Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

95 
 
keçirilmiĢ almanı piylə qarıĢdırıb alınan mazla dəridə olan yağları, dodaq çatlarını müalicə edirlər. 
Dəridə  baĢ  verən  soyuqdəymələrin  aradan  qaldırılmasında  isə  alma  sıyığı  iĢlədilir.  Almadan  isti 
yaxma  kimi  də  istifadə  edilir.  Belə  ki,  süzgəcdən  keçirilmiĢ  sıyığı  25-30  dərəcə  temperaturda 
qızdırıb üzün dərisinə yaxıb 15-20 dəqiqə saxladıqdan sonra yuyub-təmizləyirlər. Bu zaman sifətin 
rəngi Ģəfəqlənir (durulur), elastikliyi artır. 
Almanı saxlayan zaman onun suyu buxarlanaraq azalır və sulu karbohidratlar parçalanır. Bu 
cür almalarda Ģəkərin miqdarı çoxalır, turĢuluğu isə azalır. Bu faktorlardan həkimlər istifadə edərək 
xəstələrə  bu  cür  almalardan  istifadə  etmələrini  məsləhət  görürlər.  Müalicə  məqsədləri  üçün  yaxĢı 
olar ki, yabanı almadan istifadə edilsin.  
Kosmetoloqlar dəridə olan ziyilin müalicəsində təzə almadan geniĢ istifadə edirlər. Belə ki, 
təzə yabanı almanı dilim-dilim edib, dərinin ziyil olan hissəsinin üzərinə qoyurlar. Gün ərzində bu 
prosesi  6-7  dəfə  təkrar  etməklə  müalicəni  3-4  həftə  davam  etdirməyi  məsləhət  görürlər. 
Yarpaqlarından alınan ekstrakt tükün bərkidilməsində iĢlədilir. Tükün tökülməsinin qarĢısını almaq 
üçün  baĢı  yuduqdan  sonra  almanın  yarpaqlarından  hazırlanmıĢ  dəmləməni  tənzif  ilə  tükün  dibinə 
çəkirlər.  
Biz isə Ģərq almasının qabıq və yarpaqlarından boyaq ekstraktı hazırlayıb, yun ipi sarı, sarı-
narıncı,  yaĢıl,  tütünü,  zeytunu,  boz,  qonur,  açıq-qəhvəyi,  tund-qəhvəyi,  Ģabalıdı  və  s.  rəng  və 
çalarlara boyamağa nail olduq. 
  
Qafqaz quĢarmudu – Sorbus caucasica Zinserl. 
 
