ƏSƏD ƏLİyev
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti
- Əsəd Əliyev
XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 59 S əhər saat 7-8 radələrində “toyçular” evin damına çıxaraq müxt əlif havalar çalardılar. El arasında buna “sabah sazı” deyil ərdi. Axşamüstü isə “axşam sazı” çalınardı. Bununla da k ənd camaatı toyun başlanmasından xəbər tuturdu (17,51). Xatırladaq ki, oğlan evində bəzən həm aşıq məclisi, həm d ə “mağar toyu” eyni gündə başlayırdı. Belə ki, oğlangilin öz h əyətlərində aşıq məclisi, qonşuda isə ona məxsus mağar toyu keçirilirdi. M ağar toyları geniş mal tövlələrində və ya böyük qara damlarda çalınardı. Bəzi varlı adamlar mağar toyu üçün h əyətdə çadır qurar, çadırın iç divarlarını xalça məmulatları ilə b əzəyərdilər. Bu, həm toyxananın yaraşıqlı, həm də soyuq olmaması üçün edilərdi. Mağar toyu adlanan bu mərasimdə, aşıq məclisindən fərqli olaraq qız-gəlin və oğlan uşaqları da iştirak edirdi. Qadınlar subay oğlanlarına qızı çox vaxt mağar toylarında seçərdilər. Mağar toyunu mağarbaşı idarə edirdi. Rəqs etmək ist əyənlər ondan icazəsiz mağara çıxa bilməzdi. Bığ yeri t ərləyib, “sümüyü bərkiyən” oğlanlar növbə ilə meydana girib r əqs eləyər və güləşərdilər. Belə toylarda “Şalaxo”ya, “Bağdadur”a, “Cəngi”yə, “Qazağı”ya, “Dirədöymə”yə, at üstünd ə keçirilən “Cıdır” oyunlarına və s. xüsusi diqqət ç əkilərdi. Cıdır oyunu haqqında rus jurnalisti Y.Kanevskinin Emin a ğa Acalovdan eşidərək qələmə aldığı və 1915-ci ildə Tula şəhərində nəşr etdirdiyi kitabında da məlumat verilir: “ Borçalıda bir toy mərasimində biz iki dəstəyə bölündük, hər d əstədə on iki nəfər vardı. Mənim (Emin ağanın-Ə.Ə.) Əsəd Əliyev 60 r əqibimin əlini bağlamaq istədilər, o razı olmadı, dedi ki, mənim ustalığımı çox eşidib, əgər bağlayırsınızsa onun da əlini bağlayın. Mən bunun tamam boş şey olduğunu dedim, yaxşısı budur ki, tam s ərbəst vuruşaq. Aralandıq və oyun başladı. Yarım saat keçmişdi ki, mən r əqibimin səkkiz adamını yerə sərdim. Kimi zərbədən yıxılır, kimi d ə atdan özü düşürdü, bir daha ata heç kim minmirdi…Qalan dörd n əfər isə irəli gəlmədən atdan düşdülər” (38,39-40). Yeri g əlmişkən, “Şalaxo” və “Bağdadur” rəqsi barədə bir m əsələni açıqlamaq istəyirik. Nədənsə, sənətşünas alimlər “Şalaxo” rəqsinin camaatın qarşısında ayı və ya meymun oynadan qaraçılar tərəfindən yaradıldığını, həmçinin bu rəqsin adının “şələ” sözündən əmələ gəldiyini qeyd edirlər (28,52-54). Bu mülahiz əyə iradını bildirən görkəmli yazıçımız, mərhum Ayvaz Əlləzoğlu yazır ki, “Şalaxo” sözünün “Şal oxu” və yaxud, “ox kimi süz ən şal” mənalarına fikir vermək gərəkdi. Çünki “ad ətən bu rəqsi ifa edən adamların əlində şal, yaylıq olur, onlar şalı başları üzərinə qaldırıb fırladırlar. “Şal”-“ox” sözl ərindən əmələ gələn “Şalaxo”, “ox kimi süzən şal” sözl ərinin birləşməsindən…” (21) ibarətdi. “Bağdadur” rəqsinə g əldikdə isə, müəllif vurğulayır ki, bu havanın adı xalis türkc ədi. Adları çəkilən rəqslərin hər ikisi Tiflisdə yaşayan az ərbaycanlılar tərəfindən yaradılıb. Aldığımız bilgilərə görə, toyda ən çox rəqs edən oğlanın əmisi, dayısı, qardaşı, qonşu və dost-tanışları olurdu. Rəqs XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 61 ed ənlərə qohum-əqrəbalar şabaş–pul verərdilər. Bu şabaş zurnaçılara çatardı. Toyun sonuna yaxın “bəy” (toy ərəfəsində artıq oğlan bəy adlanırdı) sağdış və solduşunun müşayiəti ilə mağara çıxırdı. Qohum-əqrəbaları və dostları onu ortaya alaraq “Yallı” gedərdilər. Lap axırda “bəy xınası” oynadılırdı. Bu zaman b əyin özü, sağdış-solduşu və digər dostları çeçələ barmaqlarını xınaya batırıb, cama pul atardılar. Gecədən xeyli keçmiş mağar dağılardı. Xatırladaq ki, oğlan mağarında qızın nə valideyni, n ə də qardaş-bacısı iştirak etməzdi. S əhərisi gün toy qız evinə keçirdi. Ona görə də zurnaçılar obaşdan qız evinə gedərək orada “sabah sazı” çalardılar. Onlar günortaya kimi qız evində musiqi səsləndirib, yenidən oğlan evin ə qayıdırdılar. Axşamüstü oğlan adamları musiqi sədaları altında qızgilə yollanırdılar. İrəlidə-toyun qabağında buy- nuzlar ına qırmızı lentlər bağlanmış, boynlarından şirniyyatlar asılmış üç-dörd qoç və bəzədilmiş xonçalar aparılırdı. Qeyd ed ək ki, oğlan adamlarından “qapı basması” almadan qızgilin h əyətinə buraxmırdılar. Qapı basması müəyyən miqdarda puldan ibar ət olardı. Oğlanın atası ödəyən bu pul qız yengəsinə çatırdı. Zurna ifaçıları qız qapısında bir qədər çaldıqdan sonra dinc ələrdilər. Bu arada qız toyuna gələn qadınlar hədiyyə verər, n əmər yazdırar, sonra isə yemək süfrəsi arxasına keçərdilər. Onu da əlavə edək ki, qız adamları oğlan evindən “qazan açması” almadan xörək qazanının ağzını açmırdılar. Oğlan anası xör ək bişirən qadına nəmər verdikdən sonra o, qazanın ağzını Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|