Əliçilik və

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

32

düzgün tərcümə edərək beylə tərcümə edibdi «birbirınızlə tanış olub 

anlaşmanız üçün sizi millətlərə və qəbilələrə ayırdıq

١

». 

 

-Hədis və  kəlam sahəsində

 : (hədis vəya rəvayət anlamca : 

Peyğəmbər, səhabələr və imamlardan nəql olan qısa söz 

anlamındadır) islamin təhrifi və  təhqiri üçün peyğəmbərdən, 

imamlardan və müsəlmanlar arsında qəbul ediln şəxslər adından 

hədislər quraşdırılır;  əcəm  ırqına (ərəbə nisbət) üstünlük verilir; 

rəvayət və hədislər haqda mətnlər və sənədlər saxtalaşdırılır; kəlam 

və fiqh, təthir [təmizlənmə], qədim əqidələrin təsbiti mövzülarında 

rəvayətlər quraşdırılır; həqiqətlər bulandırılır; əski inanc və baxışlar 

islam  əqidəsi iylə qarışdırılır; pan ərəbizmin kökünün qazılmağı 

amaclanır.

 

Tohid haqqında allah`ın mahiyət və əlamətlri, dualizm, uçləşdirmə 

və çox tanrılığı yayqınlaşdırılır. Qəza vo qədər, məcburi və ixtyari 

fatalizm, mələklər,  şiəlikdə  və imamiyə  əqidələrində  ğolovv 

[aşırılıq] mübahisələri çərçivəsində  qədim  əqidələr və fikirlər 

yerləşdirilir; dolayısız yollarla imamlar təhrif və  təhqir olur, yeni 

kəlam məktəbləri və ayrı-ayrı şiə qrupları yaradılır.

 

-Şuubiyə  cəryanı

, öz hədəfləri doğrultusunda bəlli yöntəmlərlə 

məsələyə daxil olurdu, bu axım bəlli bir mövzu haqqında ilk 

mərhələdə işlərinə gəln yalan doğru bir dastan və nağıl düzəldir və 

bir müddət sonra ayrı bir şəxs (zahirdə dini alim vəli əslində şuubiyə 

axımının bir parçası olaraq) o dastandan bir hədis düzəldir və özü 

istədigi fərdlərə bağlayır, və beyləliklə istədiyi bir nağıl və əfsanəni 

dinlərinə daxil edirlər və sonrada onu qutsal nişan verirlər. 

 

-Fiqh sahəsində

 : pan-ərəbizmin əcəmlər üzərində huquqi basqısını 

azaltması üçün, və  qədim iran dininin (sasanlı dininin) mümkün 

qədər rəsmi şəkildə tanınması üçün, qaydalar qoyulur; əcəm və ərəb 

dillərinin bərabərləşdirilməsi üçün cəhdlər göstərilir;  ərəb dili 

bağlaşmalarda, dəftərxana işlərində, sələvat çevirməkdə, ibadət və 

                                                 

1

 

-

 

۴٩

/

١٣

 : 

ﻨﺳﺎﻨﺸﺑ ارﺮﮕﯾﺪﮑﯾ ﺎﺗ ﻢﯾﺪﯿﻧادﺮﮔ رﺎﯿﺴﺑ قَﺮﻓ و رﺎﯿﺴﺑ ﯼﺎه ﻪﺒﻌﺷ ﻩﺎﮕﻧﺁ و

ﺪ

 

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

33

şəhadət zikrində etibardan salınır; iranlı böyüklərin iqtisadi 

mənafeləri qorunur və bu haqda qaydalar qoyulur.

 

-irfan sahəsində

 : farsların mənəviyatı islam təsəvvufuna 

[mistikasına] girdilir və arya ruhu, sami qalıblara oturdulur; hər iki 

halda iran (fars)-islam mənəviyatından ikili heyranlıq yaradılır: (1-

mövcud duruma qarşı  qızqınlıq, dözümsüzlük, fəryad və etiraz, 2-

soyuqluq, sukut, saziş və mövcud duruma təslimiyət). 

 

-Siyasət sahəsində

 : mahmud iftixarzadə bu kitabında  şuubiyə 

hərəkatının siyasi fəaliyətinində özətini vermişdir. O yazır : bu 

hərəkatın numayəndələri imamlar hyatdaykən onların yanında yer 

almağa çalışmış, onlar haqda hədis və  rəvayətlər uyduraraq, şiə 

kitlələri arasında yaymışlar.  Şuubiyənin numayəndələri, imamların 

ətrafında təfriqə salaraq, onları parçalamağa çalışmış,  ğolovv 

[aşırılıq] xəttini müdafiə edən qrupları gücləndirmişlər.  İmamların 

ğeybəti dövründə şuubiyə fəaliyətini daha da genişləndirmiş, islami 

mərasimlərə  qədim iran qaydalarını soxmuş, sonuncu sasanı 

hökmdarı  yəzdgerdin qızının h. Hüseynlə izdivacına siyasi məna 

verməyə çalışmış, islam içində  şiə partyasını quraraq onu 

özününküləşdirmişdi.