Dünya  florasının  tərkibində  P.M.Jukovskiyə  (1971)  görə  80,  Ġ.A.Qurbanov  və  baĢqalarına 
(1976)    görə  90-a  qədər  növü  yayılmıĢdır.  QuĢarmudu  cinsinin  hibrid  mənĢəli  çoxsaylı  formaları 
vardır  (Ġ.N.Konovalov,  1954).  V.Y.Komarov  (1954)  keçmiĢ  SSRĠ  ərazisində  quĢarmudunun  34 
növünə  təsadüf  edildiyini  qeyd  edir.  Qafqazda  quĢarmudu  cinsinin  20-yə  qədər  növü  (2  növü 
mədəniləĢdirilmiĢdir),  Azərbaycanda  isə  11  növünə  rast 
gəlinir. QuĢarmudu növlərinə ən çox yer kürəsinin mülayim 
Ģimal ərazilərində rast gəlmək olar. 
Rus xalqı quĢarmudu cinsini ailə xoĢbəxtliyi və sevgi 
rəmzi  kimi  sevib  qoruyurlar.  Buna  görə  də  hər  təzə  ailə 
quran  gənclər  evlərinin  qabağında  xoĢbəxtlik  rəmzi  olan 
quĢarmudu  əkirlər.  Orta  əsrlərdə  Avropa  xalqları  bir  çox 
qorxunc xəstəliklərdən özlərini qorumaq üçün quĢarmuduna 
ilahi bir qüvvə kimi səcdə edirmiĢlər. 
QuĢarmudu  qiymətli  qida,  dərman,  boyaq  və  bəzək  təbiətli  bitkilər  sırasına  daxildir. 
Bunlardan ən qiymətlisi aĢağıdakılardır: Qafqaz quĢarmudu - S.caucasica Zinserl. hündürlüyü 6-8 
bəzən isə 15 sm-ə çatan dağınıq çətirli bitkidir. Diametri 40 sm-ə qədərdir. Yarpaqları tək-lələkvari 
(11)13-15(19) yarpaqcıqdan ibarətdir. Çiçək qrupu çoxçiçəkli, qalxanvaridir. Çiçəkləri ağ rənglidir. 
May-iyun  aylarında  çiçək  açır,  avqust-sentyabrda  meyvə  verir,  meyvələri  qıĢda  ağacların  üstündə 
qalıb, quĢların yemini təĢkil edir. 
Qafqaz  quĢarmudu  Azərbaycanın  Quba  rayonu  ərazisində  və  eləcə  də  yuxarı  dağ  meĢə 
qurĢağında yayılmıĢdır. MeĢələrin kənarlarında, talalarda və fıstıq meĢələrində rast gəlinir, tək-tək 
və qrup halında bitir. 
QuĢarmudu  ağacının  budaqlarında  salxım  formasında  sallanan  parlaq-qırmızı  rəngli 
meyvələri onun yanından keçən insanları heyran qoyur, sanki dümağ qarın üzərində parlaq-qırmızı 
rəngli Ģamlar yanır. Bizim babalarımız nahaq yerə deməyiblər ki, hərgah siz kürəyinizi quĢarmudu 
ağacına söykəsəniz öz canlı enerjisini sizə ötürəcəkdir. QuĢarmudunun qabıq hissəsini erkən yazda, 
çiçəklərini  may  ayında,  parlaq-qırmrzı  od  rəngli  meyvələrini  isə  payızın  axırlarında  tam  yetiĢən 
zaman toplayırlar. QuĢarmudunun bütün hissələri qiymətli boyaq və müalicəvi xüsusiyyətlərə malik 
maddələrlə zəngindir. 
QuĢarmudu  meyvəsinin  tərkibində  160  mq%-ə  qədər  askorbin  turĢusu,  sorbin  turĢusu 
(C
6
H
8
O
2
),  β-karotin  (C
40
H
56
),  β-karotin-epoksid  (C
40
H
56
O),  kriptoksantin  (C
40
H
56
O),  3,18% 

---

96 
 
qlükoza,  4,3%  fruktoza,  0,7  saxoroza,  sorboza,  sorbirit,  bir  neçə  üzvi  turĢu,  sianin-xlorid 
(C
27
H
31
O
16
Cl), aĢı maddəsi, efir və piy yağları və s. aĢkar edilmiĢdir.  
QuĢarmudu polivitaminli bitkilər sırasına daxildir. Meyvəsinin tərkibində zəngin bioloji fəal 
maddələr  olduğundan,  seleksiya  məqsədləri  üçün  çox  yararlı  hesab  edilir.  Giləmeyvəsinin 
tərkibindəki P vitamini aktivliyinə görə mədəni halda becərilən əksər meyvə və giləmeyvəli ağac və 
kollar  arasında  birinci  yeri  tutur.  Leventala  görə  Ukrayna  ərazisində  mədəni  halda  becərilən 
quĢarmudu  meyvəsinin  tərkibində  620-4350  mq%-ə  qədər  aĢı  və  boyaq  maddəsi  aĢkar  edilmiĢdir 
(bax. cədvəl 4).  
 
Cədvəl 4. Bir neçə quĢarmudu növ və sortlarının meyvələrinin tərkibində olan polifenol 
birləĢmələrinin miqdarı (mq%-lə) 
Növ (sort) 
 
Katetin 
birləĢmələri 
Leykoa 
ntosianlar 
Antosian 
birləĢmələri 
Flavonoidlər 
AĢı və boyaq 
maddələrinin 
ümumi miqdarı 
Finlandiya 
52 
54 
4,3 
125 
580 
Nevejinski 
79 
89-130 
7,5 
66-290 
660-2739 
Zakovaya 
36-200 
30-40 
190 
300-455 
1330-1867 
Ev 
660 
82 
0 
52 
660 
Zikemaya 
95 
480 
2415 
2451 
4357 
Qranatnaya 
50 
180 
485 
500 
2905 
 Isveçrə 
59 
76 
Izi 
64 
320 
 Bereka 
102-829 
— 
— 
272 
1080 
 Adi 
110-140 
240 
230 
520 
1452 
Qarameyvəli aroniya 
280 
250 
500 
465 
2622 
 
