Əliçilik və

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

23

danışaq. əcdadlarımız bizə nəyi miras qoyub gedibəlr? Onlara nəyə 

görə hörmət etməliyik? Özlərinin səfehlikləri və  ağılsızlıqları 

ucbatından  şəhərləri, qarət olunmuş  kəndləri tərk edib getdiklərinə 

görəmi, öz əcdadlarının  əməyi iylə yaradılmış bütöv, nəhəng 

orqanızmləri viran qoyduqlarına görəmi?.. əcdadlarımıza nəyə görə 

hörmət etməliyik? Zorakılıq qarşısında qorxub, geri çəkilmək 

ənənələrinə görəmi, bizim quvvələr imizi hələdə korşaldan, bizi 

yaşamaq qabiliyətindən tamamiylə  məhrum edən güclərin 

qabağında korkoruna, məənasızcasına baş  əymək xasiyətinin 

nəsildən-nəsilə irsən keçməsinə görəmi?». 

Bu fikirlər olayların bir 

tərfidir və obiri tərfin tutarsaq və özəlliklə Azərbaycan türklərinin 

geçmiş 4 qalxişini nəzərə alarsaq görürük yüz illik bir zamanda 

nadir halda bir millət kütləvi hərəkətə geçəbilir və bizim 

atababalarımız bu hərəkəti ediblər vəli yenilgiyə uğrayıblar və çox 

böyük itgilər veriblər, soru buradadır niyə bunlar ardarda 

yenilibəlr?, Nədənlər hardadır? Aya iç etgənlər və amillər  əsli rol 

oynayıblar vəya dış(xarici) güclər və aparıcı qüvvələr təsirli 

olublar?.

 

Aya 2inci ismayıl və nadir şah səhv ediblər, ağa oğlu, rəsulzadə, 

sabir, nərimanof, cavid.. Bu mövzuda yanlışlığa yol veriblər. Vəya 

birinci şah ismayıl və onun heyranları vəya farsçılıq heyranları olan 

türklər xəta yoldan gediblər vəya yenilgiyə uğramış türk tayfaları və 

səfəvi şahları tərəfindən öldürülən başçıları səhv edibəlr?. 

 

Səfəvi sarayında, orduda, küçədə, bazarda.. Türk dilinin işlədilməsi 

həqiqətdir. Danışıldı, vəli uçdu havaya, nəticə  də  təbrizli  əli 

demişkən, bugün əlimizdə tutarlı bir şey yoxdur. Bu gün də iranda 

evdə-eşikdə, küçə-bazarda da danışılır. Riza pəhləvi evdə arvadiylə 

türkcə danışıbmış, Türkiyə  səfərində atatürklə türkcə danışıbmış. 

Xamnei də evdə, hətta ictimai yerlərdə ara-sıra türkcə danışır. Bəzi 

şəxsiyətlərlədə türkcə danışıb. ama iran`ın rəsmi dili farscadır. 

Bizim dediyimiz yazı dilidir. Budur qalıcı olan. Məhz yazı dili 

«rəsmi dil

»

 sayılır. Təəssüflər olsun, bir sıra atababalarımız fars 

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

24

dilinin heyranı olmuşdular və indidə biz yalnızca dilimizdən yox 

ayrıca canımız, malımız, toprağımızdan maya quyub itgi veririk. 

 

Bu haqda bir məsələyə  də  işarə olunmalıdır, iran türkləri çox vaxt 

məsələyə  həddindən artıq sadə baxırlar, və farsçılarda eyliyə 

bildikcə bu ortamdan yararlanırlar, buna ən yeni örnək, ayətullah 

xamnei`ni türk soylu kimi göstərməkdi, bilirik ki xamnei sulaləsi 

əslində  əraqlı olaraq türklərlə ilgiləri yoxdur, onlar əraqdan 

Azərbaycana yəəni xamnə kəndinə köçürlər və hətta bir nəsilləridə 

orada qalmayıblar, onlar qısa müddət sonra məşhəd`ə köçürlər, və 

xamnei də məşhəd`də dünyaya gəlir və türkcənidə düzgün başarmır, 

cənab xamnei yalnız neçə türkcə  kələmə öyrənərək orda burda 

söyləyir və fars mediyasıda onu böyüdərək xamnei`ni türk kimi 

qələmə verir, və amaclarıda türkləri yahaldaraq xamnei`ni, türk 

millətinə bağlı bir öndər kimi göstərməkdir. Beylə bir sadə 

təblığatla çoxlu türklər xamnei`nı öz millətəlrinə bağlı bir şəxs 

bilirlər və onun vurğunu olurlar və onun və farsçıların  əsli 

siyasətlərini bilməyərək, onların türk düşmənçılığı yaratmasına 

inanmaq belə istəmırlər. 

