Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №5(79) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №5 (79)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 1 Ordubad şəhərində mövcud olan sənət sahələri və sənətkarların sayı [1, v.14-16; 5, s. 104, 124; 6, s. 53; 7, s.180-181; 9, cəd. 5; 15, s. 58]
15 Cədvəl 1 Ordubad şəhərində mövcud olan sənət sahələri və sənətkarların sayı [1, v.14-16; 5, s. 104, 124; 6, s. 53; 7, s.180-181; 9, cəd. 5; 15, s. 58] Sənətkarlar İllər 1832 1853 1854 1859 1864 1865 1867 1869 1886 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Başmaqçı və çəkməçilər 54 33 - 16 41 45 48 77 32 Keçəçilər 2 - 2 1 9 - - 5 - Dulusçular 12 12 - - 4 4 - 4 1 Bənnalar 10 10 10 14 17 17 18 17 - Zərgərlər - - 3 - - - - - - Gümüşbəndlər 5 5 - 8 8 8 11 8 5 Kərpickəsənlər - - 1 - 14 15 4 12 - Dabbaqlar 23 23 21 24 28 30 27 30 28 Boyaqçılar 19 11 21 17 10 9 4 10 8 Dəmirçilər 4 4 28 28 22 28 30 28 48 Misgərlər 32 - 2 - 42 42 47 40 22 Qalayçılar 4 4 3 6 4 4 10 8 4 Nalbəndlər - - - - 6 6 13 6 - Silahsazlar 3 3 5 4 - - - 2 4 Çilingərlər 10 10 - - 2 - - 8 5 Tokarlar 2 2 - - - - - 11 - Toxucular 177 181 112 84 14 16 18 11 - Həllaclar 29 29 - - 8 8 - 8 - Baftaçılar 1 1 - - - 2 - - - Dərzilər 10 10 5 5 2 6 8 6 3 Papaqçılar 24 27 20 12 12 12 19 12 8 Dəyirmançılar 7 - 2 1 9 8 - 2 - Sərrac və yəhər ustaları 1 2 3 - 3 - - - 5 Dülgərlər - - 2 14 20 20 27 28 - Xarratlar 17 20 6 1 7 7 - - - Ocaqçılar - - - - - - 9 - - Sabun ustaları - - - - - - - 2 3 Pinəçilər - - - - - - - - 5 Qəssablar - 18 - - - - 18 5 20 Çörəkçilər - 11 - 2 - 15 17 15 - Bərbərlər - 19 - - - - 2 3 5 Tuluqçular - 3 - - - - - - 4 İpəksarıyanlar - - - - - - - - 360 Yekun 446 455 236 217 282 294 333 358 577 Cədvəldə verilmiş statistik materiallar XIX əsrin 30-cu illərindən 80-ci illərinə qədərki 16 dövrdə Ordubad şəhərində sənət istehsalının vəziyyəti haqqında müəyyən təsəvvür yaradır. Bu materiallar əsasında başmaqçılıq, çəkməçilik, tikinti, dabbaqlıq, boyaqçılıq, dəmirçilik, misgərlik, toxuculuq, həllaclıq, papaqçılıq, dülgərlik və xarratlıq sənətlərinin daha çox inkişaf etməsi və geniş yayılması fikrini irəli sürmək olar. Bu sahələrdə çalışan sənətkarlar 1832-ci ildə şəhərdə fəaliyyət göstərən 446 sənətkardan 389-nu, 1869-cu ildə isə 358 nəfər sənətkarın 251 nəfərini təşkil edirdi. Cədvəldə verilmiş statistik məlumatlar həm də Ordubad şəhərində mövcud olan sənət sahələrinin inkişaf və tənəzzül dinamikasını izləmək baxımından da əhəmiyyətlidir. Məhz bu materiallar əsasında Ordubadda XIX əsrin 30-cu illərindən 80-ci illərinə qədərki dövr ərzində toxuculuq sənətinin dərin tənəzzülə uğradığını birmənalı şəkildə bildirmək olar. Belə ki, 1832-ci ildə şəhərdə 177 nəfər toxucu fəaliyyət göstərirdisə, 1869-cu ildə onların sayı cəmi 11 nəfər təşkil etmişdi.1886-cı ildə isə şəhərdə bir nəfər də olsun toxucu qeydə alınmamışdı. Tənəzzül tendensiyası özünü dulusçuluq, həllaclıq, papaqçılıq, xarratlıq kimi sənət sahələrində də aydın şəkildə göstərirdi. Əlbəttə, bu sənət sahələrinin tənəzzülə uğramasını şərtləndirən bir sıra obyektiv səbəblər mövcud idi. Bu səbəblər sırasına şəhərin özündə kapitalist