Əl-maiDƏ (SÜFRƏ)

ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ
(7.175) “(Ey Elçim!)Onlara (yəhudilərə) ayələrimizi verdiyimiz kimsənin xəbərini də söylə (oxu). O, (ayələrimizi inkar edib) imandan döndü. Şeytan onu özünə tabe etdi və o, (haqq yoldan) azanlardan oldu”

(7.176) “Əgər Biz istəsəydik, onu (həmin ayələrlə) ucaldar­dıq. Lakin o, yerə (dünyaya) meyl edib nəfsinin istəklərinə uydu. O elə bir köpəyə bənzəyir ki, üstünə cumsan da dilini çıxardıb ləhləyər, cummasan da (Onun üçün heç bir fərqi yoxdur). Bu, ayələrimizi yalan hesab edənlər barəsində çəkilən məsəldir. (Ey Peyğəmbərim!) Bu əhvalatları (yəhudilərə) söylə ki, bəlkə, (lazı­mınca) düşünsünlər!”

(7.177) “Ayələrimizi yalan hesab edib özlərinə zülm edənlər barəsində çəkilən məsəl necə də pisdir!”
Ey Peyğəmbər! İnsanlara Allahın Kitabı öyrətdiyi adam haqqında danış və de ki, o, bunun sayəsində din sahəsində dərin biliklər əldə etdi, lakin sonralar Allahın ayələri haqqında olan əsil biliklərdən üz döndərdi. Bu biliklər insanlara gözəl əxlaqi keyfiyyətlər əldə etməyə, saleh əməllər işləməyə və əzəmətli yüksəkliklərə ucalmağa kömək göstərir, lakin o, Allahın Kitabını arxasına atdı və Səmavi Vəhyin dəvət etdiyi əxlaqi keyfiyyətlərə etinasızlıq göstərdi. O, sanki adi libasını soyunub əynindən çıxartdığı kimi, əxlaqi örtü­yünü çıxarıb atdı. Elə o zamandan şeytan onun dalıyca düşdü və onu məğlub etdi. O, öz təhlükəsiz qalasından çıxan kimi, dərin uçurumun lap dibinə düşdü və şeytan onu mənfur cinayətlərə sövq etməyə başladı.

O, əvvəllər haqq yolla gedirdi və onu insanlara da göstərirdi, artıq indi o azmışların sırasındadır, çünki Allah onu Öz yardımından məhrum etmiş və onu başlı-başına qoymuşdur. Əgər O istəsəydi, hökmən onu xeyirxah işlər görməyə ruhlandırar bu dinşünas həm bu dünya həyatında və həm də ölümdən sonra əzəmət sahibi olardı. Bununla yanaşı, o, öz düşmənlərindən və yaramazlardan özünü qorumağı bacarardı. Lakin o, elə əməllər etdi ki, onlar Allahı onu Öz köməyindən məhrum etməyə vadar etdi. O, yerə o dərəcədə əyildi ki, axırda alçaq ehtiraslara yol verməyə başladı və hər şeydən ancaq mənfəət güdməyə girişdi. O, öz istəklərinə güzəştə gedərək öz Qüdrətli Hamisinə itaət etməyə laqeydlik göstərdi. Dünyəvi nemətlər əldə etmək niyyəti ilə o, elə bir köpəyə bənzəyir ki, üstünə cumsan da dilini çıxardıb ləhləyər, cummasan da (onun üçün heç bir fərqi yoxdur). O, həmişə dili sallanmış halda veyillənir və ürəyi partlaya biləcək qədər daima acgözlük içində olurdu. Heç bir şey onun tələbatını və istəklərini qane edə bilmirdi.

Allah Öz möcüzələrini onlara göstərdikdən sonra onları yalan sayanlar haqqında ibrətamiz hekayə belədir. Onlar nəinki vəhylərə itaət etməkdən boyun qaçırır, hətta onları inkar edirdilər. Onlar Allahın hökmlərinə etinasızlıq edir, öz ehtiraslarına qapılır və Ondan nazil olan haqq Təlimata qulaq asmırdılar.