 

Bizdə millətləşəmə sürəcinin (prosesinin) ləng getməsinin, indi də 

onun gedişində həssas problemlərin qalmasının məzhəb məsələsiylə 

bırbaşa  əlaqəsi var, beyləki indilikdə, içi boş  və fars kültürü 

əsasında, və geri qalmış əski sasanlı dini üzərində qurulmuş bir dini, 

islam adına bizim beynimizə yeridiblər və bizlər, dilimizdən 

qoparılaraq və farsca düşünərək onların kültürü doğrultusunda 

yürüməyə başlamişiq. 

 

Bu məsələni (eləcədə ana dilin rolunu) dərk etmədən özəlliklə 

güneydə özünü dərk prosesinin irəli getməsi mümkünsüz görünür. 

Onu da diyək ki, bu elmi məsələyə  məzhəb təəsübkeşliyi iylə 

yanaşsaq, düzgün təhlil edib, düzgün sonuc alabilmərik. Odurkı, bu 

riskli mövzunu soyuqqanlılıqla 

ələ alınmalı, ciddi-ciddi 

tartışılmalıdır. Onuda vurqulayaq ki, burada əsasən məsələnin 

güneydəki tarixi köklrinə toxunmalıyıq.

 

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

25

-Əlbətdə Azərbaycan tarixini umumtürək tarixindən ayrı incələmək 

mümkünsüzdür, titizliklə geçmişimizi yenidən dəyərləndirməliyik. 

Tariximizə baxış zaviyəmiz, ırqçılıqdan uzaq, modern tarix düşüncə 

və  fəlsəfəsinə uyqun, qaliblərin yaratdığı  sənədlərlə deyil, milli-

siyasi gərçəklərlə dolub daşmalıdır. Bunların yanısıra din və 

demokərasi baxışlarımızda geçən yüzildə oyanış hərəkətlərində olan 

öndərlərin sözləri və əməlləri incələnməli və ülgü olmalıdır.

 

 

 

2-şiəliyin kökləri

 

2-1-şiə nədir

 

islam dini zuhur etdiyində bütün müsəlmanlar Peyğəmbər və 

gətirdiyi kitaba sarılaraq tək bir din və  məzhəb olaraq tanınırdılar, 

müsəlmanlar gücləndikcə siyasət meydanını da əllərinə aldılar və 

müxtəlif bölgələri fətəh etməyə başladılar və ayrı ayrı xalqlar 

üzərində otoritə qurmağa başladılar. Və  təbii olaraq bir sıra 

sulalələri, dinləri, və hökümətləri hakimiyətdən saldılar və islami 

qruplar iş başına gəldilər, və bu arada Bəzilərinin özəl mənfəətləri 

vəya kültürəl və dini qaydaları yürürlükdən düşərək etirazlara nədən 

oldu, islam dini, təməlində, güclü bir din olduğu dolayisiylə 

yenilməz bir sistimə dönüşdü və bu üzdəndə müxalifətə qalxan 

qruplar çoxu kəz öz gələnəkəlrinə  və dini qaydalarına məşruiyət 

qazandırmaq üçün onları islam dininin qaydalarıyla tocih etməyə 

çalışırdılar. Bu arada islam dininə inananlar ilk addımda  ən böyük 

zərbəni fars höküməti tanınan sasanlı impratorluğuna yendirdilər, 

sasanlı hakimiyəti beylə yenilgini əsla təsəvvür etməzdilər və 

yenildikdən sonrada heç vaxt bu yenilgini həzm edəbilmədilər və bu 

üzdəndə həmişə öc alma peşindəydilər. Və hələdə bu yolu gedirlər.

 

İslam dinində ilk qrup, quran`a sarılaraq, Peyğəmbər ve əhl beyt`in 

təcrübələrinə  və sözəlrinə dayanaraq, ahl sünnət məzhəbini 

oluşdurdular və  əlbətdə öz aralarında müxtəlif yorumlardan dolayı 

neçə qola ayrıldılar, bir sıra müsəlmanlar və çoxu kəz qeyr ərəblər 

---