 

-Şayəd ilk siyasi totəə kimi, h. ömər`in qətlindən danışmaq olar, 

əbulolo (firuz), şuubiyə hizbinin təşbbüsiylə bu qətlə  əl vurdu və 

demək olar şuubiyələr, h. ömərin iranı  fəth etməsi səbəbiylə  və 

sasanlı  şahlarının öldürləməsi kin iylə h. öməri öldürdülər, və 

müsəlmanlar içində h. ömər, ilk mehrab şəhidi olmuşdur. 

Qondarma soy ağacı düzəltmək (şəcərənamə  cəli):

 

fars  şiəliyi 

özlərinə yəni din ədamlarına qutsallıq qazandırmaq üçün onlara cəli 

şəcərə namələr düzəldirlər, onlar ilkcə imamların bir iddəsini 

ayıraraq onlara mələz nəsillər düzəldərək onları bir tərəfdən sasanlı 

hakimlrinə bağlayırlar və ayrı  tərəfdəndə onları peyəğəməbərin 

ovladlarına bağlayaraq onlara qutsallıq qazandırmaq istəyirlər, beylə 

işlərin  ən aydın göstərgəsi imam hüseyn və imam zeynəlabdin 

haqqındadır, bu haqda (2-9-fars şiəliyi  əslində  məcusi  şiəsidi) 

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

34

bölümdə yetərincə bilgi verilmişdi, burada yığcam olaraq işarə 

olunur, fars şiəliyi cəl olaraq və tarixi sənddən yoxsun olaraq, 

şəhrbanu adında bir qız yaradaraq və yəzdgerd`ə bağlayaraq imam 

hüseynin nikahına gətirirlər və sonrada yalançı bir hədis üzərində 

onun oğlu əli ibn hüseyn anadan olur və ona bir şəcərə düzəldərək 

adını ebn ul-xeyrəteyn (iki seçkinin oğlu yəni ərəblərdən bəni haşim 

və farslardan sasanlı sulaləsi) deyirlər. Fars şiəliyi beylə  mələz 

toxumları  və  nəsilləri düzəltməyi geçən min ildə daima dəvam 

etdirmişdi və  həmişə çalışıb koleyni, tusi, məclisi, kaşani, cəzairi, 

xomeyni və xamnei kimi adamları həm imamların nəslindən və həm 

yəzdgerdin nəslindən törədilmiş olmasını önə sürsünlər. Və 

beyləlikə münafiqanə  şəkildə  həm müsəlmanlar arasında  şübhə 

yaradaraq onlara qutsallıq düzəldirlər, və  həm  ırqçı  təfəkəkürlərini 

ayaqda tutmaq istəyirlər.

 

 

2-2-2-şuubilərin adlım yazarları

 

-nasir purpirar, adı  çəkiln kitabında iftixarzadə`nin verdigi uzun 

özəti natəmam həsab edir. Sonuncunun siyahisində ibn nədim və 

onun «əlfehrest» əsərinin də şuubiyənin məhsulu olduğunu bildirən 

purpirar, daha sonra firdusi və  şahnamə mövzusuna keçir, bu 

kitabda özəlliklə babək haqqında pisləmələr nə  qədər farsçılıq 

düşüncəsinə uyqun olduğunu açıqca görmək olar. 

 

O dönəm  şuubiyənin adlım kitablarından «ayin namə, xudaynamə, 

kitab tac, kitab karvənd, əhdi ərdəşir, cavidan, veys və ramin və..», 

Adlım yazarlarından «ibn müqəffə,  əbuobeyde müəmmər ibn 

müsənna, heysəm ibn oda, əbu obeydə raviyə və..» Və şairlərindən 

«ismayıl ibn yəsar sənayi, bəşar ibn bərd təxaristani,  əbunəvas, 

xərimi soğdi, mütəvəkkeli..» Kimilərə işarə etmək olar.

 

-Purpirar, səlman haqqındada dəyərli araşdırmalar veribdi onun 

bulqularına görə, səlman farsı, qondarma bir addı və əslində,səlman 

samı, bir ərəb olmuşdur və bütün yalançı  hədislər səlman farsı 

haqqında qondarılmış sözlrədilər. Bunlara rəğmən  şuubilər ona 

---