Cədvəldən  aydın  olur  ki,  quĢarmudu  meyvələrinin  tərkibində  katexinlər,  bir  neçə  növün 
tərkibində leykoantosian birləĢmələri üstünlük təĢkil edir. Meyvələri rəngli olan növ və sortlarının 
tərkibində  isə  ən  çox  antosion  birləĢmələri  olduğu  aĢkar  edlimiĢdir.  R.Lakovayani  meyvəsinin 
tərkibində eyni miqdarda katexin və flavonoid maddələrinin olduğu aĢkar edilmiĢdir. Zikernaya və 
qranatnaya sortlarının meyvələrində isə ən çox 485 mq%-ə qədər antosian miqdarının tam  yetiĢib 
qurtarandan sonra daha çox toplandığı aydın olmuĢdur. 
QuĢarmudu  cinsi  qarameyvəli  aroniya  növünün  bioloji  aktiv  maddələr  ilə  zəngin 
olduğundan tibb və yeyinti sənayesində istifadə etmək üçün bitkidən qiymətli dərman preparatları 
və antosianla zəngin boyaq istehsal edilir. Aparılan texnoloji proseslər zamanı müəyyən edilmiĢdir 
ki, 1 ton qarameyvəli aroniya növündən 664 kq təbii Ģirə alınır ki, 0,52%-ni flavonoid biriəĢmələri, 
59 kq sianid tərkibli boyaq pastası təĢkil edir. Bundan baĢqa 664 kq Ģirədən 97 kq quru bioflavonoid 
birləĢmələri alınır ki, onun da 21,3 kq-nı polivitamin birləĢmələri təĢkil edir. Ukraynanın meĢə və 
meĢə-çöl sahələrində mədəni Ģəkildə əkilmiĢ qarameyvəli aroniya meyvəsinin tərkibində 1210-1660 
mq%  aĢı  və  boyaq  maddəsi  aĢkar  edilmiĢdir.  Qarameyvəli  aroniyanın  tərkibindəki  aĢı  və  boyaq 
maddələrinin miqdarında bitkinin əkildiyi ərazilərin ekoloji Ģəraitindən asılı olaraq dəyiĢikliklər baĢ 
verə  bilər.  Məsələn  Pribaltika  ölkələrinin  ərazilərində  əkilən  qarameyvəli  aroniya  meyvələrinin 
tərkibində  3400-4200  mq%-ə  qədər  aĢı  və  boyaq  maddəsi  müəyyən  olunduğu  halda,  Moskva 
ətrafında əkilən bitkinin meyvələrindən isə 3917-4050 mq% aĢı və boyaq maddəsi aĢkar edilmiĢdir. 
Sağlamlığınız üçün təminat: 
Aterosklerozun  müalicəsində.  2  xörək  qaĢığı  qurudulmuĢ  qırmızı  rəngli  quĢarmudu 
meyvəsi,  1  xörək  qaĢığı  kənaf  toxumu,  1  xörək  qaĢığı  doğranmıĢ  çiyələk  və  gülümbahar  çiçəyi 
götürün.  AlınmıĢ  qatıĢığı  0,5  litr  qaynar  suya  töküb  15  dəqiqə  biĢirin,  30-40  dəqiqə  dəmlədikdən 
sonra süzün. Aldığınız dəmləmədən gündə 3-4 dəfə yeməyə yarım saat qalmııĢ stəkanın 1/2 hissəsi 
qədər qəbul edin. 
Ateroskleroza  qarşı  profilaktika.  Bunun  üçün  damartəmizləyici  çay  içməyi  məsləhət 
görürlər. Bərabər miqdarda qurudularaq xırdalanmıĢ qırmızı rəngli quĢarmudu meyvəsi, yemiĢan və 
itburnu meyvələrindən götürüb bir-biriləri ilə qarıĢdırın, qarıĢıqdan 2 xörək qaĢığı götürüb üzərinə 

---