Əli Abasov Rəna Mirzəzadə qenderə GİRİŞ
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 Sonrakı illərdə sufrajist qadınların əsas tələbi işlənib hazırlandı ki, bu da qadınlara seçmək hüququnun verilməsi idi. Sufrajist qadınlar səmimiyyətlə inandılar ki, seçmək hüquq qadınların kişilərlə bərabərhüquqluluğunu təmin edəcək, əmək sahəsində bərabər ödənişin aparılmasına imkan yaradacaq, məktəblərə, kolleclərə və müxtəlif ixtisaslı peşələrə yiyələnməyə yol açacaqdır. Eyni zamanda, bu vasitə ilə cəmiyyətddə qadınlara qarşı cinayətlər dalğasının qarşısı alınacaqdır. XX əsrin başlanğıc mərhələsində «qadınların azad olmasının humanist yolları» ideyası da ortaya çıxdı. Bu fikrin müəllifi, feminist utopiyanın banisi, Ş.P.Gilman belə hesab edirdi ki, mübarizənin əsasında qadınların ictimai prosesləri dərk etməsinin inkişafı durmalı idi. Qadınların azad olmasının bütün əvvəlki ideyalarına qarşı müəllif tamamilə yeni, «sosializm uğrunda qadınların dinc kollektiv çıxışla» humanist nəzəriyyəsinin qoyurdu. Onun utopik «Xyerlend» ölkəsində sosializmə, müstəsna olaraq, qadınların başçılıq etdiyi siyasi rəhbərlik nəticəsində nail olmaq mümkün idi. Cəmiyyətin mərkəzləyici qüvvəsi roluna nə alim, nə hərbçi, nə din xadimi, nə də sənətkar deyil, keçmişlə gələcək arasında birləşdirici ola biləcək Ana irəli çəkilirdi. 1
ola bildilər, lakin, bu onların həyatında heç bir əhəmiyyətli, nəzərə çarpacaq dəyişikliklərə gətirib çıxarmadı. Bunu qadınlar çox sonralar dərk edə bildilər, lakin, bu onların həyatında heç bir əhəmiyyətli, nəzərə çarpacaq dəyişikliklərə gətirib çıxarmadı. Bunu da qadınlar çox gec dərk edə bildilər. İkinci Dünya müharibəsindən sonra, sufrajist qadın hərəkatının başında dayanmış, əhalinin orta təbəqəsindən olan amerikalı və ingilis qadınları, uzun müddət demokratik hüquqlar uğrunda gedən mübarizədən kənarda qalmışdılar. Onların mübarizəyə qoşulmasına və fəallaşmasına 1963-cü ildə işıq üzü görmüş «Qadınlığın mistikası» kitabı (müəllifi B.Fridandır) qüvvətli təkan verdi. Bu kitabın əsasını – sosioloji tədqiqatlar (ölkənin qadınları arasında aparılmış sorğular, qadın mətbuatının analizi, və s.) təşkil edirdi. Kitab təbliğat maşını tərəfindən yaradılmış ideal burjua ailəsini, amerikasayağı qadın xoşbəxtliyini və istehlakçı – qadın stereotipini tamamilə ifşa edirdi. Müəllifin fikrincə, kollec qadınların özlərinə ər tapa biləcəyi yer kimi səciyyələndirilirdi. Qadın cinsindən olan tələbələri həddindən artıq «düşünən» görməmək üçün öz biliklərini nümayiş etdirməyə çağırırdılar, çünki, bu ərə getmək şansını alt-üst edə bilərdi. Ev işlərindən yorulmamasını, yaşadıqları həyatın boş, mənasız olmasını hiss qadınların xanım B.Fridan belə müəyyənləşdirmişdi – «Adsız problem». O, etiraz etməyə çağırır və belə nəticəyə gəlmişdi ki, «Yalnız xəstə cəmiyyət öz problemlərini görmək istəmir, öz üzvlərinə bərabər imkanlar yaratmır və öz qadınlarının bacarıqlarına biganə qalır.» 