Əl-maiDƏ (SÜFRƏ)

(7.158) “De: “Ey insanlar! Şüb­hə­siz ki, mən sizin hamınız üçün Allahın elçi­si­yəm. Göy­lərin və yerin hökmranlığı Ona məxsus­dur, Ondan başqa ilah yox­dur. O həm dirildir, həm də öldürür. Elə isə Allaha, Onun yazıb-oxu­maq bil­mə­yən elçisinə və Onun kəlmələrinə ina­nan peyğəm­bərə iman gətirin. Onun ardın­ca gedin ki, bəlkə doğru yola yönələsiniz”⁷⁰.
Bundan əvvəlki ayədə Allah bildirir ki, İsrail oğullarına Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) yolu ilə getmək əmr olunmuşdu və belə bir yanlış təsəvvür yarana bilər ki, onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) yolu ilə getmək təkcə onlara aid edilmişdir. Bunun belə başa düşülməməsi üçün Fövqəluca Allah Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) əmr edir ki, özünün (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) peyğəmbərliyinin ərəblərə və qeyri-ərəblərə, Kitab əhlinə və bütün qalan xalqların nümayəndələrinə şamil edilən ümumbəşəri bir vəzifə olması barədə hamıya bəyan etsin.

O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), göyləri və yeri yaradan və onları Kainat və dini qanunları ilə idarə edən Allah tərəfindən göndərilmişdir. Onun dininin qanunlarından biri bəşəriyyətə böyük bir Elçinin gəlməsini tələb edirdi ki, onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) vəzifəsi bəşəriyyəti Allaha və Allahın mərhəmət diyarına dəvət etməli, onları Ondan və Onun mərhəmət diyarından uzaqlaşdıra bilən hər şeydən xəbərdar etməli idi.

O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), şəriki olmayan və Özündən başqa digər haqq ilah olmayan Allah tərəfindən göndərilmişdi. Ona insanların necə ibadət etməli olduğunu öyrənmək isə ancaq Onun elçiləri vasitəsilə həyata keçirilə bilər. O (Allah) ölüləri dirildir və diriləri öldürür və heç kim Onunla bu hakimiyyətini bölüşdürə bilməz. O, ölümü hər kəsin keçməli olduğu və əbədi aləmə aparan körpü etmişdir. Əgər insan o biri aləmə iman gətirirsə, o hökmən Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) iman gətirməlidir.

Allaha bütün qəlbinizlə iman gətirin və öz imanınızı qəlbiniz və vücudunuzla yerinə yetirdiyiniz saleh əməllərinizlə təsdiq edin. Onun Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) – oxuyub-yazmağa öyrədilməmiş peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və sala­mı olsun!) iman gətirin, o (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) düzgün baxışlara etiqad etmişdir və saleh əməllər sahibi olmuşdur. Onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ardınca gedin və siz məhz onda düzgün yola çıxarsınız və dünyəvi və mənəvi aləminizi abadlaşdırmağı bacararsınız. Lakin siz onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ardınca getməyi rədd etsəniz, onda hökmən dərin azğınlığa düşmüş olarsınız.
ﯥﯦﯧﯨﯩﯪ ﯫ ﯬ ﯭ

(7.159) “Musanın ümməti arasında bir dəstə də vardır ki, onlar (insanları) haqq yola aparır və haqqı rəhbər tutaraq (onlar arasında) ədalətlə hökm edirdilər”.
Onlar insanlara həqiqəti öyrədir, düzgün qərarlar qəbul edir, mübahisələri və anlaşılmazlıqları ədalətlə həll edirlər. Fövqəluca Allah buyurur: “(Çətinliklərə) səbir etdikləri və ayələrimizə ürək­dən inandıqları üçün Biz onlardan (İsrail oğullarından) əmri­mizlə (insanlara) haqq yolu göstərən rəhbərlər təyin etmişdik” (Səcdə, 32/24).

Bu vəhylər təsdiq edir ki, Musa peyğəmbərin (ə) xalqı ara­sında Allahın iradəsi ilə ətrafdakıları öyüd-nəsihətləri ilə düz yola yönəldən rəhbərlərin olması bu xalqın üstünlüyünü göstərir. Bu hikmətli ayə İsrail oğullarının kamillik və doğru yola bağlılığı ilə bir araya sığmayan qüsurlarını göstərən əvvəlki ayələri tamam­layır. İnsanlarda sadalanan nöqsanların bütün israillilərə məxsus olması kimi yanlış baxışların yaranmaması üçün⁷¹ Allah bildirir ki, onların arasında doğru yolla gedən və onu başqa insanlara göstərənlər də var idi.

