Əliçilik və

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

11

Önsöz (müqəddəmə) 

-bu kitabda Azərbaycan  şiəliyi, vəya ayrı bir deyişlə türk şiəliyi, 

yalnız geçici ad kimi işlənərək, Azərbaycan oyanış  hərəkatının 

görüntüsünü yansıdır, əslində əliçilik və sadə şəkildə `əliçi məzhəbi` 

daha uyqun görünür, türk şiəliyi adlandırmağın doğru olmadığının 

əsli nədəni, türk dünyasının, çox az hissəsi bu inancda olduğudur, 

türklərin böyük bölümü, Türkiyə, türkmənistan, özbəkistan, 

qazaxıstan, qırqızıstan və ayrı ayrı ölkələrdə, müsəlman olduğu 

halda, sünnü məzhəbdilər, və hətta Azərbaycan türklərinin içindədə 

azda olmuş olsa, islamiyətin ayrı məzhəblərinə inananlarda vardır. 

 

[Bu sözlər farsca beylə olmalıdır: `şiə ye Azərbaycan` vəya `şiegəri 

ye Azərbaycan` (məzhəb e əliçi vəya əliçilik) və `şiə ye fars` vəya 

`şieygəri ye fars` vəya `şie ye məcusi` vəya `şie ye yəzdgerdi`].

 

Əliçilik sözü, geniş anlamda güney Azərbaycanda yaşayan xalqlarla 

birlikdə, iranın müxtəllif bölgələrində yaşayan türklərin məzhəbini 

qapsamaqdadır və ayrıca bir sıra kurmanc boylarının dini bənzərlik 

lərinidə daşımaqdadı, iran dışında, quzey Azərbaycan xalqını, 

Türkiyədə  qızılbaş türklərini, yenədə  əraq və süriyə türklərini və 

geniş şəkildə dünya çapında bu məzhəblə ilgilənən bir çox insanları 

nəzərdə alır. 

 

-«Güney Azərbaycan türkləri» tərminidə, indilikdə iran adlanan 

bülgənin bütün türklərini qapsayir, türklər umumən Azərbaycanın 

tarixi topraqlarında yəəni kirmanşahın duğusunda, sunqur, şəhrkord, 

və saman dan başlayaraq tehran, urmiyə  və araz çayi aralarındakı 

yerlərdə yaşayarlar, ayrıca qaşqaylar və xorasan türkləri və iranın 

çoxlu ayrı bölgələrində olan türklərdə, Azərbaycan türkcəsiylə 

danışırlar və Azərbaycan türkləriylə ilgilidirlər.

 

-Əgər bütün oniki imama inananları  şiə  həsablarsaq, iranda yalnız 

farslar və Azərbaycan türkləri  şiədilər (farslar dediyimiz, lorlar, 

kirmanşah kürdləri, mazəndəranlılar, gilanlılar və bu dilə yaxın 

danışan qovmlarda daxildir), və ayrı qovmlar yəəni kürdlərin böyük 

bölümü, bəlüçlar,  ərəblər və türkəmənlər, sünnü məzhəbdilər, 

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

12

türklər içindədə azaraq kürəsünlu (girəsunlu) türkləri sünnü 

məzhəbdilər,  əlbətdə türklər içində h. Əli yə  mənsub ayrı 

məzhəblərdə vardı. Onlar özlərinə  şiə deməsələrdə,  əliçi 

adlandırılmaqdan çəkinmirlər.

 

