Əliçilik və

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

29

və eyləyəbildi öz məzhəbinin  əsaslarını  tədvin edərək onu 

rəsmilşədirsin, əlbətdə bu dönəmdədə arasıra müxtəlif hərəkətlərə əl 

atırdı. 

 

Bu haqda çoxlu misallar vurabilirik : 

 

-ictimai və siyasi üsyanlar yaratdılar (örnək olaraq isfahan`da 

qerməti hərəkatı), 

 

-teror qruplarını yola saldılar (örnək olaraq ələmut da həsən 

səbbah`ın teror qrupları yaratmaq və hakimləri zəhərləmək və 

öldürmək), 

 

-islam düşmanlarıyla iş birliyinə girdilər (xaçlılarla iş birliyinə 

girərək islam ordusu əleyhinə savaşmaq).

 

-Saraylara nufuz etdilər (xacə  nəsir kimi şəxslər muğullara yardım 

edir və islam xəlifəligi aradan qaldırılır, sünnülərin qətlamı, fars 

şiəliyi vasitəsiylə yasallaşdırılır və  bəğdad kimi xəlifəlik mərkəzi 

olaraq yüzminlərcə insan qətlə yetirilir).

 

İlk aşamanın son çağlarında çoxlu yerli hükümətlər  əllərinə geçir, 

örnək olaraq zeydi şiəliyi qorqan`da və  təbəristan`da hakimiyətə 

geçdilər, zeydilər zeyd ibn əli ibn hüseyn`nin imamətinə inanırdılar.

 

Sonrada ikinci mərhləyə geçdi bu dönəm böyük ibtikar işlədirlər, və 

çoxlu təhlillərə görə, batı`lı xaçlılarin teorisiyənlərinidə arxalarına 

alaraq, bölgəsəl hükümətləri yarım yarımçılıq da olsa ələ geçirirlər 

və bu işı  səfəvi hükümətiylə ortaq olaraq geniş topraqlarda 

başladılar və fars şiəliyini rəsmi dövlət dini eelam etdilər.

 

Üçüncü mərhlədə  pəhləvilər vasitəsiylə mütləq hakimiyəti  əl 

geçirdilər, xomeyni və xaminei iqtidaryilə zirvələrə çatdılar və 

nəhayətən dördüncü aşama olaraq yeniş yoluna sürükəlndilər. 

 

 

2-2-1-şuubilər ilk aşamada məzhəblərini teorizə edirlər

 

-islam ordusu tisfun`u alaraq hızla ilrlədi, sasanlı  şahı, duğuya 

qaçaraq, mərv şəhəri ətrafında, bir dəyirmançı vasitəsiylə və bahalı 

paltarına xatır öldürüldü.

 

Sasanlı hökümətində,  əşraf və  şah sarayi adamlarından başqa heç 

kəs savadlana bilməzədi və sasanlı din adamlarıda sarayın bir 

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

30

parçası sayılırdilar, onlar böyük çoğunluqla sarayın  ətrafında 

toplanırdılar, fars əşrafları islamin zuhuru dövrü toplandıqları  və 

kök saldıqları  əraq bölgəsindən qaçmağa başladılar, onlar islam 

güclərinin qorxusundan ölkənin mərkəzi və duğu bölümlərində 

yerləşdilər, və  əlbətdə az zaman geçmədən islam quvvələri o 

bölgələrədə hakim oldular bu qaçqınlar bir dönəm öz içlərinə 

girərək səs çıxara bilmədilər vəli zaman geçdikcə, yön dəyişdirərək, 

yavaş yavaş dirçəldilər, və  əski gələnəklərini bənimsəməyə 

başladılar.

 

Bu qrup xorasan`da və  mərkəzdə toplanaraq həm farsların sayısıni 

çoxatdılar və  həm yəhudilərdən və sasanlı sulalələrindən oluşaraq 

türlü  Şuubi dəstələrini qurdular, beləliklə bu dönəm ilk şuubiyə 

hərəkatı başlanmış oldu. 

 

-Şuubilər bütün şiə qollarından yararlanaq eyləyə bildilər bu qolları 

bir arada tutsunlar və onları özlərinə cəlb etdilər.