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ
(7.160) “Biz onları (İsrail oğullarını) on iki qəbiləyə - ümmətə böldük. Camaatı (Tih səhrasında) ondan (Musadan içməyə) su istədiyi zaman ona: “Əsanı daşa vur!” – deyə vəhy etdik. (Əsanı daşa vuran kimi) ondan on iki çeşmə qaynayıb axmağa başladı. Hər qəbilə özünün su içəcəyi yeri bildi. Biz buludları onların üstündə kölgəlik etdik, onlara qüdrət halvası və bildirçin endirdik. Onlara: “Sizə ruzi olaraq verdiyimiz pak nemətlərdən yeyin!” dedik. Onlar (naşükür olmaqla, əmrlərimizi yerinə yetirməməklə) Bizə deyil, ancaq özlərinə zülm edirdilər!”
Allah İsrail oğullarını on iki nəslə bölmüşdü. Bunlar sülh və razılıq şəraitində birgə yaşayan on iki qəbilə idilər. Onların hər biri Yaqub peyğəmbərin (ə) bir oğlundan törəmişdi. Allah bildirir ki, israillilər Musaya (ə) yalvarırlar ki, o (ə), Allaha dua etsin ki, onlara və heyvanlarına içməli su versin. Yəqin ki, bu əhvalat onlar, demək olar ki, içməli suyu olmayan ərazidə ikən baş vermişdi, amma bu barədə ən doğrusunu bilən Allahdır. O, onların yalvarışını qəbul etdi və əlindəki əsanı daşa vurmağı Musaya (ə) təlqin etdi. Belə bir rəy mövcuddur ki, həmin daş müəyyən olunmuş bir daş idi. Amma başqa bir şərhə görə bu, istənilən daş ola bilərdi.

Musa (ə) əsası ilə daşa vurduqda, ondan on iki çeşmə fış­qırdı. Onlar İsrail oğullarının on iki qəbiləsi arasında bölüşdürüldü və hər qəbilə kimin haradan su içəcəyini artıq bilirdi. Onlar narahatçılıqdan asudə oldular, istirahət etməyə imkan tapdılar və daha bir yerə yığışmırdılar. Bütün bunlar Allahın onlara qarşı kamil mərhəmətinin təzahürü idi.

Allah buludlara hökm etdi ki, yandırıcı günəşin qabağını kəsərək onları kölgələn­dirsin və sonra onlara qüdrət halvası və bildirçinlər nazil etdi. Bu quşların əti çox dadlı və xoşməzə idi. Bütün deyilənlərdən aydın olur ki, Allah İsrail oğullarına sərinlə­dici kölgə, xoşagələn içki, ət yeməyi və şirniyyat bəxş edir. Onlara, öz taleyi üçün heç bir narahatlıq keçirmədən, bu nemətlərdən ancaq ləzzət almaq qalırdı. Lakin onlar Allaha şükür etməkdən və Onun qarşısında öz vəzifələrini yerinə yetirməkdən boyun qaçır­dılar. Bu rəftarları ilə onlar Allahı incitmədilər – təkcə özlərinə qarşı zalımcasına davrandılar. Onlar bütün nemətlərdən məhrum oldular və özlərini müsibətlərə və məşəqqətlərə məhkum etdilər ki, bu da, onlar səhrada didərgin dolaşdıqları zaman qismətlərinə düşməklə özünü göstərdi.
ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ
(7.161) “(Ey Elçim!) Yadına sal ki, o zaman onlara (yəhu­dilərə) belə deyilmişdi: “Bu şəhərdə (Qüdsdə) sakin olun, ondan (onun meyvələrindən) istədi­yi­niz yerdə yeyin, “hittə” (“bizi bağışla”) deyin və qapıdan (Beytülmüqəddəsin qapı­sın­dan) səcdə edərək daxil olun ki, günahlarınızı bağışlayaq. Biz yaxşı işlər görən­lərin mükafatını artıracağıq!”

