Əli Abasov Rəna Mirzəzadə qenderə GİRİŞ
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
6 Ümumiyyətlə, belə bir sual meydana çıxır: qadınların ictimai fikri öyrənilməlidirmi? Bizə belə gəlir ki, qadın bir fərd kimi müstəqil subyektdir və ictimai fikrin əsas daşıyıcılarından biridir. Bu fikri qərb alimləri də öz tədqiqatları ilə dəfələrlə sübuta yetirmişlər. Misal üçün göstərmək olar ki, İngiltərə, Norveç, ABŞ, Kanada və s. kimi inkişaf etmiş bir çox qərb ölkələrində – cəmiyyətin müxtəlif problemlərinə qadınların ictimai fikrini öyrənən onlarla xüsusi elmi mərkəzlər mövcuddur. Qadınlar öz ictimai fikirlərində siyasətin subyekti kimi çıxış edirlər. Bir ictimai qrup kimi onlar cəmiyyətin həyatına təsir göstərir, həm də spesifik qadın maraqlarını qoruyur, nəticə etibarilə, öz sosial statuslarının artmasına nail olurlar. Eyni zamanda, siyasətin ənənəvi obyekti olmaqla, qadınlar onun bütün dəyişikliklərinin nəticələrini öz üzərlərində hiss edirlər. Aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, qadınlar öz mövqelərini ailə, məişət, istehsalat, mədəni və sosial məsələlərdə, yaxud ictimai fikirdə daha dəqiq və birmənalı şəkildə təyin edirlər. Siyasi proseslərin və onların gündəlik həyatımıza təsirinin qiymətləndirilməsində qadınlar kişilərdən fərqli olaraq daha mülayim mövqe tuturlar. Nahaq deyilməmişdir ki, «qadınlar sivilizasiyanın – tənzimləyicisi, kişilərsə – qüvvət verənidir». Qadınların ictimai rəyi dəyərləndirilməsi istiqaməti kişilərinkindən fərqli olaraq daha konstruktiv və pozitivdir. Görünür qadına xas olan dözümlülük və rəhimdillilik kimi xarakterik xüsusiyyətlər özünü göstərir. Qadın ictimai rəyin, siyasi və iqtisadi proseslərin inqilabi yolla deyil, təkamülevolyusiyalı inkişafına üstünlük verir. Onun tənzimləyicisi sosial tələblər və uzunmüddətli xarakterli maraqlardır: ailənin qorunması, uşaqlar və yaxınlar haqqında qayğı, yaşamaq hüququna real təminat, sabahkı həyata ümid, sosial sabitlik və ictimai sakitlik marağı. 1
Sosial-mədəni sahədə cinslərarası münasibətlər və onların tənzimi haqqında müxtəlif mülahizələr tarixin erkən çağlarından başlayaraq mifoloji, dini, qanuna dair, ədəbi, fəlsəfi-bədii və s. abidələrdə öz əksini tapıb. Müasir ədəbiyyatda biz yeni şəraitdə dövrün ictimai sifarişinə müvafiq həmin problemlərin geniş miqyasda qayıdış və dirçəlişinə rast gəlirik. Bu dirçəlişin səbəblərini araşdırmaqdan əvvəl «qender» anlayışı, «qender problemləri» məfhumunun tarixi-fəlsəfi səciyyəsinə diqqət yetirək. Cender tədqiqatlarını cinsin fəlsəfi və ya daha doğrusu, cinslərin cəmiyyətdə (sosiumda) qarşılıqlı münasibətlərinin fəlsəfəsinin təhlili adlandırmaq olar. Bu halda cinslərin iki fərqi nəzərə sarpar: Birinci, qadın və kişilərin təbii, əsil, təbiətən olan-fizioloji fərqləri: və İkincisi: kişi və qadınların rolunun süni, sosio-mədəni fərqləridir ki, bu da praktiki olaraq öz əksini cəmiyyətin bütün həyat fəaliyyəti sahələrində tapır. İngilisdilli ədəbiyyatda bu fərqlər iki termin – «sex» (cins) və qender(«soy») anlamı ilə müəyyən olunmuşdur. Cinslərin fərqlərinin cinsi əlamətləri (özünün aldadıcı «təbii» adına baxmayaraq) cəmiyyətin dünyagörüşü və mədəniyyəti ilə bağlıdır. Onlar demək olar ki, həmişə cinslərin əsl differensiyasını (fərqlənməsini) yox, konkret cəmiyyətin maddi-mənəvi dəyərlərini və ideallarının mürəkkəb sistemini əks etdirirlər. Buna görə də cəmiyyətin bütün sosio-mədəni quramasında (mozaikasında), hətta dildə kişi və qadın cinslərinin süni fərqləndirilməsini müşahidə edirik. Belə ki, dildə qramatik cinslər həmçinin təbii deyil, süni xarakter daşıyır. Məsələn, ingilis dilindəki he – she – it (o-o-o) fərqləri türk dillərində də, o cümlədən, azərbaycan dilində yoxdur: burada onların hər üçünü əvəz edən yeganə əvəzlik - «o» işlənir. Məsələn, ingilis dilindəki «Hi – shi – it» (Rus dilində «On-ona-ono») əvəzlik fərqləri türk dillərində, o cümlədən azərbaycan dilində də yoxdur: burada onların hər üçünü ifadə edən yeganə əvəzlik – «o» işlənir. Cinslərin qarşılıqlı təsirinin tarixi – bəşəriyyət tarixinin yeni «redaktə»də oxunuşu, o bizim keçmiş haqqındakı təsəvvürlərimizi əhəmiyyətli, belə demək mümkünsə, radikal surətdə dəyişir, cəmiyyyətin inkişafının müasir problemlərini və gələcək perspektivlərin
