Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
97 induksiya edərək “sitokin kaskadını” işə salırlar. YP zamanı massiv bakterial toksemiyası və antigen stimulyasiyası (qarın boşluğunda irinli-destruksiya ocağı, peritoneal ekssudat, paralitik dəyişikliyə uğramış bağırsaq), cərrahi müdaxilə, anestezioloji ləvazimat, güclü antibiotiklər kombinə olunmuş ikincili immunçatmazlığa səbəb olur və SİRS mexanizmlərini işə salırlar. SİRS proqressivləşərək sistem və üzvlərin funksiyasını pozur, nəticədə ağır sepsisə və septik şoka gətirib çıxarır. Qandakı sitokinlərin hədəfi ilk növbədə endotelial hüceyrələr olduğundan, sitokinlərin konsentrasiyası fizioloji həddi keçdikdə damar endotelinin sistem zədələnməsi baş verir, ilk növbədə bu zədələnmə mikrosirkulyator səviyyədə olur və damardaxili sistem iltihabına gətirib çıxarır. Peritonit zamanı immun sistemin vəziyyəti damardaxili iltihabın bədxassəli forması kimi xarakterizə oluna bilər: endotelin geniş sahəli zədələnməsi iltihabəleyhinə güclü reaksiyaya səbəb olur, aktivləşmiş cavan neytrofillərin sayı artır, damar divarının keçiriciliyinin artması hesabına damar mənfəzindən leykositlərin miqrasiyası artır, leykositlər hüceyrəarası substratları zədələyir və bütün bunlar poliorqan disfunksiyaya səbəb olur. SİRS-in açar mediatorları makrofaqlar, neytrofillər və T-hüceyrələrin ekstremal faktorlara, yaxud hüceyrənin zədələnməsinə cavab olaraq sintez etdikləri iltihablehinə sitokinlərdir. SİRS zamanı iltihabi reaksiyanın başlanmasında CD14 – proteini önəmli rol oynayır. Bu protein qram- mənfi və qram-müsbət bakteriyaların endo- və ekzotoksinləri ilə birləşərək iltihablehinə sitokinlərin sintezini induksiya edirlər. SİRS-in inkişafında TNFα, İL-1, İL-2, İL-6, İL-8, trombaksan A2, trombositlərin aqresiya faktoru, leykotrienlər önəmli rol oynayır. Bir sıra eksperimental və klinik tədqiqatlar peritoneal mayedə və qanda İL-6 miqdarının yüksək hədlərdə olmasını göstərmişdir. Peritonitli xəstələrdə qanla müqayisədə peritoneal ekssudatda TNFα və İL-6 konsentrasiyasının yüksək olması bir daha təsdiqləyir ki, sitokinlərin plazmadakı səviyyəsi onların yerli statusunu tam əks etdirmir. Sitokinlərin qanda səviyyəsinin artması kapillyar yatağın endotelini zədələyərək trombositlərin aktivasiya faktorunun sintezini artırır. Bu axırıncı isə öz növbəsində trombinin və oksigenin aktiv formalarını azad edir, oksigenin aktiv formaları isə endotelidən trombositlərin aktivasiya faktoru sintezini stimulə edir, monositlərin və makrofaqların TNFα və İL-1β sekresiyasını induksiya edirlər. Beləliklə, zəncirvari reaksiya işə düşür, peritonit zamanı qanda TNFα və İL-1β miqdarı çox yüksək hədlərə çatır. Bir çox müəlliflər YP zamanı qanda iltihablehinə (TNFα, İL-1β, İL-2, İL-6) və iltihabəleyhinə (İL-4, İL-10) olan sitokinlərin eyni zamanda kəskin artmasını göstərirlər. А.В. Болотников (2008) qarının ağır müştərək travması zamanı baş verən peritonitlərdə qanda İL-1a, İL-1β, İL-6 və TNFα səviyyəsinin artması fonunda İL-2, İL-4, İL-10 miqdarının azalmasını göstərir. Digər müəlliflər YP zamanı sitokin disbalansının iltihablehinə sitokinlərin (TNFα, İL-1β, İL-1α, İL-6, İL-8, İFNγ, İL-2) artması və əksinə iltihabəleyhinə sitokinlərin (İL-4, İL-10) azalması hesabına baş verdiyini göstərirlər. В.П. Гаврилюк с соавт. (2010) YP zamanı xəstələrdə xəstəxanaya daxil olarkən iltihablehinə sitokinlərin – TNFα, İL-1β, İL-6, İL-8 miqdarının artması ilə yanaşı iltihabəleyhinə olan sitokinlərin – İL-4 və İL-10 konsentrasiyasının dəyişmədiyini göstərirlər. SİRS-lə və sepsislə ağırlaşan istər YP, istərsə də digər irinli-septik proseslərdə sitokin profili göstəricilərinin dəyişilməsi barədə olan məlumatların ziddiyyətli xarakter daşıması sitokin şəbəkəsinin vəziyyətinin qiymətləndirilməsində çətinliklər yaradır. Sitokin disbalansı fonunda aparılan cərrahi müdaxilə iltihab mediatorlarının sintezini daha da artırdığından, onlar təkcə infeksiya törədicilərinə deyil, orqanizmin öz hüceyrələrinə, o cümlədən immunkompotent hüceyrələrə də zədələyici təsir göstərirlər. Beləliklə, əməliyyatdan sonrakı dövrdə sitokin disbalansı, immun sistemin zəifləməsi və antioksidant pozğunluqlar hesabına immundepressiya halı dərinləşir, YP-nin klinik gedişinin