İnsanlar belə fasiqlər haqqında ibrətamiz hekayətləri dinlə­məlidirlər ki, düşün­sünlər və onlardan düzgün nəticələr çıxart­sınlar. Əgər onlar fikirləşsələr, özləri üçün faydalı biliklər əldə edərlər və əgər belə biliklərə yiyələnsələr, onda xeyirxah əməllər etməyə başlayarlar. Allahın ayələrini yalan hesab edən və özlərinə zərər vuran kafirlərə gəldikdə isə, onlar müxtəlif günahlar işlətdiklərinə görə, onların haqqında ibrətamiz hekayətlər həmişə onların çirkin və yaramaz əməllərindən bəhs edəcəkdir.

Belə bir rəy var ki, bu ayələr müəyyən bir insan barəsində nazil edilibdir. Allah o insana hikmət bəxş etmiş, o isə sonradan itaətsizlik göstərmişdir. Həmin şərhə görə, Allah o insanın hekayətini bizə rəvayət edir ki, mahiyyətini izah etsin. Digər bir rəyə uyğun olaraq, bu ayələrdə Fövqəluca Allah Özünün möcüzə­ləri haqqında insanlara bilik əta etdikdən sonra onlardan üz döndərənlərin hamısından bəhs edir.

Bu ayələr, həqiqi biliklər əsasında xeyirxah işlər görməyə çağırışdan ibarətdir. Axı Allah təkcə bunun sayəsində Öz qullarını tərifləyib ucaldır. Ayələrdə əsil biliklərə etinasızlıq göstərməmək barədə xəbərdarlıq əks olunmuşdur. Belə etinasızlıq nəticəsində insan uçurumun lap dibinə və şeytanın təsiri altına düşə bilər. Onlardan həmçinin belə nəticə çıxarmaq olar ki, alçaq istəklərə və yaramaz ehtiraslara uymaq, insanı Allahın köməyindən məhrum edən səbəblərdən biridir.

ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀﰁ

(7.178) “Allahın doğru yola yönəltdiyi kimsə doğru yoldadır. Onun (haqq yolundan) sapdırdığı kimsələr isə ziyana uğrayanlardır”.
Fövqəluca Allah ayədə izah edir ki, təkcə O, insanları doğru yola yönəltməyə və ya onları azğınlığa salmağa qabildir. Əgər O, insanı xeyirxah əməllər etməyə ruhlandırırsa, onu Onda nifrət oyadan hərəkətlərdən qoruyur və əvvəllər ona məlum olmayan şeyləri ona öyrədir və o, doğru yola gəlir və bunlar məhz Uca Rəbbin nəsihətləri sayəsində baş verir. Əgər Allah insanı Öz himayəsindən məhrum edirsə və onu xeyirxah əməllər işlətməyə ruhlandırmırsa, onda o, ziyana uğrayır. Qiyamət günü isə o, özünü də mütləq itirəcək və ailəsindən məhrum olacaqdır. Əsil ziyan elə budur!
ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ
(7.179) “Biz cinlərdən və insanlardan bir çoxunu Cəhənnəm üçün yaratdıq. Onların qəlbləri vardır, lakin onunla (Allahın birliyini sübut edən dəlilləri, özlərinin dini borc və vəzifələrini) anlamazlar. Onların gözləri vardır, lakin onunla (Allahın möcüzələrini) görməzlər. Onların qulaqları vardır, lakin onunla (öyüd-nəsihət) eşitməzlər. Onlar heyvan kimidirlər, bəlkə də, (ondan) daha çox zəlalətdədirlər. Qafil olanlar da məhz onlardır!”
Fövqəluca Allah lənətə gəlmiş İblisin yolu ilə gedənlərin necə də çox olduğunu izah edir. Allahın yaratdığı cinlərdən və insanlardan bir çoxuna Cəhənnəm nəsib olacaqdır və onların vəziyyəti heyvanların vəziyyətindən də pis olacaqdır. Onların qəlbi vardır, lakin haqqı anlamağa qadir deyillər. Faydalı biliklər onlara nüfuz edə bilməsələr də, bu günahkarları öz bilməməzlikləri ilə bəraət qazanmaqdan məhrum edir. Onların gözləri var, lakin onlara fayda verə bilən şeyləri görməyə qadir deyillər. Əksinə, onlar bütün faydalı və zəruri olan nə varsa, nəzərdən qaçırarlar. Onların qulaqları var, lakin haqq sözü eşitməzlər və eşitdiklərini qəlblərə çatdırmazlar.

