Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №4(78) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №4 (78)

27 
 
“Niyə  qəzetə  və  məcmuə  satılmır”  felyetonunda  geniş  izah  edir:  “Hər  kəs  istəsə  bilsin  ki,  hansı 
şəhərin mömin və müqəddəs adamları çoxdur və harada çox ixlasi- iradəti kamildir? Daha dağ-daşa 
düşmək  lazım  deyil,  gəlsin  junal  idarələrinə  orada  bu  mühüm  məsələni  başa  düşə  bilər.  ...“Molla 
Nəsrəddin”in abunə dəftərini açım qabağına gör hansı dindar müsəlman çoxdur və hansı məmləkə-
tin əhli bədəməldirlər ki, onların adı bu şeytan karxanasında sərti zəbtdir?” (3, s.183).  
 
Böyük maarif carçısı Əliqulu Qəmküsar xalqda milli təfəkkürün inkişafını, bu mənada onları 
oyatmağı,  ayağa  qaldırmağı,  hərəkətə  gətirməyi,  düşündürməyi,  zülm  və  əsarətə  qarşı  mübarizəyə 
ruhlandırmağı,  “camaatın  bəsirət  gözünü  açıb  dost  ilə  düşmənini  ona  tanıtmağı”  qarşısına  məqsəd 
qoymaqla öz ölməz əsərləri ilə xalqı oyanışa səsləmişdir. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Əliqulu Qəmküsar. Tərtib edəni: L.Hüseynzadə. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı. Bakı, 1959, 
165 s. 
2.
 
Əliqulu Qəmküsar. Seçilmiş əsərləri. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2006, 168 səh. 
3.
 
Kazımova F. Azərbaycan ədəbiyyatının “Cüvəllağısı”. Bakı: Mütərcim, 2012, 324 səh. 
4.
 
Mir  Cəlal,  F.C.Hüseynov.  XX  əsr  Azərbaycan  ədəbiyyatı.  “Maarif”  nəşriyyatı,  1974,  390 
səh. 
 
 
ABSTRACT 
Haciyeva Gulmira                                                       
Educational issues in Aligulu 
Gamkusar creativity 
 
İn the article educational ideas of Aligulu Gamkusar involved to research. İt is noted that, 
he  considered  the  main  reason  of  folling  behind  progress  in  pregudice,  considered  the  ways  of 
clearing  prejudice  form  vague  minds  in  adducing  convincing  İcientific  proofs  in  formation  of 
scientific world autlook. Aligulu Gamkusar had peculiar services in implementing educational aims 
and deeds, criticized all reflection forms of fanatism, formed mutual unity of thought and deed on 
the way of progress. 
 
РЕЗЮМЕ 
                                                                       Гаджиева Гюльмира 
Задачи просвещения в творчестве Алигулу Гамгусара 
 
       В  статье  идеи  просвещения  Алигулу  Гамгусара  были  превращены  в  объект 
исследования. Отмечается, что главную причину отставания от прогресса  Алигулу Гамгусар 
искал  в  фанатичности,    он  видел  пути    стирания  фанатичности  из  туманных  умов    в 
приведении  убедительных  научных  доводов,  в  формировании  научного  мировоззрения. 
Алигулу  Гамгусар  показал  своеобразные  заслуги  по  претворению  в  жизнь  его  идей    и 
действий, подверг критике все формы проявления фанатизма, сформировал взаимодействие 
мнениями и союз действий на пути к прогрессу.  
 
 
      НДУ-нун  Елми  Шурасынын  23  sentyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01). 
      Məqaləni  çapa  təqdim  etdi:  Filologiya  üzrə  elmlər  doktoru, 
professor  H.Həşimli 
 
 
 

---

28 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 4(78) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 4 (78) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 4 (78) 
 
 
MEHPARƏ ƏHMƏDOVA 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
e-mail:ehmedova [e-mail] 
UOT:82 
 
YENİYETMƏLƏRİN VƏTƏNƏ MƏHƏBBƏT RUHUNDA TƏRBİYƏ EDİLMƏSİNDƏ 
MƏMMƏD ARAZ ŞEİRLƏRİNİN ROLU 
 
Açar sözlər: Məmməd Araz, Vətən, şair, tərbiyə, yetişən nəsil 
Key words: Mammad Araz, Motherland, poet, upbringing, growing generation 
Ключевые слова: Мамед Араз, Родина, поэт, воспитание, подрастающее паколение 
 
