Elşən Misir oğlu Nəsibov
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
16
çıxarır və onların fəaliyyəti mövcud obyektlər üzərində yenilərinin yaranması ilə xarakterizə olunur. Ə xlaq fəlsəfəsi və şəxsiyyət
Əxlaq fəlsəfəsi şəxsiyyəti əhatə edən, şəxsiyyəti yaradan düşüncələr məcmusudur. Əxlaq özündə çox şeylərdən çəkinmə və imtina fəlsəfi düşünəclərinin əsaslarını təşkil edir. Əxlaq normalardan və qaydalardan ibarət olan mənəvi bir prosesdir, vəziyyətdir. Həm də norma yaradan və qaydalar müəyyən edən kriteriyadır. Əxlaq insan davranışını müəyyən edən kriteriyadır və hər bir şəraitdə hədləri ilə xarakterizə olunur. Əxlaqın hədləri dəyişir və cəmiyyətdə və dövlətdə daha üstün xarakter alır. Şəxsiyyət ailəyə nisbətən cəmiyyətdə və dövlətdə daha çox əxlaqlı olur. Əxlaq şəxsiyyəti müəyyən edən baza sərhədverici amildir. Əxlaq özündə nəfsə hakim olmanı ehiva edir. Şəxsiyyət böyüklük əlamətidir və bu baxımdan da keçici və dəyişən xarakterin formalaşmasına səbəb olur. Şəxsiyyəti xarakter yaradır, xarakter də şəxsiyyətin meydana gəlməsini təmin edir.
Dövlət və cəmiyyət nizamlı qurumdur. Şəxs də nizamlıdır. Nizamlılıq mədəniyyətin göstəricisidir. Çünki mədəniyyət özündə əxlaq normalarını ehtiva etməklə, yaradıcılıq və quruculuq nümunələrinin vəhdətindən meydana gəlir Nizamlılıq elementlərin tərkib hissələrin müəyyən istiqamətlər üzrə sıra ilə təqribən eyni forma ilə düzülməsidir. Şəxslər öz fəaliyyətlərini dövlət və cəmiyyət nizamına uyğun qururlar. Fəaliyyət bir tərəfdən nizamı yaradır, digər tərəfdən də nizamla meydana gəlir. Cəmiyyət harmoniyalardan ibarət olan kompozisiyadır. Şəxsiyyət də öz həyatını bu harmoniyaya uyğun şəkildə qurur. Nizamlılıq bir kriteriya kimi bütün şəraitlərdə tətbiq olunur. Nizamlı şəxs həm də daha çox əxlaqlı insandır. Çünki nizam sərhədlənir, əxlaq da müvafiq qaydada sərhədlənir. Tarazlı və müdrik şəxs
Ailə və cəmiyyət insanların taraz yetişməsində əvəzsiz rol oynayır. Müdriklik elə tarazlıqdan yaranan və tarazlıqdan artan bir vəziyyətdir, göstəricidir. Müdriklik daxili
enerjinin zənginliyidir.
Müdriklik maksimalizmdir və demək olar ki, dəyərləri qoruyub saxlamaq əlamətidir. Müdriklik hər bir obyektə alidən baxmaq funksiyasını yerinə yetirir. Müdriklik həyat dərsindən yaranır. Daxili taraz insanların enerjili insanların müdrik və tarazlı şəxs olmasına səbəb olur. Şəxsiyyət daxili strukturun zənginliyi olduğundan onun daxili elə müdrikliklə xassələnir.
17
Nitq, natiqlik şəxsiyyətin qabiliyyət və istedad göstəricisidir. Nitq eyni zamanda savad və bilik kriteriyasıdır. Nitqin dolğunluğu sistemin zəngin olmasından irəli gəlir. Nitqin zənginliyi vəziyyəti ifadə edən rəngarəng sözlərdən formalaşır. Natiqlik qabiliyyəti ətraf insanlara təsirlər edən əsas faktorlardır. Dolğun nitq proseslərin və obyektlərin zəngin tərzdə ifadə olunmasıdır. Bu da özlüyündə düşüncələrin aydınlığından, proseslərin təfəkkürdə obrazlanmasından meydana gəlir. Dolğun nitq struktur yaradır. Bu struktur da özündə geniş əhatələnməni meydana gətirir. Dolğun nitq proseslərə təsirlər edir və proselsəri istiqamətləndirir. Bu baxımdan da dolğun nitq elementlə axarının əsaslarını meydana gətirir. Dolğun nitq əks tərəflərin düşüncələrində əhatəli istiqamətlənməni meydana gətirir. Dövləti idarəetmə kadrlarının yetişdirilməsi (hazırlanması) əsasları İnsan ailədə, cəmiyyətdə və dövlətdə yetişərək yüksək səviyyəli şəxsiyyətə çevrilir. Yüksəklik geniş dərk etməkdir və ali və ətraflı olaraq, geniş miqyaslı xidmət etmək göstəricisidir. Alilik müdriklik deməkdir və pozitivlikdir. Dövlət bu baxımdan elə filosoflar, yəni müdrik insanlar tərəfindən ali səviyyədə idarə olunmalıdır. Fəlsəfi idarəetmə təbii olaraq cəmiyyətin tarazlı idarəçiliyini özündə ehtiva edir. Tarazlı idarəçilik də dialektik qaydada sabitliyi və möhkəmliyi yaradır. Filosofların idarəçiliyi cəmiyyət üzvlərinin maraqlarının tarazlı qaydada təmin olunması zərurətini meydana gətirir. Dövlət ali fenomendir. Buna görə də özündə ideal müdrikliyi, həmçinin real ali insani keyfiyyətləri cəmləşdirən bir kompozisiyadır. Dövlətin ruhu onun fiziki quruluşunu təşkil edən elementlərin ruhundan formalaşır. Demək olar ki, onun özündə qərarlaşır. Bu baxımdan da dövlət həm də mənəviyyat modelidir. İnsanların, cəmiyyətin, xalqın mənəviyyatını qoruyan bir bütövdür. Dövlət formaca struktura malik olub, məzmunca xidmətləri, fəaliyyəti, siyasəti özündə ehtiva edən bir kompozisiyadır. İdarəçilik subyektlərin fərdi və kollektiv fəaliyyətidir, kollegial qərarlara əsaslanır və cəmiyyətdə maraqların tənzim olunmasını başlıca strateji hədəf kimi müəyyən edir, özlüyündə taktiki fəaliyyəti təmin edir. Dövlət öz mənbəyini cəmiyyətdən götürür. Çünki insanlar cəmiyyətdə yaşayırlar və fəaliyyət göstərirlər. Sabit və möhkəm dayanıqlı cəmiyyətlər güclü dövlətlərin əsas dayağı hesab olunur. Cəmiyyət bütövü elə dövlətin daxili bütövlüyünü təşkil edir. Çünki cəmiyyət daxili hissələrdən, mərhələlərdən ibarət olan bir kompleksdir. Dövlətin mənbəyi təbii ki, insanlardan ibarətdir, dövlətin digər tərkib elementləri isə insanların üzərlərində qərarlaşdığı məkanlardır. İnsanların yaratdığı və kollektiv olaraq toplaşdığı məkanlar da siyasətin mərkəzləri, qərarların qəbul olunması mərkəzləri hesab olunur. İnsanlar məkan üzərində öz maraqlarını təmin etmək məqsədilə dövlət qurumunu təşkil edirlər. Bununla da özləri-
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|