Bu yaramaz keyfiyyətlər kafirləri sağlam ağıldan məhrum olan heyvana oxşadır. Onlar fani nemətləri əbədi məmnunluqdan üstün tuturlar və insanlara fayda verən sağlam ağıldan məhrum edilirlər. Bundan başqa, kafirlər heyvanlardan daha azğındırlar, çünki heyvanlar xəlq edildikləri məqsədə xidmət edirlər. Heyvan­lar onlara fayda verən və zərər vuran şeyləri ayırd etməyə imkan verən ağıla malikdirlər. Bu isə o deməkdir ki, heyvanların vəziy­yəti yolunu azmış kafirlərin vəziyyətindən üstündür.

Allah onları etinasız qullar adlandırmışdır, çünki onlar dünyada ən faydalı olan şeyə, Allaha iman gətirməyə, Ona itaət etməyə və Onu xatırlamağa saymazyana yanaşmışlar. Allah onlara ağıl, eşitmə və görmə qabiliyyəti bəxş etmişdir ki, bu keyfiyyətlər onlara Onun hökmlərini və öz vəzifələrini yerinə yetirməyə kömək etsin, lakin onlar bu bacarıqlarından təyinatı üzrə istifadə etmirlər.

Onlar həqiqətən də, Allahın Cəhənnəm üçün yaratdıqları sırasında olmağa layiqdirlər. Onlar Cəhənnəm üçün yaradılmışlar və oranın sakinlərinin etdiyi əməlləri təkrarlayırlar. Öz qabiliyyət­lə­rini Allaha ibadət üçün sərf edən, Onu unutmayan və öz qəlbini Ona inamla və Ona məhəbbətlə bəzəyən saleh insanlara gəldikdə isə, onlar Cənnət sakinləridir və onun məskunlarının əməllərinə uyğun işlər görürlər.

ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷﭸ ﭹﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ
(7.180) “Ən gözəl adlar (əsmayi-hüsna) Allahındır. Onu bu adlarla çağırıb dua edin. Onun adları barəsində küfr edənləri (əziz sözündən Uzza, Allah sözündən əl-Lat, mənnan sözündən Mənat kimi adlar düzəldib haqq yoldan azanları) tərk edin. Onlar etdikləri əməllərin cəzasını alacaqlar!”
Fövqəluca Allah Öz gözəl adlarını xatırladaraq, Özünün sifətlərinin əzəmətini izah edir. Onun bütün adları gözəldir və onlardan hər biri Onun böyüklüyünə və kamil keyfiy­yətlərinə dəlalət edir. Məhz bu, Allahın adlarını gözəlləşdirir. Əgər onlar Allahın sifətlərini təsdiq etməsəydilər və ancaq boş sözlərdən ibarət olsaydılar, onları gözəl adlandırmaq olmazdı. Əgər onlar kamil sifətləri ifadə etməsəydilər, sadəcə qüsurları və ya eyni zamanda həm tərifə və həm də qınağa layiq olanları göstərsəydilər, onda da onlar gözəl olmazdılar. Lakin Fövqəluca Allahın adları Onun qüsursuz sifətlərini təcəssüm etdirir və dərin məna kəsb edir.

Məsələn, gözəl ad olan Bilən Allahın kamil biliklərə malik olduğunu və onların bütün varlığı və göylərdə və yerdə hətta ən kiçik zərrəcikləri belə əhatə edir. Rəhmli adı Onun bütün varlığı qapsayan böyük lütf sahibi olduğuna dəlalət edir. Qüdrətli adı isə Onun kamil qüdrətə malik və hər cür əməli etməyə qadir olduğunu bildirir.

Allahın adlarının mükəmməlliyi və gözəlliyinin təzahürü həm də qulların öz Rəbbinə onların vasitəsilə dua etməsində özünü göstərir. Belə hərəkətə ancaq namaz zamanı icazə verilir ki, onların vasitəsilə insan Allaha ibadət edir və həmçinin namazda Ona dua edərkən Rəbbinin müvafiq adlarını xatırlaya bilər. Məsələn, namaz qılan belə deyə bilər: “Ey Allah! Məni bağışla və rəhm et, axı Sən – Bağışlayan və Rəhmlisən! Tövbəmi qəbul et, axı Sən – Tövbəqəbuledənsən! Mənə ruzi ver, axı Sən – Ruziverənsən! Mənə rəhm et, axı Sən – Rəhmlisən!”

