Əliçilik və
Yüklə 3,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2-1-1-Azərbaycan şiəliyi
- 2-1-2-fars şiəliyində sasanlı kültürünün nütfələri
Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)
fars şiəliyi (məcusi şiəliyi) 26 içində yayqın olan şiə qrupları ortaya çıxdı, şiələr Peyğəmbər sulaləsindən gələn şəxslərə daha çox önəm verərək onları imam adlandırırdılar və onları, xəlaftin qarşısında dini öndərlər kimi qəbul edirdilər.
-Şiə kələməsi quran da təfərroq və ferəq anlamında işlənibdir, bu kələmə ilkcə, h. Əli və muaviyə arasında olan anlaşmada gələrək, əli şiələri və muaviyə şiələri şəklində işəlnmişdi, mənaca tərəfdar və yoldaş olaraq, əli tərəfdarları və muaviyə tərəfdarları məənasındaydı.
Şiələr hər imam dünyadan gedəndə, onların oğullarıyla beyət edərək müxtəlif qruplara ayrılırdılar bu gediş 11inci imama qədər beyləydi, imam həsən əskəri`dən sonra bu bölünmələr dahada çoxaldı və müxtəlif inanclar səbəbiylə fars şiəliyi və nəhayətən Azərbaycan şiəliyi vəya əliçilik məzhəbi vucuda gəldi.
-İlk dönəmlərdə şiələr ən azindan bu qollara ayrılırdılar: ələvi şiəsi, zeydi, kisaniyə, muxtariyə, ismailiyə, dəruz, nəzariyə, həşaşun, davudiyə, soleymaniyə, məstəliyə hafiziyə, qəramətə, fəthiyə, səlas əşəriyə, navusiyə, haşimiyə, vaqfiyə, batiniyə, mötəzilə, bəşriyə, əskəriyə, bəyaniyə. Əsnaəşəri vəya 12 imam şiəsi,..
Şiə qrupları müxtəlif qovmlar tərəfindən bənimsənirdi və məmulən hər kəs öz gələnəkəlrini o məzhəbə uyqunlaşdırmağa çalışırdılar, bu qruplar çoxraq saxta hədislər düzəldərək və bu əsasda quran`ı təhrif edərək bu işləri yapırdılar, və bu üzdəndə çox vaxt inhırafı yollara gedirdilər və gənəllikle sünnülərə zid mövqe tuturdular, saxta hədis qoşma işində ən başda fars şiəliyi gəlirdi, farsçılar saxta hədislərlə fars şiə məzhəbini, məcusi dininə yaxınlaşdırmaq istəyirdilər, onlar sünnüləri ən böyük düşmən olaraq xalqa tanıtdırırdılar.
2-1-1-Azərbaycan şiəliyi Azərbaycan şiəliyi bu qrupların çoxunun tərsinə, quran kitabını əsl bilərək o əsasda öz məzhəblərinin ilkələrinə inanırlar, və ayrıca dörd böyük xəlifəyə sayqı göstərərək sünnüləridə islam aləminin önəmli hissəsi kimi görərək onlara və bütün məzhəblərə sayqı göstərirlər və
Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)
fars şiəliyi (məcusi şiəliyi) 27 islamiyəti, siyasi cəhətdən və seçim əsasında, h. Əli`də sona çatdığını savunurlar. İslamiyətin ilk çağlarında dədəqorqut kitabı yazıldı, bu kitab Azərbaycan türklərinin əfsanə kitabı olduğuna rəğmən; ilk bölümündə Azərbaycan türklərinin dinini beylə tanıtdırılır :
rəsul əlehissəlam`ın zamanına yaxın bayat boyundan qorqut ata derlər bir ər qopdu, oğuz`un ol kişi tamam bilicisidi.. Dədə qorqut söyləmiş:
təngri dostı,din sərvəri «muhəmməd» görəkli. Məhəmmd`in sağ yanında namaz qılan əbubəkir siddiq görəki.
Axır si parə başıdır əmmə görəkli. Əlinin oğulları Peyğəmbər nəvələri kərbəla yazısında
yəzidilər əlində şəhid oldu, həsnlə hüseyn iki qardaş görəkli. Yazılıb düzülüb göydən yendi, təngri elmi quran görəkli.
Ol quran`ı yazdı, düzdü, aləmlər öyrənincə köydü biçdi. alimlər sərvəri osman əffan oğlu görəkli.
