  Xəbərləri, 2012, 

cild 15. №3 (15) s.3-17. 

3.

 

Гарбук  С.,  Гершензон    В.Е.  Космичес-

кие  системы  дистанционного  зондиро-

вания  Земли .- М; 1997.   

4.

 

Глазкова И.А. 



Разработка комплекс- 

ной  методики  анализа  эффективности 

систем  дистанционного  зондирования 

земли  на  базе  малых  космических  ап-

паратов



,  Автореферат  диссертации 

Москва, 2010 г   

Х.З.Эфендиев, И.Р.Гасанов , 

Р.Т.Гафаров , Р.Т.Гулиева 

 

Об обосновании  проектирования  

экономически выгодных  малых  

спутников  Азербайджана 

 

Резюме 

 

В  статье  сделан  краткий  обзор  су-

ществующих малых спутников дистанци-

онного  зондирования  Земли  и  проведен 

анализ  их  технических  характеристик. 

Даны рекомендации для создания спутни-

ка  Азербайджана  и  описаны  области  его 

применение. 

 

H.Z. Afandiyev,  I.R. Hasanov,  

R.T.Qafharov, R.T. Quliyeva 

 

Substantiation of design of Azerbaijan's 

economically efficient small satellites 

 

Abstract 

 

The  article  provides  a  brief  review  of 

existing small satellites Earth remote sensing 

and  analyzed  their  technical  characteristics. 

Recommendations  are  given  to  create  a  sa-

tellite of Azerbaijan and described the areas 

of  its application. 

 

V.M.   MƏMMƏDƏLİYEVA, R.R. CANMƏMMƏDOVA 

 

Müdafiə Sənayesi nazirliyi  Milli aerokosmik agentliyi Ekologiya institutu 

 

KİCİK  QAFQAZIN MEŞƏ ÖRTÜYÜNƏ FAYDALI QAZINTILARIN  

İSTISMARININ TƏSİRİNİN EKOLOJİ  QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 

 

Qədim  meşə  tipləri  nümunələrinə  ən 

çox  Kiçik  Qafqazın  dağ  zonalarında,  az 

miqdarda isə aşağı qurşaqlarda rast gəlinir. 

        Cəbrayıl və Zəngilanda  kserofit bitkili-

yinə,  yəni  friqana,  şiblək,  tikanlı  gəvənlik, 

tıstıslıq, bəzən və cılız ardıclığa, ardıcıq-püs-

təliyə rast gəlinir. Bəzən dağ çayları boyu və 

yaxud  çay  vadilərində  xüsusi  qarışıq  me-

şəliklər də bərpa olunmuşdur. Burada ən çox 

çaytikanı,  iydə,  söyüd,  sumağ,  sarağan,  yu-

lun,  tut,  ölməz  kol,  nar,  itburnu,  böyürtkən 

və  s.  yayılmışdır.  Çaytikanı  ən  çox  Tərtər 

çayının  vadilərində  yayılmışdır.  Qarabağda 

lokal  formalı  düzən  meşəlikləri  yayılmışdır. 

Bu  meşəliklərin  əsasını  uzunsaplaq  palıd, 

qarağac, yemişan, əzgil və s. təşkil edir. Dü-

zən meşəliklərində uzunsaplaq palıdın onlar-

ca müxtəlif forması mövcuddur.  

Kiçik  Qafqazın  dağlıq  zonalarında  də-

niz  səthindən  600-1800  m  hündürlüklərdə 

enliyarpaqlı meşələr yayılmışdır. Bu meşələ-

ri təşkil edən cinslərdən gürcü palıdını, Şərq 

fıstığını  və  yuxarı  dağ  qurşaqlarında  Şərq 

palıdını  göstərmək  olar.  Fıstıqlıq  bu  zonada 

yüksək  məhsuldar,  çoxtərkibli  qarışıq  meşə-

lər  yaradır.  Fıstıq  və  palıddan  əlavə  həmin 

meşələrdə cökə, vələs, 5-6 növ ağcaqayın, xü-

susilə  Şərq  palıdı  ilə  birlikdə  trautfetter  ağ-

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №1, феврал, 2014 - жц ил 

 

 

 

15 

caqayını da bitir. Çox sıx fıstıq meşəliyində 

ot  örtüyü  olmur,  ancaq  bir  qədər  seyrək 

fıstıqlıqda  kol  cinsləri  ilə  birlikdə  ot  örtüyü 

də  inkişaf  edir.  Meşə  altında  sarı  rododed-

ron,  böyürtkən,  gərməşov,  gəndalaş,  ayıdö-

şəyinin  bir  çox  növləri  və  onlarca  müxtəlif 

taxıl otlarına rast  gəlinir. Dağların  yamacın-

da  gürcü  palıdı,  qarağat  və  quşarmudu  çox 

yayılmışdır.  

