Elşən Misir oğlu Nəsibov
Mədəniyyət etik davranış və normalarda zəngin olur
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mədəniyyət etik davranış və normalarda zəngin olur.
- Davranış normaları
32
Burada ətraf aləmə qarşı etik münasibətlər, ədalətli davranış və münasibət boşluğu aradan qaldırır və zənginləşir. İnsanlar mədəniyyət davranışlarını əsas götürməklə özlərinin ünsiyyət qaydalarını müəyyən edirlər. Mədəniyyət normaları özlüyündə hüquq normalarını, əxlaqi normaları əks etdirməklə, sərhədlər məsələsini müəyyənləşdirir. Mədəniyyət ölkənin siyasi, iqtisadi, sosial və xidmət sahələrinin təkmil olması baxımından zəngin olur. Ümumiyyətlə, əlaqələr sisteminin zənginliyi xalqın etno-mili psixikasına müsbət təsirlərini edir. Mədəniyyətin zənginliyi xalqı böyüdür, dövləti gücləndirir. Çünki bu aspektdə resurslara doğmalıq yaranır. Resurslardan açıq, şəffaf və nizamla istifadə vərdişləri yaranır. Mədəniyyəti yüksək olan xalqın etik davranış normaları da yüksək olur. Xalq öz mədəniyyəti ilə böyüyür. Böyüdükcə həmrəylik yaradır. Birlik potensialı gücləndirir. Xalqın milli xüsusiyyətləri və mədəniyyət amili (etnik və milli təfəkkürün sintezi) Xalqın milli xüsusiyyətləri nədir. Xalqın milli xüsusiyyətlərinin (təfəkkürün və əməllərin, fəaliyyətin cəmindən, obrazından yaranan xarakter) əsasları ona məxsus olan davranış normalarındadır. Davranış normalarının forma və məzmunu özündə elə etnik –milli kökənli xarakteri meydana gətirir. Milli xarakterə başqa ölkələrdə yaşayan xalqların elementləri də daxil ola bilir. Davranış normaları fərdin və toplumun olur. Fərd özünü toplunun davranışına uyğun aparır. Eləcə də müəyyən qədər dəyişikliklər yarada bilir. Bu baxımdan da xalqın milli xarakterində fərdlərin və şəxsiyyətlərin rolu böyük olur. Fərdlərin (şəxslərin) yaratdığı və qurduğu ümumi vasitələr fərdin məxsus olduğu xalqın mənsubiyyətinə aid olur. Xalqın mədəniyyətindən formalaşan milli davranışları, eləcə də davranışlarından və fəaliyyətdən yaranan mədəniyyət normaları vəhdət şəkilində xalqın milli təfəkkürünü
obrazlandırır. Milli xüsusiyyət milli təfəkkürün və onun yaranmasının bazasında olan normaların, vərdişlərin obrazlanmasını özündə cəmləşdirən mücərrəd və ruhi bir anlayışdır. Mənəviyyat da məhz ümumi insan xarakterindən (burada insanlığa aid olan ümumi aspektlərin yaratdığı xüsusiyyət nəzərdə tutulur) və xalqın davranış normalarından formalaşır. Davranış normaları ənənəvi və əlavələri (zamana və resurslara müvafiq şəkildə) də özünə qoşan vərdişlərdən, təkrar olunan əməllərdən və
ibarətdir ki, bu ünsiyyət və əlaqə qaydaları da daima ünsürlərdən-ünsürlərə (daşıyıcı və yaradıcı elementlərdən-elementlərə) keçir. Bu normalar tarixən gəlir, özünün antik və klassik mahiyyətini saxlayır, eləcə də inteqrasiya olunmuş şəraitdə yeni elementlər qəbul etməklə müəyyən dəyişikliklərə uğrayır. Həmin dəyişikliklər beynəlxalq inteqrasiya və 33
əməkdaşıq fonunda baş verir və nəticə etibarilə digər xalqların vərdişlərini və ənənələrini, adətlərini qəbul edir. Bu kimi davranış xassələri xalqlardan- xalqlara əsasən mədəniyyət normalarından və cəmiyyətdə, məişət həyatında olan normalardan keçir. Bu aspektdə xalqların milli və qarışıq mədəniyyəti və təfəkkürü meydana gəlir. Xalqın milli davranışında, xarakterində onun bioloji –genetik xüsusiyyətləri də mühüm rol oynayır. Belə qəbul etmək olar ki, nəsli gen hüceyrələri (xarakterin informasiyasını daşıyan hüceyrələr) zaman ardıcıllığı ilə fərdlərə keçidlər edir və bu üsulla özündə adət-ənənə və sosial davranışları nəsillərdən-nəsillərə gəzdirir. İnsanlar demək olar ki, davranışları ilə bir çox parametrlərə görə öz əcdadlarına bənzəyirlər. Zamanın tələbləri də bu gen informasiya daşıyıcılarında əks olunur. Davranış normalarının yaranmasında iştirak edən gen yaddaşı xalqın irsi xüsusiyyətlərinin baza əsaslarını meydana gətirir. Baza əsaslar özündə hətta fiziki quruluşları da cəmləşdirməklə, davranış üçün vərdişləri də saxlayır. Bu vərdişlərə xalqın zamanla təbiətə və ətraf sosial topluma olan münasibətləri aid olunur. Tarixi məişət xarakteri, xarakteri yaradan davranış normaları irsi keçidlər edir və cəmiyyətin xarakterini tarixi irsi baxımdan bir-birinə bağlayır. Hər bir xalqın milli xüsusiyyətləri onun adət-ənənələrində, bu baxımdan totem və tabularında, həyat vərdişlərində, fərdlərarası münasibətlərdə və əlaqələrdə, bunlardan irəli gələrək, ictimai və siyasi-iqtisadi, eləcə də sosio- mədəni strukturlarında öz əksini tapır. Milli xüsusiyyətlərin meydana gəlməsində insanların yaşadıqları coğrafi amilin, təbiət elementlərinin də rolu böyük olur. Yaradıcılıq və quruculuq insanların ruhuna oturur və insan xarakterinin formalaşmasında rol oynayır. Yaradıcılığa və quruculuğa da əsasən təbiət elementləri öz obrazı ilə təsir edir. Xalqın psixikasında kainat, təbiət elementlərinin təsəvvürü, əks olunması böyük rol oynayır. Məsələn, hesab etmək olar ki, ekvatordan şimala və cənuba, eləcə də Qrinviçdən qərbə və şərqə müəyyən meridianlarda və paralelliklərdə yaşayan insanların xarakterləri də fərqli olur. Çünki enerji tam şəkildə eyni dərəcədə paylana bilməz. İnsanlar da eyni kəmiyyətlə enerji ala bilməzlər. Bu amil də milli xüsusiyyətlərin, regional xüsusiyyətlərin formalaşmasında öz rolunu oynayır. Təbiət bioloji-psixi xüsusiyyətləri özündə cəmləşdirir və təsirlərini edir. Qeyd etdik ki, xalqın milli təfəkküründə və mədəniyyətində özündə etik və estetik nümunələri əks etdirən davranış normaları mühüm rol oynayır. Davranış normaları da öz-özlüyündə tərkiblərdən ibarətdir.
-əmək fəaliyyəti və vərdişləri ( əmək və məşğuliyyət amili də davranış normalarının tərkibidir); Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|