Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №4(78) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №4 (78)

82 
 
unexpectedly...  [3,  724].  Bu  frazeoloji  vahidin  semantikasının  formalaşmasına  yekun  nəticə 
prizmasından baxmağa çalışaq və strukturunu müqayisə edək: “dark horse-qara at”- 1. At yarışlarında 
gözləntilərin əksinə olaraq qalib gələn at; amer. seçkilərdə gözlənilmədən irəli sürülən namizəd [1, 340]. 
“dark horse” - 1. a race-horse whose ability & chances of success in a race are not generally known; 2. 
a contestant (as a political candidate) that wins unexpectedly or that although little known & thought to 
be able to win or make a very good showing [11, 575], dark horse - a person whose abilities are hidden 
or unknown [6, 543]. Nəzərə almaq lazımdır ki, “dark horse” frazeologizminin ilkin terminoloji mənası 
ingilis  dilinin  bütün  milli  variantlarında  həmin  ölkələrin  populyar  əyləncə  cəhətlərini  əks  etdirən 
frazeoloji  vahid  kimi  aktual  olmuş  və  indi  də  aktual  olaraq  qalmaqdadır.  “Aztanınmış  şəxs”  anlayışı 
ingilis dilinin bütün milli variantlarında ümumi olsa da, bu ümumi məna məntiqi cəhətdən ortaya çıxmış 
və  amerika  ingiliscəsində  daha  çox  ictimai-siyasi  konteksdə  işlədilmişdir.  Britaniya  ingiliscəsindən 
fərqli  olaraq,  ABŞ-ın  o  zamankı  ictimai-siyası  inkişafı  dövründə  bu  frazeologizm  daha  da  aktual 
olmuşdur.  Nümunələrə  diqqət  yetirək:  1865.  Every  now  &  then  a  dark  horse  is  heard  of,  who  is 
supposed to have done wonders at some abscure small college. 1889. A dark horse is likely to come 
out  of  such  a  complicated  situation  as  this  [9,  54].  Bu  dövrdə  amerika  ingiliscəsində  “dark  horse” 
frazeologizmi siyasi konteksdə işlədilirdi: 1903. When a convention fails to select a candidate at first, 
the coveted honour frequently goes to someone who had scarcely been mentioned for the place - to a 
“dark horse”, as such an evelenth-hour candidate is called [9, 724]. Lakin hadisələrin bu cür gedişatı 
mütləq olaraq “aztanınmış şəxs” mənasının “dark horse” frazeologizmindən (britaniya ingiliscəsindən) 
qaynaqlandığını və daha sonra amerika ingiliscəsinə keçdiyini və orada istifadəsinin genişlənərək siyasi 
frazeologizmə  çevrildiyi  anlamına  gəlmir;  dark  horse-2.  A  contestant  that  wins  unexpectedly… 
(Webster). Amerika ingiliscəsində “dark horse” frazeologizminin semantikasının müstəqil inkişafı hər 
iki  variantda  eyni  nəticəyə  gətirib  çıxarmışdır:  “dark  horse”  həm  İngiltərədə  həm  də  ABŞ-da  at 
yarışlarında naməlum atı bildirir, eyni zamanda məcazi mənada “aztanınmış şəxs” anlayışını da ehtiva 
edir [2, 143].  
Bəzən elə hallar da olur ki, amerika ingiliscəsində xüsusi siyasi frazeoloji lüğətlərin tərtibçiləri bu 
və  ya  digər  frazeologizmin  siyasi  konteksdə  işlədilməsini  onun  mənası  hesab  edir  və  həmin  frazeoloji 
vahidi lüğətin korpusuna daxil edirlər. Bu cür istifadəyə Q.Sperbanın lüğətində “man Friday-çox faydalı 
və sadiq köməkçi və ya işçi” frazeoloji vahidinin nümunəsində rast gəlirik: 1832. As to Mr.V.P. he and his 
man Friday, the  grand and lofty tumbler of the  lower  house. 1848. Kelley's  man  Friday  is making  the 
