Əli Abasov Rəna Mirzəzadə qenderə GİRİŞ
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
11 tələbləri irəli sürülən «Qadın və qadın vətandaşın hüquq deklarasiyası»nı (1972-ci il) yaz- mış Olimpiya de Quj edam olunmuş, fransız qadınlarının inqilabda oynadıqları görkəmli rola baxmayaraq qadın cəmiyyətləri Konvent tərəfindən qapanmışdı. 1792-ci il ümumiyyətlə feminizm üçün görkəmli ildir: İngiltərədə Meri Uollstounkraft «Qadının tabeçiliyi haqqında», Teodora Fon Gippel (Almaniya) «Qadının vətəndaş vəziyyətinin yaxşılaşdırılması haqqında» adlı kitablarını nəşr etmişlər. Belə səpgili ayrı-ayrı əsərlər, əlbəttə ki, o zamankı dünyagörüşünün əsas inkişaf təmayüllərini dəyişə bilməzdi. Lakin onlar göstərir ki, artıq hələ o zaman cinslərin qarşılıqlı münasibəti məsələsi özünün ilkin kəskinliyini almağa başlamışdı. Utopik sosializmin klassikləri - «feminizm» termininin ixtiraçısı, «Qadının sosial vəziyyəti ictimai tərəqqinin meyarıdır» kəlamının müəllifi Ş.Furye, A.Sen-Simon, R.Ouen bu problemə sosial-siyasi, iqtisadi və ümum-fəlsəf cinslərin qarşılıqlı münasibəti məsələsinə liberalizmin nümayəndələri (Con Lokk, Jan Jak Russo, Con Styuart Mill) müəyyən yer ayırırlar. Onlar bu məsələyə insan azadlığının ümumi kontekstində baxırlar. Utopik sosializmin klassikləri «feminizm» termininin ixtiraçısı, «Qadının sosial vəziyyəti ictimai tərəqqinin meyarıdır» kəlamının müəllifi, R.Ouen və Ş.Furye, A.Sen-Simon, bu problemə sosial-siyasi, iqtisadi və ümumfəlsəfi səciyyə vermişlər ki, bu da marksizm tərəfindən istənilən bərabərsizliyin məhv edilməsinin yeganə üsulu olan sinfi mübarizənin ümumi prinsipinə çevrildi. XX-ci əsrdə meydana çıxmış seksuallığın nəzəriyyəsi və onun kişi və qadınların sosial və siyasi davranışında rolu kimi məsələlər (Z.Freyd: V.Rayx, M.Mid, H.Markuze, Frankfurt məktəbi, fransız strukturalistləri və s.) psixologiya antropoloqiya, sosiologiya və digər humanitar istiqamətlərin materiallarından istifadə etməklə cinslərin qarşılıqlı münasibəti problematikasını genişləndirirlər. 60-cı illərdə solçu radikal etiraz hərəkatlarının yaranması və əks-mədəniyyət nəzəriyyələrinin təşəkkül tapması ilə yanaşı feminizmin yeni yüksəlişi müşahidə olunur, o, Qərbi Avropa və Şimali Amerikada bir neçə istiqamətdə formalaşır: - liberal – reformist: «cinslərin qeyri-bərabərliyi qadınlarda müəyyən vətəndaş və hüquqi haqların olmamasının nəticəsidir. Hüquq reformaları keçirilməsinə üstünlük verən bu istiqamətin nümayəndələri Betti Fredan və onun «Qadınların Milli Təşkilatını»dan olan həmkarlarıdır. - Sosial cərəyanist marksist və feminist baxınşların sintezin «xüsusi mülkiyyət və cəmiyyətin sinfi quruluşu qadınların diskriminasiyasının səbəbidir» fikrində birləşdirirlər. Bununla belə, bu istiqamətin nümayəndələrinin bir qismi belə hesab edirdi ki, bu məsələ ümumproletar problemindən fərqli məxsusi problemdir. Nümayəndələri Linda Qordon, Meri Obrayen, Zilla Ayzenstayn idi. Onlar qadın probleminin ayrılmasının labüdlüyünü təkid edirdilər. - Radikal istiqamətin – «əsas maneə qərarlaşmış patriarxat-kişilərin qadınlar üzərində total hakimiyyətidir ki, ondan qəti surətdə yaxa qurtarmaq lazımdır» tezisi ilə edirdilər. Onların nümaindələri (K.Millet, S.Fayerstoun, K.Delfi, M.Doili) Hal-hazırda qeyd olunan cərəyanlardan əlavə bir sıra yeni təmayüllər meydana gəlmişdir: - Mədəni feminizm – kişi (maskulin) mədəniyyətindən fərqli qadın (femin) mədəniyyətinin inkişaf etdirilməsi. - Humanist feminizm – həm «qadın», həm də «kişi» maraqlarının nəzərə alınması, cinslər arasında tarazlaşdırılmış (balanslı) münasibətlər. - İrqi – «qara», zənci amerikan feminizmi və dərinin rəngində qeyri-bərabərlik görən başqa istiqamətləri. - Milli
təmaüllü – Latın Amerika, Afrika və i.a. feminizmi başqa şeylərlə yanaşı etnik və mədəni fərqlərdə də qeyri-bərabərlik axtarır. - Dini – müsəlman, xristian, buddist və i.a. olan cərəyanlar isə – onlar konfessional fərqləri ön plana çəkirlər. 12 Beləliklə, cəmiyyətdə qeyri-bərabər münasibətlər yaranması üçün kifayət qədər səbəb yığılıbdır. Bütün bunlarsa ona şəhadət edir ki, kişi və qadınların qeyri-bərabərliyi heç də bioloji deyil, cəmiyyəti «güclü» ilə «zəif»lərə bölən sosial məsələdir, məhz belə halda «hakim» və «tabelik» münasibətləri meydana çıxır.