(7.162) “Lakin (İsrail oğullarından Allahın əmrlərini yerinə yetirməməklə) özlərinə zülm edənlər onlara deyilən sözü dəyiş­di­rib başqa şəklə saldılar. Etdikləri haqsızlığa görə Biz də onlara göydən əzab göndərdik”.
İsraillilər Qüdsə yaxınlaşdıqda onlara şəhərə daxil olub orada məskunlaşmaq tapşırıldı. Orada çoxsaylı meyvə ağacları və kolluqlar boy atmışdı və Fövqəluca Allah onlara imkan verdi ki, istədikləri yerdə meyvələrdən yesinlər. Qüdsdə həyatın rahat və ehtiyac duyulmadan keçəcəyi vəd edilirdi.

Onlara tapşırılmışdı ki, nazil etdiyi nemətlərə minnətdarlıq əlaməti kimi şəhərə Allahın qüdrəti qarşısında itaətkarcasına, müti olaraq girsinlər. Allah onlara əmr etmişdi ki, özlərini dinc və sakit aparsınlar, bağışlanmaları haqqında dua etsinlər və onlara günah­larını bağışlayacağını və onları həm bu dünyada və həm də ölümdən sonra mükafatlandıracağını vəd etmişdi.

Lakin israillilər Rəbbin əmrini yerinə yetirməyib, Ona qulaq asmadılar. Onlar Ona elə bir saymamazlıqla yanaşdılar ki, bağışlanma duası olan “xitta” əvəzinə, “xinta” dedilər ki, bu da “bir arpa giləsi” deməkdir. Onlar sadə və mürəkkəb olmayan bir sözü təhrif etdilər. Hələ bir bununla da qane olmayaraq, onlar şəhərə yanları üzərində oturduqları halda hərəkət edərək⁷² girdilər və elə bu zaman onları göydən gələn sərt cəza haqladı. Bu – taun xəstəliyi və ya hər hansı təbii fəlakət ola bilərdi. Allah onlara zalımlıq etmədi – öz əməlləri ilə layiq olduqlarının əzabını daddılar.
ﮫﮬ ﮭﮮ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟﯠ ﯡ ﯢ ﯣﯤﯥﯦ ﯧ ﯨﯩ
(7.163) “(Ey Peyğəmbərim!) Onlardan (yəhudilərdən) dəniz kənarında yerləşən qəsəbə haqqında xəbər al. O zaman onlar şənbə günü (balıq ovlamaqla Allahın əmrini pozub) həddi aşırdılar. O vaxt şənbə günü (işləmək, ov etmək qadağan edildiyi, ibadətlə məşğul olmaq buyurulduğu üçün) balıqlar (hər tərəfdən suyun üzərində görünüb) dəstə-dəstə onlara tərəf axışır, şənbədən başqa günlərdə isə gəlmirdi. İtaətdən çıxdıqları (günah işlədikləri) üçün Biz onları belə imtahana çəkirdik”.
İsrail oğullarından dəniz sahilində olan kənd haqqında soruş. Onun sakinləri hədlərini aşmışdılar və Allahın cəzasına layiq idilər. O, onlara şənbə gününü əziz tutmağı əmr etmiş və həmin gün balıq ovuna çıxmağı yasaqlamışdı. Bununla yanaşı O, onları sınağa çəkmiş və tamaha salmışdı: şənbə günləri külli miqdarda balıq suyun üstündə üzür və həftənin qalan günlərində tora gəlmirdilər.

Allah onları beləcə azdırırdı, çünki onlar fasiq idilər. Amma onlar dinin hökmlə­rinə itaətsizlik etməsəydilər, onda Allah onlara xoş gün bəxş edər və onları imtahana çəkməz və bədbəxtliklərə düçar etməzdi. Həmin kəndin sakinləri böyük balıq torunu və balıqçıların torlarını dənizdə şənbə gününədək qururdular və balıqlar onların toruna düşürdü. Sakinlər şənbə günü tora düşən balıqları tordan götürməyib, bazar gününü gözləyirdilər. Bu hərəkət həmin kəndin sakinləri arasında geniş yayılmışdı və onlar üç qrupa bölünmüşdülər.

