Еколоэийа вя ятраф мцщитин мцщафизяси a. O. RÜSTƏmova, İ. H. HÜSeynov, S. N. DƏRZİyeva, R. T. Qafarov

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №1, феврал, 2014 - жц ил 

 

 

 

7 

Nəticə 

 

1.

 

Müəyyən  edilmişdir  ki,  1-furfuriloksi-3-

benzilaminopropanol-2-nin  PVX  kompo-

zisiyasında  tikici  qgent  kimi  tətbiqi  mə-

lum kompozisiyaları istiliyə davamlılığına 

görə 1,5 dəfə, termostabilliyinə görə 2-2,5 

dəfə üstələyir. 

2.

 

Təqdim  olunan  kompozisiya  ilə  tikilmiş 

PVX-in  istifadə  müddəti  çoxalır.  Fiziki-

mexaniki göstəriciləri yüksək olur.  

 

ƏDƏBİYYAT 

 

1. Ş.İ. Sadıxzadə, Ə.B. Əliyev, S.Ə. Novru-

zov  Furfuroloksimetiləvəzliu 1,3-oksozo-

lidinlərin sintezi. Azərb. Kimya jurnalı, 5, 

1987. 

2. Изд-во  «Советская  энциклопедия»  М, 

1974, С 799. 

3. a.c. CCCP № 581691, C08 L 27/06, 

1977. 

 

A.Б. Алиев, Б.М. Мамедова, Т.Г. 

Зейналова 

 

Синтез 1-фурфурилокси-3-бензиламин-

опропанола-2 и применение его каче-

стве сшивающего агента поливинил-

хлорида 

 

РЕЗЮМЕ 

 

 

Синтезирован  1-фурфурилокси-3-бен-

зиламинопропанол-2.  Полученное  соеди-

нение применено в качестве   сшивающе-

го  агента  поливинилхлорида.  Установле-

но, что  применение его как сшивающего 

агента  ПВХ  превосходит  известные  ком-

позиции  по  теплостойкости  в  1,5  раза,  а 

по термостабильности в 2,5-3 раза. 

 

N.T. SƏFƏROVA 

 

Milli Aerokosmik Agentliyi, Ekologiya İnstitutu. 

 

BÖYÜK ŞOR GÖLÜNÜN EKOLOJİ VƏZİYYƏTİ 

 

Dərc  olunan  məqalədə:  Böyük  Şor 

gölünün  suyunun  fiziki,  kimyəvi,  bakterisit 

tərkibindən bəhs edilir. Burada gölün ekoloji 

vəziyyətindən danışılır.  

Abşeron yarımadası bildiyimiz kimi göl-

lərlə  əhatə  olunmuşdur.  Yarımadada  200-ə 

yaxın  duzlu  göl  var.  Bu  göllərin  37-si  əhə-

miyyətlidir. Böyük Şor gölü də daxili göllər 

növünə  aiddir.  1899-cu  ildə  ildə  göl  lay  və 

çirkab  suları  ilə  doldurulmuş,  yay  mövsü-

mündə  isə  təbii  rejim  nəticəsində  qurudul-

muşdur. 1974-cü ildə göldə su səthinin sahə-

si  2897,3  km

2

,  1987-ci  ildə  isə  1514,0  km

2

 

olmuşdur. 

Hal-hazırda  gölün  bəzi  hissələri  struk-

turlara  bölünmüşdür.  Tədqiqat  nəticələrinə 

görə  1987-ci  ildə  səviyyə  13,0  m,  orta  də-

rinlik  1,8m,  suyun  həcmi  isə  27,55  mln  m

3 

olmuşdur. ( Мамедов Р.Г-1990 г )    

1967-ci ildə suyun səviyyəsinin yaz-pa-

yız  vaxtı  dəyişməsi  qiymətləndirilir.  Böyük 

şor  gölləri:  Mirzəladi,  Hacıhəsən  adlanır. 

Aparılmış  analizlər  nəticəsində  (Az.H.M.İ  ) 

belə məlum olmuşdur ki, yağıntıların maksi-

mum miqdarı Qanlı Göl, Böyük Şor gölündə  

baş verir. 

Böyük Şor gölünün Abşeron yarımada-

sı regionunda istifadəsi prinsipi həyata keçi-

rilir.  Neft  yataqlarında  suyun  tərkibi  pozul-

muş,  suyun  hidroloji  rejimi,  ion  tərkibi  ni-

zamlı surətdə dəyişilmişdir. Su daxili hövzə-

lərdə təbii suların orijinal xarakteri fərqlidir. 

Böyük  Şor  gölündə,  Ceyran-Batan  gölündə, 

Kürdəxanı,  Goradil,  Zirə  qəsəbəsinin  şimal 

hissəsindən  keçən  suyun  səviyyəsi  1m-dən  

3 m-ə qədər qalxması müşahidə olunmuşdur. 

Avqust,  sentyabr  aylarında  düşən  ya-

ğıntı  5-8  mm  olub,  may,  iyun,  iyul  ayında 

isə normal olub. 