Allahın adlarını inkar edən azğınlara gəldikdə isə, onlar mütləq cəzalandırıla­caqlar. Burada inkar dedikdə, adların əsil mənasının və təyinatının təhrif edilməsi nəzərdə tutulur. Allahın adlarının inkarı – bu adların layiq olmayanlara qoyulması hesab olunur. Məhz müşriklər belə edirdilər və öz bütlərini Allahın adları ilə adlandırırdılar. Onun adlarının inkar edilməsi və ya onların əsil mənasının təhrif edilməsi və həmçinin, Allahın və Onun Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) təfsirinin ziddinə olan şərhləri Allahın adlarının inkarı sayılır. Məxluqların adlarının Onun adlarına oxşadılması da Allahın adlarının inkar edilməsi hesab edilir. Müsəlman hər vasitə ilə Allahın adlarının inkarının hər hansı bir forma­sından çəkinməlidir və belə davrananları da çəkindirməlidir. Müsəlman yaddan çıxarmamalıdır ki, Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) demişdir: “Allahın doxsan doqquz adı var, yüzdən bir əskik və kim onların hamısını saya bilsə, Cənnətə girər”.

ﮄﮅﮆ ﮇﮈﮉﮊﮋ
(7.181) “Yaratdıqlarımız içərisində bir zümrə də vardır ki, onlar insanları haqq yola aparır, (haqqı rəhbər tutaraq onlar arasında) ədalətlə hökm edirlər”.
Allahın məxluqları arasında kamil keyfiyyətlərə malik və başqalarını da təkmil­ləşdirməyə can atan şərəfli bir dini icma vardır. Onlar düz yolla gedirlər və ətrafların­dakılara da bu yola gəlmələri üçün öyüd-nəsihət verir, haqqı tanıyır və əməllərində ona istinad edirlər. Onlar bunu başqalarını da öyrədir və insanları xeyir işlər görməyə dəvət edirlər. Onlar zəhmətkeşlərin əmlakı, həyatı, öhdəlikləri və rəyləri ilə bağlı hökm çıxaranda ədalətlə davranırlar. Onlar xalqı doğru yolla aparan rəhbərlər, qaranlığı işığıyla yaran məşəllərdir. Onlar – Allahın iman və saleh əməllər əta etdiyi, haqqı təbliğ etməyə və səbirliliyə dəvətə ruhlandırdığı qullarıdır. Onlar məziyyətlərinə görə Allahın elçilə­rindən sonra gələn sadiq salehlərdir, lakin onların arasında müəyyən fərqlər vardır və müxtəlif dərəcələrə sahibdirlər. İstədiyinə mərhəmət göstərən Allah Pak və Ucadır! Həqiqətən, O, böyük mərhəmət Sahibidir!
ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ
(7.182) “Ayələrimizi yalan hesab edənləri haradan oldu­ğunu özləri də bilmədən tədriclə məhvə yaxınlaşdıracağıq! (dərəcə-dərəcə aşağı endirəcəyik)!”

(7.183) “Mən onlara möhlət verirəm. Lakin dolaşdırıb bəla toruna salmağım da (naz-nemət içində yaşadıqları halda gözlə­nil­mədən onları əzabla yaxalamağım da), sözsüz ki, çox ağırdır!”
Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) öyüd-nəsihətlərinin həqiqiliyini təsdiq edən Allahın möcü­zələrini yalan sayan, onları inkar edən və qəbul etməkdən boyun qaçıran fasiqləri Qüdrət Sahibi elə azdıracağını vəd etmişdir ki, hətta onlar özləri bunu başa düşməyəcəklər. O, onlara bol nemətlər və möhlət verir ki, heç vaxt cəzalandırılmayacaqlarına əmin olsunlar. Belə ki, onlar cinayətlər burulğanının daha dərinliklərinə dalır və özlərini ən sərt cəzaya məhrum edərək küfrlərində və zalımlıqlarında möhkəm­lənirlər. Onlar dərk etmədən özlərinə böyük ziyan vurur və bu, bir daha ona dəlalət edir ki, Allahın qurduğu fənd sarsılmazdır.
ﮜ ﮝﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ