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ
(7.164) “Onlardan (dəniz kənarındakı qəsəbədə yaşayan İsrail oğullarından) bir dəstə: “Allahın məhv edəcəyi və ya şiddətli əzab verəcəyi bir tayfaya nə üçün öyüd–nəsihət verir­siniz?” – dediyi zaman, (nəsihət verənlər) onlara cavab olaraq: “(İnsanları yaxşı işlərə sövq etmək, pis işlərdən çəkindirmək bizə vacib olduğundan) bu, Rəbbiniz qarşısında üzrxahlıq etmək üçündür. Bəlkə, onlar (bu öyüd-nəsihətdən nəticə çıxarıb) pis əməllərdən çəkinsinlər!” – dedilər”.
İnsanların əksəriyyəti hökmləri kobudcasına pozardılar və bu barədə ucadan hamıya danışardılar. Onlardan bəziləri açıqca­sına bildirirdilər ki, belə etmək haramdır və itaətsizlik göstərənləri qınamağa başlamışdılar. Qalanları isə günahkarları məzəmmət etmir və şənbə günü balıq ovunun haram olması haqqında aşkarda danışmırdılar. Onlar deyirdilər: “Allahın qadağalarını açıqcasına pozanlara, xeyirxah nəsihət verənlərə qulaq asmayanlara, azğınlıq­larında davam edənlərə və cinayət törədənlərə nəsihət vermək faydasızdır. Allah belə günahkarları ya məhv edəcək, ya da onları sərt cəzaya məhkum edəcəkdir”.

Onlara nəsihət verən iman sahibləri deyirdilər: “Biz onları cəzalandırıla­caqla­rından xəbərdar edir və Rəbbimizin qarşısında bəraət qazanmaları üçün günahdan əl çəkməyə çağırırıq. Ola bilsin ki, onlar günahlarından əl çəksinlər. Biz onların düz yola gələcək­lərinə ümidimizi kəsmirik. Bizim təbliğatımız və məzəmmətlərimiz onlara təsirə göstərə və fayda verə bilər”.

Bu ayədə günahlardan əl çəkməyə çağırışın böyük fayda gətirməsindən bəhs edilir. Birincisi, möminlər fasiqlərə görə məsu­liyyəti öz üzərlərindən götürürlər. İkincisi, öyüd-nəsihət verilən insanlar həqiqəti öyrənirlər və öz cahilliklərinə görə bəraət qazana biləcəkləri imkanından məhrum olurlar. Üçüncüsü, Qüdrətli Allah onları doğru yola yönəldə bilər və onda onlar dəvət etdiyimizdən və nədən xəbərdar etdiyimizdən yararlana bilərlər.

ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ
(7.165) “Onlar (balıq ovlayanlar) özlərinə verilən öyüdü unutduqları zaman Biz də (onları) pislikdən çəkindirənlərə nicat verdik, zülm edənləri isə itaətdən çıxdıqları, günah işlətdikləri üçün şiddətli bir əzabla məhv etdik”.
Öyüd-nəsihətlərə etinasızlıq göstərərək, onlar Allahın qanunlarını pozmaqda davam edirdilər və elə o məqamda onları sərt bir cəza haqladı, halbuki Allah bütün zamanlarda Öz qullarından yaxşılıq etməyə çağıranları və pislikləri qınayanları belə cəzadan xilas edərdi. Təbliğatçılara: “Allahın onsuz da amansız cəzaya düçar edəcəyi kimsələrə öyüd-nəsihət verməyə dəyməz” – deyən insanların üçüncü qrupuna gəldikdə isə Quran təfsirçiləri onların taleyi barədə müxtəlif rəy söyləyirdilər.

Bəziləri belə hesab edirdi ki, onlar məhv edilmişdilər, digər­ləri isə onların xilas olduqlarını söyləyirdilər. Ayələrin aydın mənasından məlum olur ki, onlar xilas edilmişlər, çünki Allah təkcə zalımların məhv edildiyini xüsusilə vurğulayır. Eyni zamanda, Allah deməmişdi ki, bu üçüncü qrup insanlar zalımlara aid idilər. Buradan aydın olur ki, ancaq şənbə qadağasını pozan günahkarlar məhv edilmişdi.