2 Tənqidçilərin və mətbuatın etiraf etdiyinə görə, xanım B.Fridanın kitabı əhalinin orta təbəqəsinə mənsub qadınları üçün ensiklopediyaya çevridmişdi. Elə bu dövrlərdə xanım B.Fridanın həmfikirləri Qadınlar Milli Təşkilatını (QMT) təsis etdilər. Təşkilatın əsas tələblərindən, əməyin ödənilməsində qadınların hüquq pozuntularının ləğv edilməsini və qadınların imkanlarına biganə qalan qanunvericiliyə yenidən baxılmasını göstərmək olar. Bu təşkilat liberal feminizmin əhval- ruhiyyəsini bildirərək, bir çox ölkələri bürümüş, qadınları azadlığı uğrunda hərəkatın tərkib hissəsi etmişdi. QAUH-un (Qadınların Azadlığı Uğrunda Hərəkat) digər qanadını neofeminizmin radikal istiqamətinin nümayəndələri təşkil edirdi. Tez bir zamanda bu istiqamət qadınlar arasında kütləvi xarakter aldı. Radikal istiqamətin nümayəndələri QMT- nin fəaliyyətini dəstəkləsələr də, onu yarımçıq xarakterinə görə tənqid edirdilər. Radikal istiqamətin ideoloqu sayılan, jurnalist, xanım R.Morqan yazırdı: «Mən qorxuram ki, müasir qadın hərəkatı da, bir zamanlar bizim sələflərimiz olmuş qadınların sufrajist burjua feminist hərəkatını yaradarkən düşdükləri kimi, tora düşsün. Burjua feministləri həlledici addımlar atmağa cürət etməmiş, həlledici məsələlərə əhəmiyyət verməmiş və nəhayət öz
1 Эилман Ъщ.П. «Щерланд»Н.Й., 1979, П.Х. 2 Friedan B. The Feminine Mistigue N.Y.,1963,P.223.
15 siniflərindən və irqlərindən kənara çıxa bilməmişlər. Yalhız bir ümid var ki, yeni feminist hərəkatı inqilabi feminizm siyasətinin məhsulu olacaqdır. » 1
1970-ci ildə Nyu-York şəhərində radikal istiqamət iştirakçılarının «Bacılıq hər şeyə qadirdir» adlı antologiyası işıq üzü gördü. Toplunun 50 nəfər müəllifinin hamısı (yazıçılar, jurnalistlər, müəllimlər, həkimlər, hüquqşünaslar, rəssamlar və s.) müxtəlif millətlərin və siniflərin nümayəndələri-radikal feminizm ideyalarının tərəfdarları idilər. 2 Onların əksəriyyəti tələbələrin kütləvi etiraz çıxışlarının iştirakçısı idi və solçu hərəkatın sıralarındaydı. Bir hissəsi isə ənənəvi təşkilatlarının işində fəallıq göstərirdilər. «Radikal qadınlar» cəmiyyəti tərəfindən qadın ləyaqətinin və mənliyinin alçaldılmasına qarşı kəskin çıxış edilirdi. Ənənəvi qadın təşkilatlarının irəli sürdükləri məsələlərdən fərqli olaraq, neofeminist qadınlar qadın şəxsiyyətinə hörmət edilməsini qəti şəkildə tələb edirdilər. Hətta QMT-nin bəzi iştirakçıları belə hesab edirdilər ki, qadınların bu vəziyyətinin kökünü dövlətin siyasi sistemində axtarmaq lazımdır və onların fikrincə belə sistemi yaradan kişilərdir. Nəticədə, kişilərə qarşı mübarizə aparmaq lazımdır. Seksizm feminizmin əsas istiqamətlərindən biri elan edilrdi. Əlbəttə, feminizmin ideoloqları bu nəticəyə birdən-birə gəlməmişdilər. Əvvəllər QMT sol qüvvələrin gənclər