(7.184) “Məgər (İslamı qəbul etməli olan kəslər) düşün­mürlərmi ki, onların yoldaşında (Peyğəmbərdə) heç bir dəlilik əsər-əlaməti yoxdur? O ancaq (kafirlərə Allahın əzabı gələcəyini) açıq-aydın xəbər verib qorxu­dandır!”
Doğrudanmı onlar taleyi onlara yaxşı məlum olan Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) divanə olmadığı haqqında düşünmək istəmir və anlamırlar? Onun əxlaqi məziyyətlərinə və nəsihətlərinə diqqət yetirmək kifayətdir ki, onun qərəzsizliyini və digər xüsusiyyətlərini dərk etsinlər, onun xütbələri üzərində fikirləşib başa düşsünlər ki, onun əxlaqı qüsursuz və kamildir. Özünün ağıllı dəlilləri və çıxardığı nəticələri ilə o, bütün aləmlərin sakinlərini ötüb keçmişdir, onun xütbələri isə mütləq xeyirxahlığa çağırışdan ibarətdir və hər cür fasiqliyin qarşısını alır.

Ey ağıl sahibləri! Məgər belə bir insan ağılsız və ya cinli ola bilərmi?! Etiraf edin ki, o böyük bir rəhbər, səmimi xeyirxah, şərəfli və mehriban insan, yaxşı və rəhmli bir nəsihətçi idi! Həqiqətən, o sizi cəzadan xilas etməyə və mükafata layiq görülməyiniz üçün sizə kömək etməyə çağırırdı.

ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ

(7.185) “Məgər onlar göylərin və yerin mülkünə (Allahın göylərdəki və yer­dəki səltənətinə, qüdrətinə), Allahın yaratmış olduğu hər şeyə, əcəllərinin yaxın­laş­ması ehtimalına diqqət yetirib düşünmürlərmi? Artıq buna (bu Qurana) inanma­dıqdan sonra hansı kəlama inanacaqlar?”
Əgər insanlar göyə diqqətlə nəzər yetirsələr Rəbbin və Onun kamil sifətlərinin vəhdətinə dəlalət edən çoxsaylı əlamətlər görərlər. Onlar eyni mənzərəni Allahın yaratdığı hər hansı bir məxluqa baxdıqda görəcəklər, çünki bütün Kainat Onun barəsində bəhs edir və Onun qüdrəti və müdrikliyi, hüdudsuz şəfqəti və xeyirxahlığı, sarsılmaz iradəsi və digər əzəmətli sifətlərini təsdiq edir. Bu keyfiyyətlər birlikdə göstərir ki, Allah Kainatın Yeganə Xaliqi və Hökmdarıdır. Buna görə yaradılmışlar tək Ona ibadət etməli, Ona həmd etməli, Onu tərifləyib sevməlidir.

Qoy insanlar onların ölüm saatı gələnədək öz taleləri üzərində düşünsünlər, axı ölüm, onlar heç ağıllarına belə gətirmədikləri bir məqamda yaxınlaşıb onları qəfildən yaxalaya bilər və belə olduqda onlar əldə edə bilmədiklərinin yerini doldurmağa macal tapmazlar. Əgər onlar bu Müqəddəs Kitaba inanmırlarsa, onda onlar hansı rəvayətlərə inanmaq istəyirlər?! Doğrudanmı onlar azğınlığa aparan şeylərə inanmaq istəyirlər? Ya da onlar yalançıların uydurmalarına inanmaq istəyirlər? Amma yolunu azmış günahkarlar nə etsələr də, heç vaxt düz yola gələ bilməzlər. Buna görə Fövqəluca Allah buyurur:

ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ

(7.186) “Allah kimi doğru yoldan sapdırsa, ona yol göstə­rən olmaz. (Allah) onları öz azğınlıqları içində şaşqın bir vəziyyətdə qoyar!”
Allah insanları azdırdıqda onları küfr zülməti içində veyil-veyil gəzməyə - anla­şıl­mazlıq və şübhələrlə başlı-başına buraxır. Belə insan öz zalımlığından xilas olmağa və haqq yola gəlməyə qadir deyil.
ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎﰏ ﰐ ﰑ ﰒ ﰓ ﰔ ﰕ ﰖ ﰗ ﰘ ﰙ ﰚ
(7.187) “(Ey Elçim!) Səndən Saat (Qiyamət günü) haqqında soruşarlar ki, nə vaxt qopacaq? De: “O ancaq Rəbbimə məlum­dur. (Qiyamətin) qopacağı vaxtı Allahdan başqa heç kəs bilə bilməz. Göylərdə və yerdə (Allahdan qeyri) bir kimsənin onu bilməsi çətindir. O sizlərə ancaq qəflətən gələr!” Sən onun haqqında bir şey bilirsənmiş kimi onlar (səndən) israrla soru­şarlar. De: “O ancaq Allah dərgahında məlumdur, lakin insanla­rın əksəriyyəti (bunu) bilməz!”
Ey Muhəmməd! Sənə iman gətirməkdən boyun qaçırdan inadkar kafirlər Qiyamət gününün başlanması müddəti haqqında soruşurlar. Onlara de ki, bunu təkcə Allah bilir. Bu bilik göylərin və yerin sakinlərindən gizli saxlanmışdır, çünki o, onlar üçün ağır bir yükdür. Bütün məxluqlar həmin saatdan dəhşətə gəlirlər, o, gözlənilmədən, onlar onun yaxınlaşmasına heç şübhə belə etmə­dikləri bir anda başlayacaq və ona hazır olmayacaqlar.

Adamlar səndən Qiyamət gününün başlanması haqqında ciddi-cəhdlə soruşurlar, sanki sən özün bunu bilməyə can atırsan. Onlar bilmirlər ki, sən fayda verməyən və cavab alınması mümkün olmayan məsələlərə diqqət yetirmirsən. Sənin davranışın göstərir ki, sən öz Rəbbini gözəl anlamısan və məhz nəyin sənin xeyrinə olduğunu başa düşürsən. Qiyamət gününün başlanmasının vaxtı haqqında nə peyğəmbərlərə, nə də Allaha yaxın olan mələklərə belə bilik verilməmişdir. O, elə bir bilikdir ki, Allah, Öz kamil müdrikliyi və hüdudsuz elminə əsaslanaraq, onu məxluqlarından gizli saxlamışdır.

O, bu biliyi gizlədir, lakin insanların əksəriyyəti bunu başa düşmür. Onlar bilməli olmadıqları şeyi öyrənməyə can atırlar. Onlardan bəziləri öyrənməli olduqları şeylə maraqlanmaqdan boyun qaçırır və məxluqların dərk edə bilməyəcəyi və hətta anlamaları onlara əmr olunmamış biliklərin ardınca cumurlar.
ﭑﭒ ﭓﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ
(7.188) “De: “Mən Allahın istədiyindən başqa özümə nə bir xeyir, nə də bir zərər verə bilərəm. Əgər qeybi bilsəydim, sözsüz ki, (özüm üçün) daha çox xeyir tədarük edərdim (savab qazanmaq üçün dünyada daha çox yaxşı işlər görərdim) və mənə pislik də toxunmazdı. Mən iman gətirən bir tayfanı (pis əməlləri müqabilində Allahın əzabı ilə) ancaq qorxudan və (yaxşı əməlləri müqabilində isə Cənnətlə) müjdələyənəm!”
Ey Muhəmməd! De ki: “Mən Allahdan asılı olan və Ona ehtiyac duyan bir qulam. O, mənə yaxşılıq əta edir və məni şərdən qoruyur və mənə bəxş etdiyi elm Onun mərhəmətindəndir. Əgər mən qeybi bilsəydim, onda böyük nemətlər əldə etmək, yaramaz və xoşagəlməz olan hər şeydən qorunmaq üçün hökmən hər şeyi edərdim. Əgər mən gələcəkdə baş verəcək hadisələr və bütün baş verənlərin nəticələri haqqında bilsəydim, onları əldə etməyi bacarardım. Lakin qeybə aid olanlar mənə məlum deyil və buna görə bəzən mən xoşagəlməz hallarla rastlaşıram və bəzi maddi nemətlərdən məhrum oluram. Təkcə bu artıq mənim qeybi bilmədiyimə dəlalət edir.