-Öncələr bu mətalibi bir sıra sorular şəklində  və 10-15 səfhəlik 

məktub kimi hazırlamağı düşünürdüm, beyləki geçən illərdə  Bəzi 

dini öndərlərin dərslərinə qulaq asarkən və onların kilaslarından 

yararlanarkən bir sıra soruları hazırlayırdım və onları nəzmə salaraq, 

açıq vəya rəsmi məktub kimi dini öndərlərə sunmağı istəyirdim, 

sonralar bu soruları daha artıq açıqlamaq üçün və ayrı deyişlə bu 

soruların niyə zehnimə gəldiyini açıqlamaq üçün Bəzi tarixi və dini 

məsələlərə  işarə etmək zorunda qaldım, zaman ötdükcə  mətalibin 

həcmi artdı  və bir soru cavab şəklinə düşməyə başladı  və kitab 

şəklinə  gəldi. Yenədə Sonralar onları oxurkən, Bəzi yönlərdən nə 

qədər həssas olduğunu gördüm və bu sonuca vardım onları açıq 

şəkildə bir dini öndərə verməyimlə, yox olmağım bir olacaqdı  və 

heçkəsdə bunlara yanıt verməyə cürəti olmayacaqdı, özəlliklə yaxın 

geçmişdə dini öndərlərin səssizliyi və hakimiyət qarşısında təqiyəyə 

üz gətirməsi və qorxuları  və bu sözlərin onların düşüncələrinə  tərs 

olması; və ayrıca dini hakimiyətin tanrılıq iddaaları  məni dahada 

çox düşünməyə sevq verdi, bu üzdən nəhayət bu qərara gəldim soru 

və yanıtları bir araşdırma sonucu olaraq, və azərbaycan  şiəliyi 

əsasları kimi bir kitab şəkəlində islam aləminə  və özəlliklə 

Azərbaycan xalqına sunam. 

 

-Əlbətdə bu açıq məktubu, möhtəmilən farsçı dini liderlərin heç biri 

önəmsəməyəcəkdi, çünki onların çoxu hala yoxsul millətiın pul 

parasının içində üzürlər, və  əgər vicdanına rücü edən neçə din 

xadımı varsa, fars şiəliyi güc mərkəzləri tərəfidən boğulmaqdadılar, 

yenədə umudum var, arasıra vicdanlılar olsada dünya malının 

yanında, dinin və insanların gələcəyinədə fikirləşsinlər.

 

 

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

13

Müxtəlif səbəblərdən dolayı, kitabın yazarı yerinə böyük atamın 

adını qoydum, hər halda mən bu kitabı neçə il öncədən başlarkən 

yaşlılıq çağında bitirdim, və ömrümün savabı olaraq və xalqımızın 

aydınlanması  və gözəl gələcəyə yürüməsi üçün yazmışam, bunu 

oxuyarkən yalnız iyiliklə yad etmək mənə yetərlidir.

 

Yuxarıdakı açıqlamalara dayanaraq deməliyəm, konular içində 

arasıra soruların gəlmə  səbəbləri, söylədigim nədənlər doğrultu-

sundadır, umud edirəm  əlaqə göstərənlər bu kitabı ayrı dillərə  və 

özəlliklə istanbul türkcəsinə və farscaya çevirsinlər 

 

bunu deməlyəm, mən bir şiə  və türk ailəsində böyümüşəm, buna 

inanıramki, din, geçmişlərdəki toplumlar üçün gərəkliydi və indi də 

eylədir və insanlar, yaşayışlarında, dinin varlığına bir əsl kimi niyaz 

tapıblar və bunun yerinə  hər yeni sistemdə qoyabilsələr, din 

adlanmasada həman özəlliklərə sahib olacaqdır, və bunada inanıram 

toplumların müslihləri, dini kökündən vurmaqla yox, bəlkə onu 

xorafatdan və çağdışı  əkləmələrdən arındırmaqla, və onu bilim 

əsasında gücləndirməklə, millətin və ölkənin gəlişməsinə  və 

inkişafına səbəb olabilərlər, və  gərəklidir bizlər bu məzhəbi, bilim 

əsasında və bütün millətlərin haqlarını qoruma şərtiylə və özəlliklə 

bu dinə  və  məzhəbə  inanan  öz  millətimizin və ölkəmizin yararına 

yorumlayaq və bir tarixi irs olaraq onu din yararçılarından, və farsçı 

isteemarçıların əlindən qurtaraq, və qoruyub saxlayaq. 

Bu kitab haqqında bir məsələni diqqətə almaq lazimdir, kitabın 

amacı dinimizi inancsal (etiqadi) cəhətdən təhəlil etmək deyil, bəlkə 

elmi bir yaxlaşımla incələməkdir, əlbətdə inancsal (etiqadi) yöndən 

yaxlaşımların özünə xas yol yöntəmləri vardır və bu kitabın konusu 

deyildir.  

-Bütün insanlar və içlərində müsəlmanlarda, baxışları dinə 

birbirlərindən fərqlidir, bir tərəfdən aşırı dinçilər və umumən 

azınlıqda olaraq, ifrati dərcədə    dinə inanırlar və yaşamamın hər 

sahəsində, dini uyqulamaq istəyirlər və çoxukəz əlləri teror, qətl və 

təcavuza bulaşır və hər iki şiə və sünnü qruplardada onları görmək 

olar, onlar bəzən höküməti ələ geçirirlər və böyük yıxıntılara səbəb 

olurlar, fars şiəliyi və sünnü taliban hökümətlərini örnək vermək 

---