 

-Şuubilər və  əsli adıyla desk «fars şiəliyi» islamin başlanqıcından 

bəri, iki müşşəxəs qrupa ayrılırlar, bir qrup atababalarının dini və 

kültürəl qayda qanunlarını, yəni məcusilik dini usullarını, dastan, 

şeir və  zəndiq kitabları  şəklində bir yerə toplayırlar, və ayrı 

tərəfdəndə onların islam dünyasında geçərsizliyini düşünərək başqa 

bir qrup həman məlzəmələri qutsallaşdırmaq istəyirlər və onları 

islam dini adıyla və yeni bir firqə yaradaraq, topluma təzriq etməyə 

çalışırlar. Bu haqda bir sıra özəlliklərə  və sonra ayrıntılara işarə 

olunur

 

-şuubi kələməsi  ərəbcə olaraq şöəb kələməsindən alınmışdır, və 

toplamı (cəm  şəkli)  şoəb kələməsi olaraq, kütlə  məənasındadı  və 

ərəb dilində beylədi : ilkcə şoəb`dir, sonra qəbilə, sonra bətn, sonra 

fəxəz, və sonda fəzilə`dı, bu hesabla şoəb, millət vəya ulus 

məənasında işlənməkdədir.

 

-Tehran yuniversitə`sinin  əməkdaşı nasir purpirar, son illərdə 

əsərlərinin birində (keçmişə atılan körpü) bu həssas məsələyə 

aydınlıq gətirməyə çalışmışdı. O yazır : həm iranda, həm də xaricdə 

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

31

araşdırmacılar şuubiyə mövzusunun dərinlikəlrinə yenməyə həvəsli 

olmamış, tez onun üstündən keçməyə çalışmışlar.

 

İran tarixində önəmli rol oynayan şuubiyə haqqında, mahmud 

iftixarzadə «iranda islam» adlı  əsərində geniş bilgi verir, beyləki 

şuubiyə yanlıları, islam aləminı içdən çürütmək üçün və onlara qalib 

gəlmək üçün, addım addım müxtəlif sahələrdə işləməyə başlayırlar 

və bu işləri belə özətləyir:

 

-ədəbiyat sahəsində

 : nəsr və  nəzm; məsəl və hikmətlər; 

zərbülməsəllər toplayırlar; özəlliklə  şuubiyənin panərəbizm`in 

başına yendirdiyi kəsgin silah olan şeir yazdırırlar; dastan şeirində 

ərəblərin böyükləri, qəbilələri,  şəxsiyətləri, iftixarları  və varlığı 

əleyhinə yönəlmiş geniş, Hucumçu və acımasız həcv dalğası 

yaradırlar;  əcəm [fars] ırqının üstünlüyünü ərəblərə göstərmək 

istəyirlər.

 

-Tarix sahəsində

 : qısa müddətlı siyasi və doktrinal hədəflər üçün 

tarixi olay və  rəvayətlər quraşdırılır; qədim iranın tarix, siyasət və 

mədəniyətinə, padşahlarına, özəlliklə sasanı sulaləsinə  təəzim 

ortamı yaradırlar; islamı  təhrif və  təhqir edirlər; (hətta indiki 

zamandad bu sayaqda hərəkət edirlər misal üçün ibn hoqəl, təbəri, 

əminə pakrəvan kimi şəxslərdən tərcümələrdə açıq aydın təhriflər 

yapırlar).

 

-Təfsir sahəsində

 : quran`ın Bəzi ayələrini qərəzli izah edirlər, 

onların şuubiyənin hədəfləri və əqidəsinə tətbiq edirlər; quran`dakı 

əcəm sözləri üzərində oynayırlar; quran`ın tarixə aid ayələrini, 

qədim iran əsatirləri və tarixinə uyqunlaşdırırlar; buna örnək : 

zulqərneyn [məqduniyəli iskəndər], həxamənişi kuruş iylə 

eyniləşdirilir; quran ayələri sınfı-ırqı baxımdan yozumlanır. 

 

-

Örnək

 : hucurat surəsinin 49/ 13uncu ayəsi «

 ﻞــﺋﺎﺒﻗ و ﺎﺑﻮﻌــُﺷ ﻢُﮐﺎــﻨﻠﻌَﺟو 

 ـﻌﺘﻟ

ﻮﻓَرﺎ

»; cənab qomşe`i beylə  tərcümə edib «sizi şoəb və ferəq`lərə 

ayırd;q ta birbirızi tanıyasınız» və «ismayılzadə duzal» cənabları 

---