Yüksək dağların yamaclarında Şərq pa-

lıdı,  şimal  yamaclarında  isə  qar  uçqunları 

nəticəsində ağacları əyilmiş tozağacı meşəli-

yi,  Qafqazın  dağ  rayonlarında  (Kox  şamı), 

qarışıq meşəlik yaradır

. 

 

       Faydalı qazıntıların istismarı nəticəsində 

atmosferə  buraxılmış  sənaye  tullantılarının 

meşələrə təsiri müxtəlifdir. 

        Sənaye  tullantıları  bitkilərin  depresiya-

sına, boy artmalarına, inkişafının pozulması-

na, protoplazmanın dağılmasına, hüceyrənin 

bölünmə  proseslərinin  sıxılmasına,  fotosin-

tez və su dövranına böyük ziyan vurur. 

        Meşə  daha  bir  antropogen  faktordan- 

sənaye müəssələri bacalarından havaya bura-

xılmış  toz  və  qarışıq  qaz  tullantılarından 

əziyyət çəkir. Bunun nəticəsində həmin kim-

yəvi maddələrdən- ağır metalların, qurğuşun, 

civə  və  arsenin  miqdarı  bitkilərdə  artır.  Bü-

tün  bu  sadalananlar  meşələrə    zərərli  təsir 

göstərərək,  başı  iynəyarpaqlı  ağacların  inki-

şafını ləngidir, onların şaxtaya dözümlülüyü-

nü  azaldır,  göbələk  və  ziyanvericilərlə  yo-

luxma ehtimalını artırır. 

        Meşə  örtüyünün  ekoloji  göstəricilərin-

dən əlverişli indiqatorların müəyyən edilmə-

si, verilmiş məlumatların peyk müşahidələri-

lə yerinə yetirilməsi tələbi meşələrin quruluş 

və  vəziyyətinin  qiymətləndirilməsinə  imkan 

verir.  Bu  da  antropogen  təsirin  pozuntuları-

nın  artması  şərtilə  biosferin  funksiyalarının 

effektiv qoruyucular baxımından yerinə yeti-

rilməsinə gətirib çıxarır. 

       Ekoloji  tarazlığın  pozulması  bitki  və 

heyvanların say və növ müxtəlifliyinin azal-

masında,  təbii  ekosistemlərin  deqradasiya-

sında, hidroloji rejimin pozulmasında, səhra-

laşmalar və ixtisarlarda özünü göstərir. 

       Ətraf aləmdəki çirklənmələrlə bağlı pro-

seslər  meşə  örtüyündən  də  yan  keçməyərək 

bitkilərə  güclü  təsir  edir.  Əsasən,  daha  çox 

meşələrə  təsir  göstərən  atmosfer  çirkləndiri-

cilərdən havaya buraxılmış kükürd 4- oksid, 

azot oksidləri, ozon, ağır metallar, flüoridlər 

və işlənmiş qazlardır. 

       Atmosferdəki  qazların  konfiqurasiyası-

nın  yüksəlməsi  meşə  örtüyünə  müxtəlif  cür 

kəskin  öldürücü  təsir  göstərərək,  ağacların 

məhsuldarlığının  aşağı  düşməsinə  (fotosin-

tez, digər funksional proseslərin pozulması), 

onların  sanitar-qoruyucu  halının  pisləşməsi-

nə və bir sıra hallarda ağacların qurumasına 

gətirib çıxarır. 

 

Qazabənzər çirkləndirici maddələr uzun mə-

safələrə  yayılaraq  bəzən  suyla  birləşıb  turş 

yağışlar  şəklində  yerə  düşür  ki,  bu  da  meşə 

ekosistemlərinə əks təsir göstərir. 

      Metallurgiya  qalıqlarından  istilik,  elek-

tromaqnit  və  radiaktiv  sənaye  tullantıları 

meşələrin  miqyaslı  şəkildə  məhvinə  gətirib 

çıxara bilər. 

 

 

---