most ridiculous blunders, in his stupid attempts to bolster up the infamous federal tax law [8, 257]. Bu 
frazeoloji  vahidin  mənasının  ayrıca  olaraq  seçilib  siyasi  frazeologiyaya  və  ya  hər  hansı  digər  areal 
frazeologizmlər  lüğətinə  daxil  edilməməsindəki  uyğunsuzluq  tamamilə  aydındır.  Frazeologizm  “sadiq 
dost,  birinci  köməkçi,  sağ  qolu”  kimi  mənalarda  müxtəlif  kontekstlərdə,  eləcə  də  siyası  sahədə 
işlədilmişdir: 1887. Count von Rechberg... was Prince Bismarck's man Friday   [9, 101]. 1848. (Vanity 
Fair) Even before they were acquainted he had admired Osborne in secret. Now he was his valet, his dog, 
his  man  Friday  (Ch.  V).  Bu  frazeologizmin  şərhindəki  bu  cür  yanlışlıq  müasir  ingilis  dilində  onun 
işlədildiyi  kontekstlərdə  müşahidə  olunur:  1936.  The  Sergeant,  you  know,  is  veritable  rock  of  ages.  I 
always  lean  on  his  brawny  shoulder  when  I'm  weary  -  he's  my  father's  Man  Friday,  you  know,  & 
tongueless as a mummified Pharaoh. [4, 176]. [bax: 6, 479], [5, 345]. 
Adverbial  frazeoloji  vahid  olan  “on  the  table-1.  masanın  üzərində  olan  təklif,  məsələ;  2. 
diqqətə alınması üçün daha sonraya ertələnmiş məsələ” frazeologizminin semantik areal ayrılması 
xüsusi  maraq  doğurur:  on the table: a) BE being talked about, esp. in a committee; b) AE left for 
consideration  until  a  later  date  or  time.  Table  v.  BE  to  suggest,  bring  forward  for  consideration  by  a 
committee,  Parliament;  AE  to  have  a  matter,  report  until  a  later  date  for  consideration  [6,  1128].  Bu 
frazeoloji vahidin tədqiqi onu göstərir ki, frazeologizmin mənasında olan areal fərqlilik hələ britaniya 
ingiliscəsinin tərkibinə olduğu zaman yaranmışdı: upon the table - under consideration or discussion. 
To lay on or upon the table - of a legislative or deliberative body - to leave a report (proposal, measure 
etc.)  for  the  present,  subject  to  its  being  considered  or  called  up  at  any  subsequent  time;  hence, 
sometimes,  to  defer  in  the  consideration  indefinitely;  so  -  to  lie  on  the  table  1646.  The  question  of 
dipping & sprinkling never came upon the table. 1817. The petition was ordered to lie on the table [9, 
6]. Amerika ingiliscəsində ilkin “ertələmək, qərarı təxirə salmaq” mənası britaniya ingiliscəsində olduğu 
kimi  möhkəmlənmişdir  və  daha  sonra  feili  birləşmə  olan  “to  lie  (rest)  on  the  table”  və  adverbial 
birləşmə “on the table” ifadələri də “müzakirədə olan, baxılan” mənasında işləklik qazanmışdır. Buna 
misal olaraq Amerika Konqresinin iclas protokollarından nümunələr göstərmək olar: 1789. Let us well 
reflect upon this all-important lesson & oppose on the threshold, by adopting the resolution now on the 
table [10, 2512]. 1789. But he was not prepared to cater on any argument & therefore requested the 
motion might either be withdrawn or laid on the table [10, 336]. 1803. But it was certainly false policy 
before  they  knew  the  principles  of  our  Government  laws...  they  hoped,  therefore  the  petition  would  be 
suffered to rest on the table [10, 466]. 

---