hərəkatının bir qanadı kimi fəaliyyət göstərdi. Onun üzərinə düşən vəzifə qadınların siyasi cəhətdən hazırlanması və təşkilatların işinə cəlb edilməsi idi. Lakin, hərəkatın başında duran kişilərin qadınların tələblərinə bicanə qalmaları QMT-nin bu hərəkatdan ayrılaraq, yalnız qadınlardan ibarət olan, müstəqil hərəkat yaratmalarına səbəb oldu. Əvvəllər qeyd etdiyimiz kimi, əsrimizin 60-cı illərinin ortalarında ABŞ-da yaranmış və ilk vaxtlar ölkənin bir neçə iri şəhərlərində fəaliyyət göstərən hərəkət dalğası 70-ci illərdə artıq ABŞ-ın bütün şəhərlərini bürümüşdü. Hərəkatın nümayəndələri ölkənin Siyasi Elmlər Asossiyasiyası, Müasir Dillər Asossiyasiyası, Antropoloqlar Asossiyasiyası və Tarix Elmləri Asossiyasıyası kimi mötəbər təşkilatlarda təmsil olunurdular. Bundan əlavə, tibb bacıları, silahlı qüvvələrdə xidmət göstərən qadınlar qruplar şəklində hərəkata qoşulurdular. Eyni zamanda, yaşlı qadınların da hərəkat qrupu yarandı. Feminist qadınlar tərəfindən ciddi tənqidə məruz qalmış roma- katolik kilsəsi də QAUH-un təsir qüvvəsini öz üzərində hiss etməyə başladı. Katolik kilsələrdə xidmət göstərən rahibə qadınlar bütünlükdə kişilərdən ibarət olan klerikal ierarxiyadan özləri üçün daha çox müstəqillik tələb etməyə başladılar. Qadın əməyinin qiymətləndirilməsindəki haqsızlığa və abortun qadağanı ilə bağlı qanuna etiraz əlaməti olaraq çox sayda nümayişlər və marşlar keçirilirdi. Feminist qadınlar (hərəkatın əvvəlində iştirakçılar tamamilə ağ irqə mənsub qadınlardan ibarət idi) ABŞ-ın qara dərili qadınlarına də müəyyən təsir göstərirdilər. Əvvəllər bu qadınlar vətəndaşlıq hüquqları uğrunda öz irqlərinə mənsub kişilərlə bərabər mübarizə apardıqları halda, sonralar ayrılaraq qaradərili qadınların azad olunması uğrunda müstəqil hərəkat yaratdılar. Amerikalı neofemist qadınların hərəkatı tezliklə digər ölkələrdə də geniş vüsət aldı. Tezliklə QMT-nin (Qadınlar Milli Təşkilatı) ardıcılları Kanadada, Fransada, Avstraliyada, İsveçdə, Yaponiyada, Almaniyada, Hollandiyada, Finlandiyada və Böyük Britaniyada meydana çıxdı. Belə ki, Böyük Britaniyada bu hərəkatın güc yığmasına səbəb yorulmaq bilməyən mübariz xanım M.Uolstonkraftın əsərlərinin çap olunması idi. İngilis QMT-də iki xətt özünü aydın büruzə verirdi: liberal və sosialist feminizm. Liberal feminizm 1975-ci ildə Beynəlxalq Qadın İli münasibəti ilə yaradılmış Bərabər İmkanlar Uğrunda Komissiyasının fəaliyyətində həyata keçirilirdi. Komissiya XIX-cu əsrin feminist qadınlarının təhsil almaq, məşğulluq, vərəsəlik hüququ və öz uşaqlarına hüququ sahib olmaq uğrunda olmaq uğrunda mübarizəsini davam etdirirdi.
1 Sisterhud is Powerful, An Antologu of Writings, from the Women's Liberation Mowement. Vintage Books Dirision of Random House, Н.Й.., 1970, H. XXIII. 2 Sisterhood is Powerful. P. VI Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|