Bəyənilən işlər görməyə və bəyənilməyəndən çəkinməyə çağırış elə bir vacib hökmdür ki, onun yerinə yetirilməsi dini icma nümayəndələrinin hamısına şamil edilmir. Onu möminlərin ancaq bir hissəsi yerinə yetirdikdə, digərləri həmin vəzifədən azad edilirlər. Mömin israillilər, onların bir qisminin günahkarları qına­ma­sından razı qalmış­dılar. Üçüncü qrupun qınamasına gəldikdə isə, bu qınaq onların aşağıdakı sözləri ilə ifadə edilmişdi: “...“Allahın məhv edəcəyi və ya şiddətli əzab verəcəyi bir tayfaya nə üçün öyüd–nəsihət verirsiniz?...” (Əraf, 7/164). Onlar günah­karların əməllərinə qarşı öz nifrətamiz narazılıqlarını bildirmişdilər və bəyan etmişdilər ki, Allah günahkarları ən dəhşətli cəzaya məhkum edə bilər.


ﭺﭻﭼﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄﮅ
(7.166) “Qadağan olunduqları işə (balıq ovuna) saymaz­yana münasibət bəslədikləri vaxt onlara: “Həqir (zəlil) meymun­lar olun!” – deyə əmr etdik”.
Fasiqlər əməllərindən dönmədilər: onlar Allaha itaət etmək­dən və nəsihətlərə qulaq asmaqdan boyun qaçırdılar. Belə olduqda, Qüdrətli Allah Öz ilahi qədərinə uyğun olaraq, onları mənfur meymunlara çevirdi və Öz mərhəmətindən uzaqlaşdırdı.
ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ
(7.167) “(Ey Elçim!) O zaman Rəbbin onlara (yəhudilərə) Qiyamət gününədək şiddətli əzab verəcək kimsələr göndərəcə­yini xəbər vermişdi. Həqiqətən, Rəbbin (günahkarlara) tezliklə əzab verəndir. Sözsüz ki, O, həm də (tövbəkarları) Bağışlayandır, Rəhmedəndir!”
Fövqəluca Allah xəbər verir ki, bundan əvvəlki ayədə xatır­lanan cəzaya məruz qalmayan İsrailin zalım oğullarını alçaldılma və rüsvayçılıq həmişə izləyəcəkdir. Allah itaətindən çıxanları tez cəzalandırandır və onları hələ bu dünyada yaşadıqları halda aman­sız cəzaya məruz qoya bilər. Amma bununla yanaşı O, tövbə edib düz yola qayıdanlara Lütfkarlıqgöstərəndir. O, belə qullarının günahlarını bağışlayır və onların nöqsanlarını ört-basdır edir. O, onları Öz Böyük Mərhəməti sayəsində himayəsinə götürür, onların xeyirxah əməllərini qəbul edir və onlara cürbəcür mükafatlar verir.

Allah Öz vədini yerinə yetirmişdir və buna görə də fasiq israillilər həmişə alçaldılmış və təhqir edilmiş halda qalırlar. Onlar başqa xalqlardan asılıdırlar və heç vaxt ayaq üstə qalxa bil­məyəcəklər.

ﮜ ﮝ ﮞ ﮟﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ
(7.168) “(Yəhudiləri) yer üzündə (ayrı-ayrı) dəstələrə parça­ladıq. İçəri­lərində əməlisaleh olanlar da, olmayanlar da var idi. Onları yaxşı-yamanla imtahan etdik ki, bəlkə, (haqq yola) dön­sünlər”.
İsrail oğulları vahid bir xalq idi, lakin Qüdrətli Allah onları yer üzərinə yaydı və dağınıq icmalara çevirdi. Onların arasında Allahın qarşısında və Onun qulları qarşısında öz vəzifələrini yerinə yetirən əməlisaleh insanlar da var. Amma onların arasında elələri də var ki, onları əməli saleh olan adlandırmaq olmaz. Onlardan bəziləri öz vəzifələrini sadəcə yerinə yetirərək, bəzən günaha yol verirlər, bəziləri isə özlərinə qarşı zalımlıq edirlər. Allah isə fasilə vermədən onları xeyir və şərlə sınayır. Uca Rəbb bütün xalqlarla belə rəftar edir ki, onlar öz naqis xasiyyətlərindən əl çəksinlər və xəlq edilmələrinin məqsədi olan doğru yola gəlsinlər. Bütün bu deyilənlərdən aydın olur ki, İsrail oğulları arasında həmişə mömin­lər də, günahkarlar da və sadə iman sahibləri də olacaq.
ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ
(7.169) “Onlardan sonra yerlərinə kitaba (Tövrata) sahib olan xələflər keçdilər. Onlar fani dünya malını alıb deyirdilər: “Biz (Allah tərəfindən) bağışla­na­cağıq!” Onlara bunun misli qədər (kimi) daha bir haram gəlsəydi, onu da alardılar. Məgər Allaha dair yalnız haqqı demək barədə kitabda (Tövratda) onlardan əhd alınmamışdımı?! Halbuki orada (kitabda) olanları oxuyub öyrən­miş­dilər. Axirət evi Allahdan qorxanlar üçün daha xeyirlidir. Məgər dərk etmirsiniz?”