Və nizami gəncəvəy Azərbaycanın böyük şairidə beylə deyir (iskəndərnamə, şərəfnamə):
əli`nın eşəqində sabit qədəməm. ömər`in sevgisindən uzaq deyiləm. Əbübəkir bir şəmdir osman bir çıraq. Bu dərviş sifətli dörd böyük sultan.
2-1-2-fars şiəliyində sasanlı kültürünün nütfələri -iran bölgəsində və indilikdə hakimiyətdə olan şiəçilr, əslində tarixi adıyla «sasanlı din adamları» və indiki adıyla «fars şiəsi» tanınmalıdır. Bu din və siyasət, əslində sasanı sistiminin dəvmıdır, fars şiəsi ən hızlı sürətlə onların yolların gedir; məzhəb, dil, və yönətim haqqında onların siyasətlərin yürütməyə çalışır.
Konuya girmədən öncə farsların əski inancları açıqlanmalıdır, özəlliklə farslar indidə vargücləriylə o qayda və gələnəkəlrindən difa edirlər və ölkə çapında inanılmaz bir diktatorluğu, müntəqidlərinə qarşı uyqulayirlar, ilqinc budurki hətta islam dini əleyhinə müxtəlif yollarla (Məsələn sünnülük vəya üməvi və Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)
fars şiəliyi (məcusi şiəliyi) 28 əbbasiləri bəhanə edərək) rahatlıqla yazılar yazmaq olar, ama əski fars dini haqda ən yumaşaq yazı ölümlə sonuclanabilir.
2-2-şuubi hərəkatı və farsçılar demək olar şuubiyə cəryanı sasanlı`ların yenildigi gündən bəri ortaya çıxdı.
Sasanlı böyükləri geniş impratorluğa malikiydilər, əəyan əşraf, və maliklər böyük əraziyə və şahənşahlıq yasaları çərçəyvəsində hədsiz ixtiyara sahibiydilər, onlar sapdırılmış bir din (behdini) sayəsində xalqın qız və qadınına sahib olaraq hərcür cinsi yarlanmalara haqları varıydı və dinlərinə uyaraq uyuşdurucu maddələrdən yararlanırdılar və xalqın var yoxuna sahib olurdular.
Bu imkanların qısa bir müddətdə (özüdə qat qat sasanlı qoşunlarından az sılaha sahib olan islam ordusuyla) aradan getməsi və sonrada yeni sistimin sürətlə xalq tərəfindən bənimsənməsi, sasanlı əşrafında böyük şok yaratdı və doğal olaraq müddətlərcə çarəsizlik içində qaldılar və güclənmiş islam ordularına və islam dini məfkurəsinə, güclərinin çatmadığı üçün hər bir muxalıf gücdən yararlanmaq istəyirdilər.
Şuubiyə hərəkətinin hədəfi, əski sasanlı şahlığını diriltməkiydi, onlar ilkcə ərəb və əcəmlərin bərabrliyi üçün təbliğ edirdilər və quran ayəsi ( ﺎﺑﻮﻌـﺷ ﻢﮐﺎـﻨﻠﻌﺟ و ﯽـﺜﻧﻻا و ﺮـﮐذ ﻦـﻣ ﻢﮐﺎـﻨﻘﻠﺧ ﺎـﻧا سﺎـﻨﻟا ﺎـﻬﯾا ﺎـﯾ .. ) Sözündən başlayaraq sonralar daha üstün mövqeiyət tutaraq farsların ütünlüyünü önə çıxarırlar və nəhayətən ırqçı mövqeiyət tutaraq onların üstünlüyü haqda rəvayət və hədis cəəlinə başladılar.
Şuubiyə hizb`inin üyələri buna yetirmişdilərki, bir dövlət və milləti yenmək üçün nizami güclə yox, bəlkə onların kültürəl dəyərlərini aradan aparmaq lazimdir, bu üzdən təlaş edirdilər yazılarında öz əski ənənələrini böyüdərək ərəbləri aşağılayalar.
Şuubi hərəkəti ayrı toplumsal və siyasi hərəkətlər kimi neçə aşamalı olaraq ələ alınmalıdr, mən araşdırmalarım sonuncu Şuubi hərəkətini dörd aşamalı olaraq görürm ilk aşamada Şuubi hərəkəti teorizə oldu Yüklə 3,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|