Əliçilik və

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

41

385də xorasan`ın tus şəhrində dünyaya gəlib və h 460 de nəcəf də 

dünyadan getdi.

 

O ilk dini dərslərini tus da öyrənərək 23 yaşında dərsini təkmil 

etmək üçün bəğdada gedir, 40 il bəğdad da yaşadı, o şiəliyin 

yayılmasında böyük cəhd göstərirdi, bu işlərinə xatir, xalq onun 

evini yandırdılar.

 

«Istibsar» və «`təhzib ul əhkam`» kitabları fars şiəliyinin əsaslarını 

oluşdurur, `təhzib ul əhkam` kitabında 13590 hədis, və istibsar 

kitabında 6531 hədis vardı. 

 

 

2-2-10-ibn babuye qomi 

 

əbucəəfər muhəmməd ibn əli ibn babuye, şeyx səduq adıyla 

tanınaraq h 305də qum şəhrində anadan oldu, onun atası, əli ibn il 

hüseyn ibn babuye qomi, imam həsn əskəri zamanı yaşayırdı, quya 

imam ona bir məktub yazaraq onu mötəmid şeyx və mənim fəqihim 

xətab edibdir. Bəzi söyləntilərə görə o 200 dən artıq kitab yazıbdı və 

onun  ən məruf kitabı «Mən la yəhzər ul fəqih» adındadır, babuye 

h329 de dünyasın dəyişərək qum da h. Məsumə`nin hərəmində 

toprağa verilibdi. Mən la yəhzər ul fəqih kitabında 6593 hədis vardı.

 

 

2-2-11-muhəmməd baqir məclisi 

 

malla muhəmməd baqir məclisi,  Şuubi axımının ikinci dövrəsində 

meydana gəldi. 

 

H 1037 (1006 günəş ili, m.1627) isfahanda anadan olur, fars 

şiəliyinin  ən adlım  şəxsiyətlərindən sayılır və fars din adamlarının 

yanında  şiəliyin qaynağı kimi tanınr, məclisi, səfəvi  şahları  şah 

süleyman və şah sultan hüseyn zamanı yaşayaraq, `əllamə məclisi` 

və `məclisi sani fəqih e şiə`, ünvanıyla mərufdur. Bəharulənvar 

onun ən məruf kitabıdır. Şah süleyman zamanı mallabaşı ünvanına 

sahib oldu və bu məqam şah`dan sonra ən yükəsk məqam sayılırdı, 

o 1110 h. rəmzan ayının 27 sində öldü.

 

Seyid nemətullah cəzayiri fars şiəsinin ünlü din öndərlərindən biri 

və  məclisinin öyrəncisi və dostu olaraq yazır: məclisi 

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

42

mürəffəh(varlı) bir yaşama sahibiydi və  hətta kənizlərinin və 

qulluqçularının  şalvarları  ən bahalı  kəşmir qumaşlarından 

hazırlanırdı.

 

Məclisi dərbar`da bilimsəl və əqli elmlərlə müxalifət edərdi və onun 

dönəmində  və böyük ehtimalla onun təşəbbüsləriylə bilim adamı 

olaraq malla sədra təkfir olundu, bir sıra yeni dini yazarlar, o 

cümlədən `döktür əli  şəriəti`, `seyid möhsün əmin` və `seyid 

muhəmməd hüseyn təbatəbai, kəsgin muxalifətləriylə  məclisi 

əleyhinə olaraq mərufdular. 

Məclisi ömründə 1.200.000 sətirlik kitab yazdı, seyid əbulfəzl 

borqei qomi`nin yazdığına görə  məclisinin yazdıqları xorafatla 

doludur. Demək olar məclisi hər tur mütəzad və dinə hayqırı sözləri 

və əslində əski fars dininə uyqun qeyr əxlaqi mətalibi, islam və şiə 

məzhəbi adına kitablarında toplayıbdı  və demək olar şiə aləmində 

böyük inhiraflara səbəb olaraq islam dinini içdən çürütməyə 

çalışıbdı və sasanlı zərtoşti dinini dirildərək ən böyük zərbəni islam 

dininə vurabilibdi.

