Respublikasının ərazisində Arazboyu düzənlikdə,
xüsusilə Şərur düzündə İbadulla və Diədin kəndləri
ərazisində təsadüf edilir. Özünün inkişafı prosesində
şorakət torpaqların profili morfoloji cəhətdən humuslu
elüvial A
1
qatı, illüvial şorakət B
1
qatı, şorakətaltı B
2
qatı
və torpaqəmələgətirən C qatına malikdir.
Bu torpaqlarda şorakət qatı özünün xeyli tünd-
rəngi ilə fərqlənir. Əksər hallarda bu qat tünd qonur yaxud
qəhvəyi çalarlıqla qonur, rəngi, sütunvari, bəzən isə
prizma şəkilli, kəltənli strukturası ilə nəzəri cəlb edir.
Şorakət illüvial B qatı morfoloji cəhətdən quru halda çox
bərk (kipləşmiş), yaş halda isə sivaşqan (yapışqanlı)
olması ilə fərqlənir.
Şorakət torpaqların genezisi haqqında
K.K.Hedroys, K.A.Qlinka, V.R.Vilyams, V.A.Kovda,
İ.P.Antipov-Karatayev, M.R.Abduyev və başqa alimlər
fikirlər söyləmişlər. Lakin əksər tədqiqatçılar şorakət
torpaqların şoran torpaqların deqradasiyası nəticəsində
əmələ gəldiyini təsdiq edirlər. Azərbaycanda bu
torpaqların şorakətliliyə görə qradasiyası İ.P.Antipov-
Karatayev (1940) və R.H.Məmmədov (1970) tərəfindən
verilmişdir.
Özünün morfoloji-genetik xüsusiyyətləri və fiziki-
kimyəvi xassələri ilə fərqlənən şorakət torpaqlar uducu
kompleksində udulmuş Na-un xeyli yüksək (udma
tutumundan 15-20%) olması üzündən şiddətli qələvi
reaksiyaya (pH-9,0-9,5) malikdirlər. Udulmuş Na
kationunun yüksək olması bu torpağın mineral və üzvi
hissəsində dispersliyi artırır, kolloidlərin suya qarşı
260
davamlılığını aşağı salır və mühit reaksiyasını daha da
qələviləşdirir.
Şorakət torpaqların kənd təsərrüfatında istifadə
edilməsinin perspektiv imkanları vardır. Lakin bu
torpaqlardan istifadə etmək üçün orada köklü tədbirlər
həyata keçirmək və həmin torpaqların təbii münbitliyini
yüksəltmək lazımdır. Bu torpaqların yaxşılaşdırılması
üçün ən effektiv tədbir kimyəvi meliorasiya işləri tətbiq
etmək və gipsləmədən istifadə edilməsidir. Şorakət
torpaqlara verilən gips meliorantı bu torpaqların su-fiziki
və kimyəvi xassələrinin yaxşılaşmasına, normal hala
düşməsinə xeyli şərait yaradır.
Şoran torpaqları yararlı hala salmaq üçün geniş
meliorasiya işləri görülür. Bu məqsədlə şoranlaşmış
torpaqlarda dərin kanallar çəkilir, torpaqdakı artıq duzlar
yuyularaq həmin kanallar vasitəsilə axıdılır.
Torpaq ehtiyatları və onların sahələrinin əsas
təsərrüfat istiqamətlərinə görə ümumi balansı aşağıdakı
cədvəl 23.1-də və şəkil 23.6-da verilmişdir.
Cədvəl 23.1. Azərbaycanın torpaq sərvətlərinin
ümumi balansı və istifadə istiqaməti
S
№
Torpaqların adı
Sahə
Əsas istifadəsi
Min h-
la
%
1
2
3
4
5
1
Dağ-çəmən (torflu,
çimli, qaramtıl
torpaqlar)
876,7
10,5
Yay otlaq fondu
torpaqları
2
Dağ qara torpaqları
221,2
2,56
Kartof, dənli bitkilər
3
Qonur dağ-meşə
torpaqları
634,3
7,34
Meşə fondu
torpaqları
261