 
Yetişən nəsli vətənə məhəbbət və sədaqət ruhunda tərbiyələndirmək baxımından Məmməd Araz 
yaradıcılığında  geniş  təəssüratlar  vardır. Bu  gün  hər  bir  Azərbaycan  övladını  itirilmiş  torpaqlarımızın 
düşməndən  azad  edilməsi,  ərazi  bütövlüyünün  bərpası,  Azərbaycanın  qüdrətli  dövlət  kimi 
möhkəmləndirilməsi  və  inkişafı  məsələləri  düşündürür.  Bu  baxımdan  Məmməd  Araz  irsi  zəngin 
mənbədir. 
Şairin  şeirlərində  həyat  hadisələrinə  fəal  münasibət,  vətən  torpağının  gözəlliklərinə  həqiqi 
övlad  məhəbbəti,  böyük  vətəndaşlıq  qüruru  qızğın  ehtirasla  tərənnüm  olunur.  Bunun  səbəbi  isə 
özünün etiraf etdiyi kimi, “Vətən ilə böyüyüb başa çatdığı el ilə, oba ilə bağlı” olmasıdır. Şair bu 
fikri  təbliğ  edir  ki,  o  vətəninə,  torpağına,  elinə-obasına  hansı  sevgi,  hansı  məhəbbətlə  yanaşırsa 
yetişən nəsil də vətənə, torpağa, doğma yurd-ocağa eyni sevgi ilə yanaşmalıdır: 
                         
 Azərbaycan - qayalarda bitən bir çiçək, 
 
                         
 Azərbaycan - çiçəklərin içində qaya. 
                         
 Mənim könlüm bu torpağı vəsf eləyərək, 
                        
 Azərbaycan dünyasından baxar dünyaya [1, s.12]. 
Məmməd Araz Vətəni necə sevmək gərəkliyini, başqa sözlə, hansı  dərəcələrdə duymaq və 
vəsf  etmək  zərurətini  vurğulayır.  Şair  Vətən  təsəvvürünü  formalaşdırmaq,  Vətən  duyğusunu 
oyatmaq, dərinləşdirmək məqsədi ilə ana yurdun təbiətini bütün varlığı ilə vəsf və təsvir edir. Şairin 
Azərbaycan  dünyasından  dünyaya  baxması  qəlbinə  hakim  kəsilən  yurd  istəyi,  torpağa  bağlılıq, 
vətən sevgisi, ona vurğunluqdur. 
Məmməd Araz yaradıcılığının baş qəhrəmanı Azərbaycandır. “Mənim ana yurdum hardan başlar? 
-  ürəyimin  kandarından...”  [2,  s.17]  deyən  şair  haqlı  olaraq  vətəndaş  şair  adlandırılır  .  Onun  
“Azərbaycan, dünyam mənim”,  “Vətən mənə  oğul desə”,  “Məndən ötdü, qardaşıma dəydi”, “Mənim 
Naxçıvanım”, “Ana torpaq”, “Ata ocağı”, “Ana yurdum, hər daşına üz qoyum”, “Vətən desin”, “Yerlər” 
kimi şeirləri vətən mövzusunda ən yaxşı əsərlər kimi hər bir oxucunun dillər əzbəridir.  
Şair  “Ana  torpaq”  şeirində  yeniyetmələrdə  Vətən  duyğusunu  oyatmaq,  Vətən  təsəvvürünü 
dərinləşdirmək  və  formalaşdırmaq  məqsədilə  bütün  varlığı  ilə  ana  yurdun  təbii  portretini 
gözlərimizin önündə canlandırır: 
                         
 
Çox elləri görməmişəm, 
 
                                      Görməmişəm bir də nə qəm, 
 
                                               Bu torpağı çox sevirəm, 
                                      Öz qəlbimdən, öz canımdan [3, s.54]. 
Şair Vətənin adi dağını da, daşını da, bulaqlarını da, bir udum havasını da, axar çaylarını da, 
qışını da, yazını da, adi bir çiçəyini də, ağacdan düşən bir yarpağını da təsvir edib onlara elə sevgi 
ilə  yanaşır  ki,  o  dağ  da,  daş  da,  o  çiçək  də,  o  ağacdan  düşən  yarpaq  da  ruhumuza,  canımıza, 
qanımıza çiçək, yarpaq, su kimi deyil bir Vətən kimi hopur. 

---