 

Məclisi 100dən artıq kitab yazıbdı, Bəharulənvar 110 cild, mərəat ul 

uqul 26 cild di.

 

Həqqulyəin onun son kitabı sayılır, ayrı kitablarından bunlara işarə 

etmək olar: məlazuləxyar, şərh təhzib e şeyx tusi, əlfraed ul tərifə, 

şərh e səhife ye səccadiye ye imam səccad, şərh ərəbəin hədis, zad 

əlməad, töhfe ye zaer, eyn ulhəyat, helyətülmüttəqin, həyatəlqulub, 

meşkatülənvar, cəlülüyun, toqiat e imam əsr, və..

 

Əski fars kültürünü və dini qaydalarını diritmək üçün farsçılar 

murdad ayının 30 unu məclisinin əzizləmə günü tutarlar.  

Əllamə  məclisinin yazdıqları haqqında bir şeyə vurqu yapmalıyıq, 

məclisinin bir sıra sözləri o qədər  əxlaqa və dinə hayqırdırkı 

indilikdə onun hətta fars şiəliyi tərəfidən çap olunan kitablarında bir 

sıra sözlər və  hədislər təhrif olunur və farsçılar onları yaymaqdan 

utanc duyurlar. Bu təhriflər aydınca xomeyni hökümətinin ilk 

illərində və son vaxtlar çap olunan kitablarda görmək olar. 

 

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

43

2-2-12-dörd səhah dan başqa şiəliyin önəmli kitabları 

 

fars  şiəliyinin dörd səhah dan sonra ən önəmli kitabları, aşağıda 

yazılan dörd ilk kitabdı, yəni onların 8 kitabı ən önəmlilrindəndi.

 

1-əlvafi:yazarı  şeyx muhəmməd ibn murtəzi çoxraq malla möhsün 

kaşanı adıyla mərufdur; bu əsər, kotob e ərəbəə`nin yığcam şəkildə 

toplamıdı. 

 

2-Bəharulənvar fi əhadis ul nəbi vələimmə tül əthar: yazarı malla 

muhəmməd baqir məclisidi, kitab 26 cilddi,

 

3-vəsayil əş şiə ila əhadis əş şəriə: şeyx məhəmməd ibn həsənb ibn 

horr amili (h 1104), bu kitabdada təlaş olunub `kotob e ərəbəə` və 

ayrı kitablardan hədislər bir yerə toplansın.

 

4-müstədrikat ül vəsayil: yazarı mühəddis di.

 

5-ələvalim fil hədis : yazarı  əbdulla ibn nurulla bohrani, və 100 

cilddir.

 

6-əşşəfa fil hədis al mustəfa came kəbir : şeyx muhəmməd riza ibn 

əbdulla təbriz, h. 1158.

 

7-cam əl əhkam fil hədis: yazar seyid əbdulla şəbəri 25 cilddə.

 

-Fars şiəçilrinə görə və imamlardan nəql edərək quya onların 6600 

hədis kitabları vardı, ama şeyx mofid deyir:imam əskəri zamanına 

kimi imamiyə`nin 400 kitabı varıydı,  əlbətdə bu haqda düzgün 

qanıtlar yoxdur.

 

-Hədis dən başqa rical haqqındada şiə kitabları bunlardı:

 

1-mərifətilnaqilin  ənil eimmə tül sadiqin; yazar: əbi  əmru 

muhəmməd ibn ömər ibn əlduləziz keşi, bu kitab «rical e keşi» 

adıyla mərufdur və 4. yüzil yazılıbdı. 

 

2-əlrical ya rical e nəcaşi ; yazar: əbi  əbbas  əhməd ibn əli nəcaşi 

(ölüm ili h 405).

 

3-əlrical ya rical tusi ; yazar: əbi cəəfər tusi (ölüm ili h460).

 

4-əlfehres; yazar : tusi.

 

Ayrıca : məalim ul üləma (şəhraşub mazəndərani, ölüm ili 558 h); 

xulasə tul əqval fi rical (həsən ibn mütəhər helli, ölüm ili 726 h); 

menhəc ul məqal (yazar:mamqanı); rovzat ul cənnat (yazar: 

---