(7.170) “Kitabdan (möhkəm) yapışanlar, (vaxtlı-vaxtında, lazımınca) namaz qılanlar (bilsinlər ki) Biz əməlisalehlərin mükafatını zay etmirik!”
Qədim israillilərin ardınca onların Kitaba varis çıxmış nəsilləri dünyaya gəldilər. Onlar onu mühafizə edənlər oldular və onun əsasında istədikləri kimi sərəncam verməyə başladılar. Onların ədalətsiz qərarlar qəbul etməsi və ədalətsiz hökm çıxar­ması üçün insanlar onlara haqq ödəyirdilər. Onların arasında rüşvətxorluq yayıldı, onlar dəyərsiz dünyəvi nemətlərə bağlanmış­dılar, öz günahlarını dərk edirdilər, özlərini günahkar sayırdılar, amma Allahın bağışlayacağına ümid bəsləyirdilər. Lakin onların ümidləri haqdan sonsuzluğa qədər uzaq idi, çünki onların işlət­dikləri sözləri bağışlanmaq barədə dua adlandırmaq olmazdı. Əgər bu belə olmasaydı, onda onlar törətdikləri barədə təəssüf­lənər və belə günah əməlləri bir daha təkrarlamayacaqlarını qəti olaraq düşü­nərdilər. Amma qarşılarında dünyəvi nemətdən bir də yapış­maq və növbəti rüşvəti almaq imkanı yarandıqda, onlar hökmən onu edirdilər.

Onlar Allahın ayələrini ucuz qiymətə satır və yaxşını pislə əvəz edirdilər. Sanki onları belə davranışlarına görə qınayaraq və onların qanacaqsızlığını izah edərək, Uca Rəbb buyurur: “Məgər onlarla Allah haqqında həqiqətdən başqa heç nə danışmamaq barəsində əhd bağlanmamışdımı? Bəs onda niyə onlar öz istəklə­rinə uyaraq Ona böhtan atırlar?”

Onlar Kitabı öyrəndilər və onu çətin və dolaşıq hesab etmə­dilər. Lakin sonra onlar cinayətlərinin ağırlığını dərk edərək, şü­urlu surətdə günah işlətməyə başladılar. Bu şərtlər onların cinayət­lərini ağırlaşdırır və onları daha sərt qınaqlara və daha ağır cəzaya məhkum edirdi. Onlar axmaq və düşüncəsiz adamlar olduqlarına görə, dünyəvi həyatı gələcək həyatdan üstün tutduqlarına görə özlərini belə aparırdılar. Lakin Axirət həyatı məskəni Allahın qanunlarını pozmaqdan və günah işlətməkdən, haram edilmiş ovu yeməkdən və rüşvət almaq məqsədilə Allahın nazil etdiyinə zidd olan hökmlər çıxar­maqdan qorxan insanlar üçün üstündür.

Doğrudanmı siz, üstünlük verilməsi zəruri olan şeylərə üstünlük verməyə və ona can atmağa imkan verən dərrakəyə malik deyilsiniz? Yadınıza salın ki, sağlam təfəkkürün özəlliyi hər bir atılan addımın verə biləcəyi nəticələri üzərində düşünmək bacarığı ilə səciyyələnir. O kəslər ki, ancaq yaxın gələcək üzərində düşünürlər, onlar böyük və əbədi səadətdən mütləq məhrum olurlar. Məgər belə insanları ağıllı adlandırmaq olarmı?! Əsil ağıllı olanlar saleh insanlardır ki, hökmlərini öyrənərək Kitaba sadiq qalır və işlərində onu əsas tuturlar.