ağırlaşmasına və qeyri-qənaətbəxş nəticələrin alınmasına zəmin yaranır. YP-nin müalicəsində işlədilən bir çox ənənəvi dərmanlar, sulfanilamidlər, iltihabəleyhinə olan və antihistamin preparatlar, kortikosteroidlər, antimetabolitlər və sitostatiklər də 98 immunçatmazlığın inkişafında neqativ rol oynayırlar. Nəzərə almaq lazımdır ki, YP-nin müalicəsində əməliyyatdansonrakı dövrdə orqanizmin həyati vacib üzvlərinin funksiyasının dəstəklənməsi məqsədi ilə antibiotiklərdən və digər çoxsaylı dərman preparatlarından istifadə edilir və belə bir şəraitdə əlavə olaraq təyin edilən səmərəliliyi sübut olunmamış hər bir preparat xeyirdən çox zərər verə bilər. İmmunterapiyanın məqsədi məqsədyönlü şəkildə orqanizmin rezistentliyi faktorlarına təsir etməklə immun həlqələrdə baş verən pozğunluqları tənzimləməkdir. Bu məqsədlə əsasən monositar – makrofaqal sistemə təsir edən mielopiddən, likopiddən və polioksidonidən, T-limfositlərə məqsədyönlü təsir göstərən T-aktivindən, immunofandan mielopiddən, ozonlaşdırılmış perftorandan və qlutorsimdən [13,14] istifadə edilir. Təbii farmpreparatlara lizosim, sintetiklərə dekaris, metilurasil, likopid, qalavit və s., immun sistem mediatorlarına isə timus preparatları, mielopid, splenin və interferon aiddir. Hazırda YP-nin kompleks müalicəsində immuntənzimləmə məqsədi ilə timus vəzdən alınan peptid preparatlar – T-aktivin, timalin, timozin geniş işlədilir. Lakin bu preparatlar peptidlərin ayrılmamış qarışığı olduğundan onları standartlaşdırmaq qeyri-mümkündür və məhz bu səbəbdən də sadalanan preparatların geniş tətbiqi məhdudlaşır. Cərrahların çoxu YP-nin kompleks müalicəsində immun status pozğunluqlarının tənzimlənməsi məqsədi ilə timus preparatlarından, mielopiddən, immunofandan, likopiddən, qalavitdən və ribotandan istifadə edirlər. Son illər tərkibində omeqa 3 yağ turşuları daxil olan “Omeqaven” preparatının tərkibinə daxil olan omeqa 3 yağ turşuları iltihablehinə və iltihabəleyhinə olan sitokinlərin balansını tənzimləyərək immunparaliçin qarşısını ala bilir. Son illər immun sistemin inkişafında və fəaliyyətində sitokinlərin bioloji rolunu nəzərə alaraq bir çox irinli-septik xəstəliklərin, o cümlədən YP-nin müalicəsində sitokin şəbəkəsinə məqsədyönlü təsir edən immuntənzimləyici müalicədən – sitokinoterapiyadan istifadə edilir. İmmuntənzimləyici terapiyanın yeni istiqaməti olan sitokinoterapiyanın əsasında hüceyrələrarası qarşılıqlı əlaqələrin mediatorları olan sitokinlərin hüceyrə və toxuma səviyyəsində təsir göstərərək hüceyrəarası kaskad reaksiyaları işə salması, orqanizmin adaptasiya imkanlarını spesifik və təbii rezistentliyini artıra bilməsi durur. Sitokin preparatlarının prinsipial mühüm və fərqli cəhəti bu preparatların artan ümumi immundepressiyanın qarşısını alaraq digər pozitiv klinik effektlərə səbəb olmalarıdır. Sitokinoterapiyanın aparılmasında əsas məqsəd sitokin disbalansını aradan qaldırmaq, iltihablehinə və iltihabəleyhinə olan sitokinlər arasındakı tarazlığı bərpa etmək və sitokin balansını idarə etməkdir. Beləliklə, ədəbiyyat icmalından göründüyü kimi YP-nin patogenezində və müalicəsində bir çox məsələlər tam həllini tapmamışdır. Peritonitin müalicəsində həllini gözləyən vacib məsələlərdən biri də qarın boşluğunda toksiki məhsulların mənbələrinə patogenetik təsir göstərməklə bu metabolitlərin produksiyasını azaltmaq, neytrallaşdırmaq və xaric edilməsini sürətləndirmək, lokal olaraq iltihabi prosesin davam etməsinin qarşısını almaq və yerli immuniteti gücləndirməklə sitokin balansını tənzimləmə məqsədilə daha səmərəli vasitələrin axtarışıdır. ƏDƏBİYYAT 1. Abdinov E.Ə., Həsənov M.C. Peritonitin etioloji faktorlarından asılı olaraq peritoneal eksudatın toksikliyinin və lipidperoksidləşməsi məhsullarının miqdarının dəyişməsi // Sağlamlıq, 2006, № 2, s. 37-41 2. Abdullayev İ.Ə. yayılmış irinli peritonitlər zamanı poliorqan çatmamazlığının inkişaf mexanizmi. Azərbaycan Respublikası Təhil Nazirliyi, Naxşıvan Dövlət Universiteti. Elmi əsəsrlər. Təbiət elmləri və tibb seriyası 3. Abdullayev İ.Ə. Peritonitlər (etiologiyası, patogenezi, modelləşdirilməsi, klinikası, diaqnostikası və müalicə taktikası) Bakı 2010, 487s.(Monoqrafiya) Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|