istehsal üsuluna əsaslanan manufaktura və fabrik tipli müəssisələrin meydana gəlməsini, Rusiyanın müxtəlif şəhərlərində istehsal edilmiş manufaktura məhsullarının idxalının artmasını və nəhayət, bu və ya digər sənət sahəsi ilə məşğul olan sənətkarların əldə etdikləri gəlirin kəskin şəkildə azalması nəticəsində qazanc dalınca digər şəhərlərə üz tutmalarını göstərmək olar. Təkcə o faktı göstəmək kifayətdir ki, 1859-cu ildə Ordubadda faəliyyət göstərən sənətkarların sayı 1832-ci illə müqayisədə 2 dəfədən də çox azalaraq 217 nəfərə enmişdi. Fikrimizcə, Ordubad şəhərində sənət istehsalının tənəzzülünü şərtləndirən əsas səbəb kapitalist istehsalının sürətlə inkişaf etməsi olmuşdur. Arxiv sənədlərinin verdiyi məlumata görə, burada fabrik tipli ilk kapitalist müəssisələri hələ XIX əsrin 50-ci illərindən meydana gəlməyə başlamışdı. Əsasən ipək parça, xalça, palaz və s. istehsal edən bu müəssisələrin illik istehsal gücü əsrin 50-60-cı illərində 15-16 min rubl təşkil edirdi [2, s.357, 365; 3, s. 956, 983]. Şəhərdə və onun ətrafında yerləşən yaşayış məntəqlərində ipəksarıma müəssisələri daha sürətlə inkişaf edirdi. 1886- cı ilə aid mənbələrdən birində göstərilirdi ki, Ordubad dairəsində fəaliyyət göstərən 26 ipəksarıma zavodundan 17-si Ordubad şəhərində, yerdə qalnaları isə Nüsnüs, Yuxarı Əylis və Varakert kəndlərində yerləşirdi. Bütün bu müəssisələrdə işləyən işçilərin ümumi sayı 477 nəfərə çatırdı [13, s. 234]. Heç şübhəsiz ki, bu müəssisələrdə çalışanların əksəriyyətini vaxtilə şəhərdə sənət istehsalının müxtəlif sahələri ilə məşğul olmuş sənətkarlar təşkil edirdi. XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində Ordubadda fəaliyyət göstərən kapitalist müəssisələrinin istər sayında, istərsə də istehsal gücündə daha böyük irəliləyiş müşahidə edilirdi. Onu da göstərmək lazımdır ki, belə müəssisələr yalnız ipəkçilikdə deyil, həm də pambıqtəmizləmədə, gön-dəri və tikinti materialları istehsalı sahəsində də fəaliyyət göstərirdi. Bununla belə, kapitalist müəssisəsləri ipəkçilikdə daha çox inkişaf etmişdi. Təkcə o faktı göstərmək kifayətdir ki, XX əsrin əvvəllərində Ordubadda fəaliyyət göstərən 5 iri ipəksarıma müəssisənin illik ümumi gəliri 60 min rubl təşkil edirdi [14, s. 93]. Şübhəsiz ki, bütün bunlar şəhərdə həm sənətkarlıq istehsalının, həm də sənətkarların sayının kəskin şəkildə azalmasına səbəb olmuşdu. ƏDƏBİYYAT 1. Azərbaycan DTA, f.24, siy.1, iş 372 2. Azərbaycan MEA Tarix İnstitutunun Elmi arxivi, iş 2065 3. Azərbaycan MEA Tarix İnstitutunun Elmi arxiv, iş 2082 4. Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri. Ön söz, qeyd və şərhlərin müəllifi H.Məmmədov, Bakı, 2001 5. Mustafayev C.M. Xanlıqlar dövründə Azərbaycanda sənətkarlıq. Bakı, 2002 6. Şahverdiyev Z. Naxçıvan bölgəsi XIX-XX əsrin əvvəllərində. Bakı, 2008 7. Ваидова Х. История города Ордубада. Баку, 2007 8. Григорьев В. Статистическое описание Нахичеванской провинции. СПб, 1833 9. Егиазаров С.А. Исследования по истории учреждений в Закавказье. ч.2. Городские цехи. Казань, 1891 10. Памятная книжка Эриванской губернии за 1908 г. Эриван, 1908 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|