Onlar Kitabla nazil edilmiş qanunları və hekayətləri öyrənir və şərəfli biliklərə sahib olurlar. Bununla yanaşı onlar öz Rəbbinin onlara məmnunluq bəxş, edən böyük sevinc gətirən, onların dünyəvi və Axirət həyatını sahmana salan hökmlərini qüsursuz yerinə yetirirlər. Əlbəttə ki, ən vacib hökmlərdən biri qəlbən və bədən hərəkətləri ilə namaz qılmaqdır.

Allah namazı dinin bütün digər hökmlərindən fərqləndir­mişdir, çünki o, ən şərəfli və ləyaqətli əməldir. Bundan başqa, namaz – imanın meyarıdır və əgər insan onu nöqsansız qılırsa, onda bu onu bütün digər ayinləri kamilliklə icra etməyə səbəb olur. Belə insanlar əməlləri qayda-qanunun rəhnidir və buna görə Uca Rəbb buyurur ki, qayda-qanun yaradanlar mükafatlarını itirmirlər. Onlar öz sözləri, əməlləri və niyyətləri ilə həm özlərini və həm də ətrafındakıları xeyirxahlığa dəvət edirlər.

Bu və digər oxşar ayələr ona dəlalət edir ki, Allah elçilərini yer üzündə qayda-qanun yaratmaq üçün göndərmişdir. Onlara əmr olunmuşdu ki, insanlara fayda versinlər və onlara zərər vurmasınlar. Onlar göndərilmişdilər ki, yerdə və ölümdən sonra həyatı sahmana salsınlar və buna görə ən xeyirxah və vicdanlı insanlar onların öyüd-nəsihətlərinə qulaq asanlardır.
ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ
(7.171) “Bir zaman dağı (Tur dağını) yerindən qoparıb onların (İsrail oğullarının) başı üstünə kölgəlik (tavan) kimi qaldırmışdıq və onlar da elə güman etmişdilər ki, dağ üstlərinə düşəcək. Onlara: “Sizə verdiyimizdən (Tövratdan) möhkəm yapışın, orada olanları yada salın ki, bəlkə, pis əməllərdən çəkinəsiniz!” – demişdik”.
İsrail oğulları Tövratda nazil edilənləri qəbul etməkdən boyun qaçırdıqda, Qüdrətli Allah dağı onların üzərinə qaldırdı və əmr etdi ki, nazil etdiyi hökmlərini yerinə yetirsinlər. Onlara əmr olunmuşdu ki, Kitabdan möhkəm yapışsınlar, onu öyrənsinlər və hökmlərini səylə yerinə yetirsinlər. Ancaq belə olduqda onlar təqva sahibi ola bilərdilər.

ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳﭴ ﭵ ﭶﭷ ﭸﭹ ﭺﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿﮀﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ
(7.172) “(Ey Peyğəmbərim!) Xatırla ki, bir zaman Rəbbin Adəm oğullarının bellərindən (gələcək) nəsillərini çıxardıb onların özlərinə (bir-birinə) şahid tutaraq: “Mən sizin Rəbbiniz deyiləmmi?” – soruşmuş, onlar da: “Bəli, Rəbbimizsən!” – de­yə cavab vermişdilər. (Belə bir şahidliyin səbəbi) Qiyamət günü: “Biz bundan qafil idik”;

(7.173) “Və ya: “Atalarımız daha əvvəl (Allaha) şərik qoşmuşdular, bis də onlardan sonra gələn bir nəsil idik (onların izi ilə getdik). Məgər bizi batilə uyanların (haqq yoldan sapan­ların) törətdikləri əməllərə görə məhv edəcəksən?” – deməmə­yi­niz üçündür”.

(7.174) “Biz ayələrimizi belə ətraflı izah edirik ki, onlar, bəlkə, (batildən haqqa, küfrdən imana) dönələr!”
Fövqəluca Allah Adəm oğullarının nəslini onların bel sütu­nundan çıxartmışdır. Məhz bunun sayəsində bəşəriyyət çoxa­lır, bir nəsil başqa nəslin yerinə keçir. İnsan atasının belindən gələn bir damcıdan əmələ gəlir. O, anasının bətnindən dünyaya çıxır və Fövqəluca Allah onun qəlbinə, Özünün – onun Vahid Rəbbi, Yaradanı və Hökmdarı olduğunun başa düşməsini həkk edir. O, onu Özünün hökmranlığına şahidlik etməyə yönəldir və insan bunu qəbul edir, çünki onun qəlbinə haqq dinə etiqad etmək və Bir olan Allaha ibadət etmək zəruriyyətinin dərki həkk olunmuşdur.