Suyun  səviyyəsinin  sərt  dəyişməsi  bir 

model  kimi  yazda  maksimum,  payızda  isə 

səviyyə xeyli aşağı olur. Böyük Şor gölünün 

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №1, феврал, 2014 - жц ил 

 

 

 

8 

suyu qışda donmur, yağan yağış nəticəsində 

gölün  səviyyəsi  artır.  Müxtəlif  illərdə,  müx-

təlif müəlliflər tərəfindən gölün hidrokimyə-

vi  rejimi  araşdırılmışdır.  İyirminci  əsrin  əv-

vəllərində Böyük Şor gölünün sənaye istehs-

lının təşkili üçün kifayət qədər yodun varlığı 

sbut olundu. Yodun miqdarı suda  

237 ton təşkil edir. Gölün suyunun mi- 

nerallaşması  267  q/l-dən  285q/l-dək  təşkil 

edir.  Böyük  Şor  gölünün  səthinin  hər  kvad-

rat  metrində,  ildə  36.5  kq  duz  və  73  kq  bir 

mövsümdə  toplana  bilər  (Мамедов  Р.Г-

1999 г). 

Böyük Şor gölünün  su  mühitinin  tərki-

bi,  təbii  suların  xarakteri,  habelə  çirkab  su, 

qrunt yağış suyunun axınından asılıdır. 

 

Sənaye Böyük Şor gölünün suyunun tələb olunan fiziki, kimyəvi, bakteriçit və toksiki göstəriciləri 

 

       Cədvəl 1. 

 

 

Həcm 

Madd

ənin 

çə

kisi

, mq/

l 

Ne

ft,

 mq/

l 

Oksige

nin 

bi

oloj

i t

ələ

-

ba

tı

, mq/

l 

Tur

şuluq

, 

mq/

l 

H

əll

 ol

muş 

oksi

ge

n,

 q/l

 

Ammoni

-

um,

 mq/

l 

Şəffaflıq 

PH 

S

əviy

yə

yə

 

görə

, m

 

S

pe

lne

-rə

 

görə

, sm

 

Böyük 

Şor gölü 

10-30  0,3-1,0  3,0-4,0 

15-30 

6-7 

0,4-1,0 

0,1-0,3 

19-30 

7-8 

Abşeron ya-

rımadasının 

dəniz akva-

toriyası 

5-20 

2-3 

3-8 

10-30 

5-10 

0,3-1,5 

1,5- 0,5 

20-25 

7,5-8,9 

 

 

Müəssisələrdə  gedən  proseslərdən  asılı 

olaraq  suların  axını,  tərkibi  zamanla  dəyişi-

lir. 

Gölün  hidrokimyəvi  rejiminə  müəyyən 

dərəcədə  istilik  rejimi  də  təsir  edir.  Göldə 

gedən proseslərə Turbulans istilik mübadilə-

si və istilik balansı da təsir edir. 

 

Temperaturun  bölüşdürülməsi  külək  dal-

ğalarından  asılıdır.  Göl  dərin  olmadığından, 

güclü şimal küləkləri temperaturu sabitləşdi-

rir.  Yanvar,  fevral  ayında  minimum  tempe-

ratur, iyun, iyul, avqust aylarında isə maksi-

mum temperatur müşahidə olunur. 

 

Böyük Şor gölü ətraf mühitə zərərli təsir 

göstərir.  Gölün  suyunun  səviyyəsinin  qalx-

ması  Bakı-Aeroport  yolunun,  Nasos  stansi-

yasının,  Xırdavat  zavodunun,  qəbirstanlığın 

subasmasına  səbəb  olmuşdur.  Həmçinin  za-

vodu, evləri, həyətyanı yerləri də su basmış-

dırr. Göl və bataqlıqlara bitişik torpaq hissə-

sinin  su  ilə  yayılması  müxtəlif  xəstəliklərin 

artma  riskini  yaradır.  Bitişik  ərazidə  daşqı-

nın  qarşısını  almaq  üçün  rəhbərlik  gölün 

ətrafında  drenaj  üsulu  ilə  müdafiə  işləri  gö-

rür.  Təbii  fəlakət  baş  verdikdə  FHN  əmək-

daşları  lazımi  tədbirlər  həyata  keçirirlər. 

Əhaliyə, kənd təsərrüfatına dəyən ziyan ara-

dan qaldırılır, əhaliyə maddi yardım göstəri-

lir.  Daima  belə  fəlakətlərin  baş  verməsi  nə-

zarət altındadır. 

 

Ədəbiyyat 

 

1.

 

Руководство  по  гидрогеологическим 

прогнозам. Вып. 2. Гидрометеоиздат. 

    1990 г. 

2.

 

Водные  ресурсы  Закавказъя.  Гидроме-

теоиздат 2000 г. 

3.

 

Мамедов Р.Г. 



Управление водопользо-

ванием



 АзНИИГиМ 



Социум



 1990 г. 

4.

 

Мамедов Р.Г.  Гаджи  – заде Ф.М. 



Раз-

работка  схем  комплексного  использо-

вания  водных  ресуров



.  Обзорная  ин-

формация. АзНИИВП. Б. 1993г. 

5.

 

Мамедов  Р.Г.  Ибад  –  Ю.А. 



Водное 

хозяйство  Азербайджана  и  перспекти-

вы его развития



 Элм. Б. 1990г. 

6.

 

Мамедов Р.Г 



Водообеспечение Абше-

рона. Стратегия управления



 Б. 1999 г. 

---