Mən insanlara yalnız mənəvi və maddi cəza və həmçinin ölümdən sonrakı cəza barədə xəbərdarlıq edirəm. Mən ancaq insanlar tərəfindən törədildikdən sonra qisası alınacaq əməlləri açıqlayıram və onları həmin əməllərdən xəbərdar edirəm. Bunlarla yanaşı Axirət həyatında mükafatlar haqqında qullara bildirmək istəyirəm, onları almağa səbəb olacaq əməlləri onlara izah edirəm və insanları saleh əməllər işlətməyə ruhlandırı­ram. Amma heç də hamı müjdəyə və xəbərdarlıqlara qulaq asmır, təkcə möminlər onlardan nəticə çıxarırlar”.

Bu gözəl ayələr nemət əldə etmək və şərdən qorunmaq ümidi ilə Muhəmməd Peyğəmbərə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) müraciət edənlərin nadanlığını büruzə verir . O (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) heç bir hakimiyyətə malik deyil və insanlara kömək edə və ya ziyan vura bilməz, çünki təkcə Allah xeyir verməyə və zərər vurmağa qadirdir. Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) öz bilikləri ilə də Fövqəluca Allaha borcludur. Bu o deməkdir ki, o (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) ancaq onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) öyüd-nəsihətlərinə və təlimatlarına qulaq asan və işlərində onları rəhbər tutan möminlərə fayda verə bilər. Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) böyük fayda verə bilməsi də bununla bağlıdır, çünki onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) verə biləcəyi xeyir valideynlərin, əmilərin və qardaşların verə biləcəyindən dəfələrlə üstündür.

Həqiqətən, Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) Allahın qullarını onlara fayda gətirən hər şeyə dəvət etmiş, onları onlara zərər vura biləcək şeylər barədə xəbərdar etmiş və öz təbliğatını mükəmməl izah etmişdir.

ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨﮩﮪﮫ ﮬ ﮭ ﮮ
(7.189) “Sizi tək bir nəfərdən (Adəmdən) xəlq edən və onunla ünsiyyət etmək (sakit, rahat olmaq) üçün özündən (qabır­ğa­sından) zövcəsini (Həvvanı) yaradan Odur. (Adəm) zövcəsi ilə yaxınlıq etdikdə o, (Həvva) yüngül bir yüklə yükləndi (hamilə oldu) və (bir müddət həmin yükü) daşıdı (onunla oturub-durdu). (Həvva) ağırlaşdığı vaxt onların hər ikisi Allaha dua edib: “Əgər bizə saleh (sağlam, ağıllı, hər şeyi yerli-yerində) bir uşaq versən, (bu nemətə görə Sənə) şükür edənlərdən olarıq!” – dedi”.

(7.190) “Allah onlara saleh övlad verdikdə (Adəm və Həv­va­­dan qeyri valideynlər) özlərinə verdiyi (uşağın adı) ilə əla­qədar Allaha bir para şəriklər qoşmağa başladılar. Allah isə Ona qoşulan şəriklərdən ucadır! (Onun heç bir şəriki yoxdur!)”

(7.191) “Məgər (bu Adəm övladı) heç bir şey yaratmağa qadir olmayıb özləri yaradılanımı (bütlərimi Allaha) şərik qoşarlar?”

(7.192) “Halbuki bu bütlər nə onlara (müşriklərə), nə də özlərinə bir kömək edə bilər!”
Ey bütün yer üzündə məskunlaşmış kişilər və qadınlar! Sizin çoxsaylı olmağınıza və aranızda mövcud olan fərqlərə baxmaya­raq, hamınızın ulu babası Adəmdir (ə). Allah ondan Havvanı yaratmışdır ki, o (ə) onunla rahatlıq tapsın.

Qadın kişidən yaradılmışdır və buna görə onlar bir-birilərinə çox uyğundurlar və bir-birilərinə sakitlik və rahatlıq verirlər. Bundan başqa, onlar cinsi həvəs bağları ilə bir birilərinə bağlıdırlar və cinsi əlaqəyə girdikdə Qüdrətli Xaliqin qədərinə müvafiq olaraq ehtiras və yaxınlıq nəsil artımı ilə təcəssüm edir. İlk vaxtlarda qadın hamiləliyini hiss etmir və döl ona narahatlıq yaratmır. Lakin zaman keçdikcə o, ana bətnində böyüyür və valideynlərin qəlbi ona şəfqət hissi ilə dolur. Onlar çox arzu edirlər ki, uşaq dünyaya sağlam, qüsursuz və nöqsansız gəlsin. Onlar Allaha dua edərək deyirlər: “Ey Rəbbimiz! Sən bizə sağlam, qüsursuz və eyibsiz övlad bəxş etsən, biz hökmən Sənin şükredən qulların olarıq”.