Hər bir kəs qeyri-iradi olaraq bunu bilir, lakin onun təhtəl­şüuru müxtəlif yanlış baxışların təsiri altında dəyişkənliyə və təhrifə məruz qalır. Buna görə sonra Fövqəluca Allah belə buyurur: “Biz sizi sınaqdan keçirdik və sizə Allahı öz Rəbbiniz olaraq etiraf etdirdik ki, Qiyamət günü, həqiqəti bilmədiyinizi bəyan edərək, bunu inkar etməyəsiniz. Əksinə, bu sizə artıq məlumdur, lakin ona laqeyd yanaşır, diqqət yetirmirsiniz. Qiyamət günü siz özünüzə bəraət qazandıra bilməyəcəksiniz, çünki Allah əsil həqiqəti sizin diqqətinizə çatdırmışdı. Siz deyəcəksiniz ki, məhv edilməyə layiq deyilsiniz, çünki öz yolunu azmış ata-babalarınızın yolu ilə getmişsiniz və bu pis nümunəni onlardan götürmüşsünüz. Amma təhtəlşüurunuzla anlayırsınız ki, atalarınız yalana etiqad edirdilər və həqiqət Allahın elçilərinin sizə təbliğ etdiklərindən ibarət idi. Siz bilirsiniz ki, onların təlimi atalarınızın uydurmalarını darmadağın edir və onlara üstün gəlirdi”.

Şübhəsiz ki, yolunu azmış ata-babaların bir sıra baxışları və ya yanlış dini məzhəblərin nəzər-nöqtələri Allahın bəzi qullarına haqq kimi görünə bilər. Amma bunun səbəbi həmişə onda olur ki, onlar, Allahın bütün dünyaya yayılmış və ya onların özlərində əksini tapmış dəlillərindən və möcüzələrindən üz döndərirlər. Həqiqətən də, insan haqdan qaçıb yalançıların sözlərinə qulaq asanda, o, tədricən, haqqa deyil, bu yalana üstünlük verməyə başlayır. Bu ayənin ən düzgün şərhi belədir.

Belə bir rəy də mövcuddur ki, bu vəhydə Allahın Adəm nəsillərini onun bel sütunundan çıxartdığı zaman onlarla bağladığı əhddən bəhs edilir. Şərhçilər belə hesab edirdilər ki, Allah Adəm nəsillərini Onun hökmranlığına şahidlik etdirmiş və onlar şahidlik etdikdən sonra O, onlara Öz İradəsini bildirərək, onları öz imansızlıqlarını və inadcıllıqlarını bilməməzliklə həm bu dünyada və həm də ölümdən sonra doğrultmaq imkanından məhrum etmişdir. Lakin bu vəhy heç vəchlə belə şərhin lehinə şəhadət vermir. Belə izah yersizdir, çünki Fövqəluca Allahın müdrikliyinə ziddir və ətrafımızda baş verənlər bu nəzər nöqtəsini təsdiq edir.

Bu şərhçilərin rəyinə uyğun olaraq, Fövqəluca Allah Adəm oğullarını onun bel sütunundan çıxaranda onlarla əhd bağlamışdır. O zaman insanlar zərrə kimi idilər və bizim heç birimiz bunu xatırlamırıq. Doğrudanmı Allah insanları xəbərləri olmayan və özündən sonraya iz qoymayan hadisələrin əsasında mühakimə edəcəkdir?!!

Beləliklə, şərh etdiyimiz ayədə aydın bir hadisədən bəhs edilir. Allah bu qayda ilə Öz vəhylərini insanlara izah edir ki, onlar öz təhtəlşüurlarına həkk edilənə uyğun gələn baxışlara qayıtsınlar, yanlış nəzəriyyələrdən əl çəksinlər və Onunla bağladıqları əhdə tərəf dönsünlər.