Əlizadə Əsgərli
Yüklə 5,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
71
72
Emosiyanın, psixologizmin qəribə, gözlənilməz təzahürü, təşbehləri olur. O, Paşanın şeirlərində həmişə orijinal deyimə, təsvirə ciddi-cəhd edir:
Baxışıma tablamayan qız kimi. Bilmirəm baxırlar hayana dağlar. Yayın nəfəsindən al bir üz kimi Lalədən qızarıb boyana dağlar. (“Dağlar”) Çox həssas müşahidə, predmeti yaxından öyrənib bədii təhlilə cəlb etmə, onu daxili komponentlərinə ayırıb təqdim etmə P.Qəlbinur sənətində üslub keyfiyyətidir:
Gəlindir, duvağı başındakı qar, Yaz gəlib, elə bil toyudur, ağlar Sellər ruh oynadan bir cəngi çalar, Qayalar qoşular oyuna, dağlar.
“Günlərin bir günü” şeirində Paşanın lirik “Mən”i ürəkdən, içdən dinir, lirik, hissiyyatlı, emosiyalı danışır, danışanda içindən nazilir, içindən qırılır. Qışqıranda da içdən qışqırır, tez-tez yox, təmkini itirəndə, özünü unudanda. Buna görə də P.Qəlbinurun sənətində psixoloji romantika çox, patetik romantika yox dərəcəsindədir. Psixoloji realizm
Paşa poeziyasının üslub məziyyətidir:
73
Aya bax, döşünü sıxır gecəyə, Yoxsa mən bu qədər havalanmazdım. Bu aylı gecədə, – bu möcüzədə, İtirdim özümü, itirdim, azdım.
Sənin nəğmələrin çılpaq qağayı Sənin nəğmələrin udubdu ayı – Dimdiyi işıqlı, bənövşə döşlü Qağayı, ay qağayı!
P.Qəlbinurun obrazlı mənalandırmaları müqayisədən, paralellərdən doğulur. Bədii mətnin əvvəlində başladıqlarını sonunda tamamlayıb mənalandırır: qaya daş, yaddaşdır, itirilmədir. Mətnin əvvəlində və sonunda lirik “Mən” yollarda daş olub qalır:
Yaxşı ki, Qobustan qayaları var – Xalça, üzük ... olsa, aparardılar. London muzeyində “Şeyx Sənan” kimi Gözümün odunnan qoparardılar.
Yaxşı ki, Qobustan qayaları var – Yoxsa torpağıma saxsı basdırıb Yaşımı geriyə çəkən olardım. Vallah, bacarmazdım, çocuq qalardım.
Yaxşı ki, sən varsan, Azərbaycanım – Anam, mehribanım, fəxrim, Turalım... Ruhum, ana dilim, son həyəcanım... Sizsiz bu yollarda daş olum, qalım. (“Qobustan qayaları”)
74
P.Qəlbinur ecazında lövhə də, idilliya da bir obyektiv görüntüdür. Epik ornamentlər şair duyumu, obrazlılığı ilə birləşib nəqli sintaksislə “hərəkət” məzmunu kəsb edir. Təşbeh – paralellər əyaniliyi gücləndirir:
Təpələr – qız döşü, düzəngah – sinə, Cüyürlər bulaqdan əmər dağları, Dağlara çən düşür, çən düşür yenə – Sürüşüb üstümə gəlir yaylığı.
Təşbeh gözlənilməzlikləri çoxdur P.Qəlbi- nurun poeziya ecazında. Poetik yetkinlik də budur:
Göy beşliyim – göz altında yumruq kimi göyərir Yadıma yuxusuz gecələr düşür... Bir bulud ilişir üç günlük aya ... Şabaş bir gözəlin əlindən düşür.