Allah onların dualarını qəbul edərək və kamil mərhəməti ilə onları himayəsinə götürərək, onlara sağlam uşaq verəndə, onlar Ona şərik qoşmağa başlayırlar. O, onların uşağını Özü təklikdə yaradır, onları nemətlərlə təmin edir, lakin məhz uşağın doğulması onları Onunla bərabər məxluqlara ibadət etməyə sövq edir.

İnsanlar uşaqlarına ad qoyanda, onlara, Allahdan başqasının qulu olması ilə əlaqədar adlar, məsələn, Əbdülxaris və ya Əbdüluzza, ya da ƏbdülKəbə adı verməklə Allaha şərik qoşurlar. Bunlar müvafiq olaraq “cütçünün qulu”, “əl-Uzzanın qulu” və “Kəbənin qulu” adlarıdır. O, onlara heç bir məxluqun sayıb qurtara bilməyəcəyi çoxsaylı bol nemətlər əta etdikdən sonra, onlar, məxluqlara ibadət etməklə, Allaha şəriklər qoşurlar.

Bu ayə, məlum bir şəxs haqqında vəhyin bütöv bir insan qrupu haqqında vəhyə çevrilməsinin nümunəsidir. Ayənin əvvəlində Adəm (ə) və Havva (ulu nənəmiz) xatır­lanır, sonra isə bütöv bəşəriyyətdən bəhs edilir. İnsanların sadalanan əməlləri etməsi tez-tez baş verir və buna görə Fövqəluca Allah onların yanlışlığını və qüsurluluğunu izah edir. Bunların hamısı – şirkin təzahürüdür və kim onları törədirsə, olduqca böyük ədalətsizliyə yol verir ki, bunun, Allaha şərik qoşmanın, söz və ya əməllə olmasının heç bir fərqi yoxdur.

Allah – Vahid Yaradandır. O, insanları bir adamdan törətmiş və aralarında bir-birinə məhəbbət və mərhəmət bəsləmələrini müəyyən edərək qadını kişidən yaratmışdır. Bunun sayəsində ər-arvad bir-birilərində rahatlıq tapır və bir-biriləri ilə təmasdan zövq alırlar. Allah onlara öz ehtiraslarını necə təmin etməyi və bundan həzz almağı və insan nəslini artırmağı öyrətmişdir. Bu baş verən zaman Qüdrətli Allah anaların bətnində yeni nəsil yaradır ki, sonradan o, müəyyən bir müddətə qədər orada inkişaf edir. Bu dövr ərzində valideynlərin ürəyində uşaqlarını sağlam və qüsursuz görmək arzusu yaranır. Onlar Allaha dua edirlər ki, onlara sağlam övlad qismət etsin. Allah onların bu xahişini yerinə yetirir və onlara kamil mərhəmətini əta edir. Məgər O, layiq deyilmi ki, onlar, Ona şərik qoşmadan, təkcə Ona səmimiyyətlə ibadət etsinlər?

Lakin hər şey əksinə baş verir və insanlar Onunla yanaşı məxluqlara ibadət etməyə başlayırlar. Halbuki həmin məxluqlar özləri yaradılmışlar və heç nəyi yaratmaq qüdrətinə malik deyillər. Onların bütləri onlara ibadət edənlərə yardım göstərməyə qabil deyillər. Onlar hətta özləri özlərinə kömək edə bilmirlər. Necə ola bilər ki, insan Allaha Onun yaratdığı və ən kiçicik zərrəni belə yaratmağa qadir olmayan məxluqları şərik qoşsun? Halbuki onlar pərəstişkarlarını şərdən qoruya bilmir və hətta özlərini müdafiə etməyi bacarmırlar?! Həqiqətən, belə əməl – müdhiş zalımlıq və ən böyük axmaqlıqdır.