1 Я.Аббасов, Р.Мирзязадя «Эендер тядгигатлары» Б, 1999. 7 təhsis edir ki, bu da bizim dünyagörüşümüzün və onu sistem şəklində ifadə edən fəlsəfənin əsaslarına toxunmaya bilməz. Tarix özü şahiddir ki, bu problemə bu və ya digəq şəkildə artıq çox qədim zamanlarda toxunulmuşdur. Tarixdə madərşahlıq (matriarxal) və padərşahlıq (patriarxal) dövrlərinin mövcud olması göstərir ki, bu məsələ kifayət qədər mürəkkəbdir, lakin indiki zamanda qender tədqiqatları problematikasının nə yerdə olduğunu aydınlaşdırmaq üçün bizim imkanımız çərçivəsində mövzunun inkişafının əsas konsepsiyalarını tarixi-fəlsəfi istiqamətdə təhlil etmək kifayətdir. Adətən Russo tərbiyə sisteminə qarşı çıxan ilk qadın – feminislərdən biri olan Meri Uolstounkraftın (1759 - 1797) adını çəkirlər. Lakin, əsil qadın hərəkatı XIX əsrin sonu XX əsrin əvvələrində, qəti sosial-iqtisadi, siyasi və mənəvi dəyişikliklərin təsiri altında təşəkkül tapmağa başladı. Simona de Bovuarın (1908 - 1986) «İkinci cins» kitabı qadının maskulin («kişi») cəmiyyətin güclü himayəsindən azad olunmasının fəlsəfə və ideologiyası kimi yaradılmış müasir feminist hərəkatı tarixinin əsasını qoyur. Maskulin, sonralar patriarxal adlandırılmış cəmiyyət iki cinsin mövcudluğunu de- yure qəbul edirsə də, de – fakto bəşəriyyətin təkcinsli olması siyasətini yürüdür və qadınları açıb-ağartmadan, gizlində ancaq inkişaf etməmiş kişi hesab edir. Maskulin, sonralar «patriarxal» adlandırılmış cəmiyyət iki cinsin mövcudluğunu de-yure qəbul edirsə də, de-fakto bəşəriyyətin tək cinsli olmaksı siyasətini yükydyr və qadınları açıb- ağartmadan, gizlincə onları «tam inkişaf» etməmiş kimi hesab edir. Femistlər bu rəylə razılaşaraq burada ancaq «kişilərin rasizmini» görür və buna görə də cəmiyyətdə cinslər arasında fərqləri yox etməyə çalışırdı. Bu androginlik (tək cinslik) fəlsəfəsi, kişilərin və qadınların tam bərabərləşdirilməsi, hətta təbiət fərqlərinin sərf- nəzər edilməsi cəfəngiyyata gətirib çıxardı – qadının əsas təbii funksiyası – analıq - sınaq şüşəsinə - süni uşaq doğuluşuna ötürülürdü. Amma düzünü demək lazımdır ki, belə radikal feminist qadınların sayı çox deyildi, çünki qadın hərəkatının ikinci istiqaməti isə əsas diqqəti patriarxal cəmiyyətin tənqidi və qender tədqiqatlarının təsiri altınada cəmiyyətin transformasiya yollarının konstruktiv təhlilində cəmləndirmişdi. Əslində elə bu istiqamət qender probleminin əsasını qoydu. Termin özü isə Qeyl Rabiyin «Qadın mübadiləsi» (1974) araşdırmasında verilib və məqaləsində peyda olub, «maskulinlik və feministlik konstruksiyasında bioloji cinsin mədəniyyət tərəfindən transformasiyasını bildirir». Psixoloq Roda Unger «Cinsin və qenderin yeni tərifi» (1979) əsərində qender terminindən ancaq cəmiyyətin qadın və kişi kimi təyin etdiyi kəslər üçün tipik olan xüsusiyyət, əlamət, norma, stereotip və rollara aid olan sosial, mədəni və psixoloji aspektləri müzakirə etdikdə istifadə etməyi təklif edirdi. Beləliklə, nəzər diqqətimizi ona yönəldək ki, əgər əvvəllər patriarxal cəmiyyətin tənqidçiləri BMT – nin məlumatlarına istinad edərək deyirdilər ki, qadınlar dünya əmtəəsinin 2/3 – ni yerinə yetirib, buna rəğmən dünya gəlirinin 10% -ni alırlar və dünya mülkiyyətinin ancaq 1%-nə sahibdirlər, indi qender tədqiqatları məcrasında həm zəruri (yəni hifz olunan), həm də yalançı o fərqlər vurğulanırdı ki, onlar həm qadınlar, həm də kişilərin xeyrinə aradan qaldırılmalıdır. İki tarixi fərqi müqayisə etmək belə qənaətə gəlmək üçün kifayətdir ki, ondakı həm təbii, həm süni qarşıqoymalar aşağıdakı müəyyən qədər yanlışlığa əsaslanır: Kişi – rasional – mənəvi – ilahi – mədəni… Qadın – hissi – cismani – günahlı – təbii… 1
valideynlərin özünəməxsus vəzifələri olduğunu qeyd edərək yazırdı ki, «Ata hüququ daha çox ruhanidir (mənəvidir), bu səbəbə görə də övlad ata tənbehindən sonra ağıllanır: ana
1 Философия, М.,1996, сящ 395. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|