P.Qəlbinurun daha çox işlətdiyi obraz işıqdır. Onun zərif lirikasında işıq halının min bir rəngini duyuruq. Paşa işıq motivi ilə bağlı nə varsa şeirə gətirir, – o həmişə mənzum formanı əsas götürür, istisna hallarda nasiranə bir təhkiyə də verir: Bir dünya işığına möhtac adam danışırdı ki, tanış olmayan şəhər küçələrində tinə çatanda, ən durğun havada belə, əsən xəfif (həzin) mehdən bilirəm ki, keçiddi... 75
İşıq-rəng dili,
əyar və
eyhamlarla, mənalandırma və dəyərləndirmə ilə poetik mətn – forma qurmaq
P.Qəlbinurda poetik
müəyyənlikdir. Onun poeziyasında “standartlar” yoxdur – ənənə onun şeir mətnində bir yolluq “əriyir”, alt qata keçir. “Bu gecə qanımda işıq sayrışır” şeirində işıq (obraz) şair nəzərində həm şairin qanında, həm də kainatın dibsiz dərinliyindədir. Şair hər hansı bir bəyaz nöqtəsidir bu kainatın, ulduzlu, işıqlı qalaktikanın. Bu işıq sürətli qalaktikada yer, insan bir nöqtədir, işıq sürətində görünən bir nöqtə. Bəs sönən ulduzlar nədir? Şair nəzərində sönən ulduzlar “hər axan ulduz” ölən dilidir. O, ruha düşəndə, işıq olanda təzədən alovlanacaq. Şair metafora, metonimiyalarla, təkrir və
bənzətmələrlə əyaniliyi, panoramı gücləndirir. O, folklor
gələnəkləri əsasında orijinal bənzətmələrdən forma biçir, Xətai ruhuna düşən ulduzdan danışır. Xətai qılıncı ulduz dilimidir şair nəzərində. Lirik qəhrəman o qədər işıqlanır ki, “ürəyi içində qızıl balıq olur, arzuları nağıl danışır, şair adiliyi aşır, qeyri-adi şərtiliklər əsasında emosiyasını canlandırır, bu qızıl balığın – ürəyin gözündən düşən yaş “cüt çaxmaq daşıdır”, babaların oyanan – daş ruhudur. P.Qəlbinur ənənəvi yolla gedib bunları ifadə etməyib, tamamilə yeni yolla
– orijinal bənzətmələr yolu ilə gedib – təzə olub. Şair dəfə bir mənalandırma, fəlsəfə – mühakimə, anlayış doğurur. Reallıqla ehtizaz vəhdətləşib şairi özündən edir, onu işıq aləminə bürüyür və Allah
76
nuruna, göylərə qovuşdurur. Şair, onun lirik “Mən”i poetik bir gecəni belə yaşayır, ruh arzu ilə olanda yanqu başlayır, daşlar çaxılanda arzular yanır, onda şair qələmi yaza da bilir işıq dilində, kəsə də bilir zülmət gecəni. Ulduzlu göylər onun and-aman yeri, ulduzlar, göylər köməyi olur:
Bu gecə canımda işıq sayrışır Bu gecə qanımda ulduz qaynaşır. Özüm,özüm boyda işıldaquşam Ürəyim içimdə qızıl balıqdı Mənə arzuları nağıl danışır... Gözündən cüt damla yaş bağışlayır, Yaş deyil, cüt çaxmaq daş bağışlayır.
Ürəkdən gələn göz yaşı əslində şairin özü, ruhudur – onu mürəkkəb təşbehlərlə, metaforalarla başqa varlıqlara ötürür. P.Qəlbinur şeirlərin adları ilə də oxucunu düşündürür: “Ürəyə dünyanın işığı sığar”... Şair şeir boyu analitik, mühakiməli bədii təhlillər aparır, mövzuya, predmetə aid olanın keyfiyyət hissələrini göstərir. Qəlbində doğan suala kifayət qədər yaxından cavab vermək istəyir, lakin adekvat cavabı verməkdə aciz bilir özünü; biz tama olsa-olsa hissələrlə, qismən yaxınlaşırıq. İşıq sualının cavabı şair nəzərində nədir? Şair bu suala metaforalarla, təşbehlərlə yaxınlaşmaq istəyir:
Nədir işıq?! Mən Yüklə 5,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|