13
• Qadın hərəkatının yaranması tarixindən. • Qadın hərəkatının inkişaf istiqamətləri. Dünya Qadın hərəkatının inkişaf mərhələlərini nəzərdən keçirərkən son onilliklərin nəticələri kimi qeyd olunmalıdır ki, bu illər beynəlxalq qadın hərəkatının da çox ciddi bir siyasi qüvvəyə çevrilməsi ilə əlamətdardır. Yer kürəsində canlı həyatın qorunması və mühafizəsi, qadının cəmiyyətdə rolu və vəzifəsi kimi məsələlərin həlli yollarına yanaşmaqda fikir ayrılığına malik olan müxtəlif beynəlxalq və milli qadın cəmiyyətlərinin, qurum, birlik və hərəkatların mövqelərinin aydınlaşdırılması, fikirlərin yaxınlaşması illəri kimi səciyyəvidir. Son illər ideoloji fərqli baxış tərzlərinə baxmayaraq, bütün səylərin birləşdirilməsi üçün qarşılıqlı addımlar atılması istəyi aydın nəzərə çarpır, Beynəlxalq forumlar, konfranslar miqyasında görüşlər təşkil olunur, ümumi qərarlar qəbul edilməsi üçün platformalar müəyyən edilir. Qadınlar «soyuq müharibə» nəticəsində uzunmüddətli fasilələrə səbəb olmuş və arası kəsilmiş qarşılıqlı əlaqələri ya bərpa etmiş, yaxud daha da möhkəmləndirmişlər. Onlar xalq diplomatiyasının təşəbbüskar və fədakar
nümayəndələrinə çevrilmiş, mübarizləşmişlər. Bu illərdə ənənəvi beynəlxalq və milli qadın cəmiyyətləri ilə yanaşı, Qadınların Azədlığı Uğrunda Hərəkatın (QAUH) iştirakçıları – neofeminist qadınlar daha aktiv fəallıq göstərirlər. Hərəkat əsarətə, iqtisadi və siyasi həyatda, ailədə hüquqların tapdanmasına, qadın mənliyinin alçaldılmasına, mənəvi zorakılığa qarşı əsrimzin 60-cı illərində ABŞ-da meydana gəlmişdir. Feminist qadınların ideyaları kütlə arasında canlı əks-sədaya səbəb olmuşdur. Bir çox tçdqiqatçıların fikrincə bu illər ABŞ-ın qadın hərəkatını məhz feminist qadınlar idarə edirdilər. 1 Bu hərəkat tezliklə Böyük Britaniyada, Kanadada, Avstraliyada, Yeni Zelandiyada və Skandinaviya ölkələrində geniş vüsət tapdı. Qadınların Azadlığı Uğrunda Hərəkat (QAUH) öz-özünə yaranmamışdır, əksinə, qadınların cəmiyyətdə alçaldılmasına qarşı etirazının təşkilatlanma ilə təsdiqi idi. Belə ki, bu nöqteyi-nəzərdən İngiltərədə buna bənzər prosesin kökləri hələ XVIII əsrə aparıb çıxarır. O dövrdə feminizm onu qadınların bərabərliyinin əsas məqsədləri kimi bəyan etmiş inqilabi ruhlu burjuaziya sinfinin mütərəqqi fikirlərindən bəhrələnən əks cins üçün ideologiyaya çevrilmişdi. XVIII əsrin feminist qadınları öz siniflərinin – yaşadınları dövrün zəmanələrinin nümayəndələri idilər. Lakin, onlar feodalizmin kapitalizmə keçməsi nəticəsində cəmiyyəti əhatə etmiş dəyişikliklərin qadınların vəziyyətinə toxunması ilə heç cürə barışa bilmirdilər. XVIII əsrin axırlarında feminist qadın hərəkatı öz ideoloqu kimi Böyük Fransız inqilabının tərəfdarı, ingilis jurnalisti xanım M.Uolstonkraftı irəli çəkmişdi. Onun kəskin məzmunda ifşaedici çıxışları və məqalələri, qadını alçaldan ictimai quruluşun dəyişdirilməsinə yönələn çağırışları sanki barıt partlayışına bənzəyirdi. Bu ideyalar uzun müddət yaşadı və sonradan qadınların bərabərhüquqluğu uğrunda mübarizəsinin tərəfdarları olan sufrajist qadınlar tərəfindən daha da inkişaf etdirildi. İlk etiraz aktı kimi, amerikalı sufrajist qadınların Seneke-Folze şəhərində keçirdikləri I qurultayında o dövrün real vəziyyətinə qarşı qəti çıxışları göstərmək olar. Qurultay iştirakçıları tərəfindən hazırlanmış Deklarasiya, burjuaziya mühitindəki bərkiməkdə olan orta təbəqə qadınlarının siyasi və sosial cəhətdən, ailədə və din tərəfindən əzilməsinə qarşı sufrajist qadınların uzun illər ərzindəki kövrək, bəzənsə səsssiz çağrışlarının kulminasiya nöqtəsi sayıla bilərdi.
2
1 Девис А. Женщина, раса, класс. М., 1987, с.7 2 Девис А. Женщина, раса, класс. М ., 1987, с.67. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|