ƏSƏD ƏLİyev
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əsəd Əliyev
- XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti
Əsəd Əliyev 42 Qız seçimi qurtardıqdan sonra ortaya elçilik məsələsi g əlirdi. Bu zaman oğlan atası düşərli günlərin bir axşamında n əslin ağsaqqal və ağbirçəyinin də iştirak etdiyi “qohum- əqrəba məclisi” düzəldərdi. O, bu yığnaqda məsələni açıb, onların fikirlərini öyrənirdi. Ümumi razılıq gecəsinin səhərisi gününd ən etibarən seçilən qız barədə məlumat toplamaq, xasiyy ətini, iş bacarığını, təmizkarlığını və valideynlərinin fikrini öyr ənmək üçün araya dilli-dilavər bir qadın salırdılar. Xalq ara sında belə qadına “ara adamı” və ya “köməkçi” deyirdil ər. Qeyd edək ki, uşaqlarını evləndirərkən ara adamının köm əyindən istifadə etmək gürcülər arasında da mövcud olmuşdur (104,127). Ara adamı ağız aramaq və qızı gərəyincə tanımaq üçün onların evinə ayaq açırdı. Bu gediş-gəliş bir neçə gün davam ed ərdi. Göz qoyulan şəxsin tərbiyəsi, boy-buxunu və davranış qaydası ara adamının ürəyindən olardısa, onda o, nə məqsədlə g əldiyini açıb qızın anasına danışardı. Qız anasının fikri müsbət olsa, “ ərimlə məsləhətləşim, üç-dörd gündən sonra fırlanıb g ələrsən, bir söz deyərəm”- deyə, ara adamını yola salardı. Danışıq qız anasının ürəyincə olmazdısa, “istəyini nə aç, nə ağart, bu məqsədlə bir də mənim qapımı döymə”- deyərək ara adamını qapıdan ötürərdi. Razılıq olan təqdirdə, ara adamının növb əti gəlişi zamanı qız anası ona: “xəbər ver oğlan evi elçil ərini göndərsin” – deyirdi. Yaşlı adamların dediyinə görə, ara adamının gətirdiyi xoş xəbərdən sonra axşam saat 8-9 radələrində oğlanın anası, XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 43 bibisi v ə xalası elçiliyə gedirdi. Qız anasının ara adamına söz verm əsinə baxmayaraq, birinci və ikinci qadın elçiliyində qızın “h ə”sini verməz, onlara “gedin kişilərinizi göndərin” dey ərdilər. Üçüncü günün axşamı elçiliyə bir nəfər ağsaqqal, oğlanın atası, əmisi və iki qadın gedirdi. Bu dəfəki elçiləri qızgilin həyətində qızın əmisi və ya dayısı “xoş gəldiniz”lə qarşılayıb, içəri dəvət edərdi. Salam-kəlamdan sonra keçib stol arxasında əyləşən oğlan adamları bir müddət dinib- danışmazdılar. Onların susmağını görən qız tərəfin ağsaqqallarından biri:- “Xeyir ola, bu gecə vaxtı qapımızı nə yaxşı döymüsünüz”,- deyə soruşardı. Bu zaman tilsim qırılar və oğlan tərəfin ağsaqqalı gəlişlərinin səbəbini belə açıqlayardı: - “Sizd ə bir qız var, bizdə bir oğlan. Bir qız bir oğlanındı. Allahın buyruğu, peyğəmbərin icazəsi ilə sizin qızınızı oğlumuza istəməyə gəlmişik”. Ürək çırpıntısıyla söylənilən bu k əlamlardan sonra qız tərəfin adamları bir ağızdan “Allah xeyir versin, yarıyanlardan və qoşa ömür sürənlərdən olsunlar” deyirdil ər. Bundan sonra qızın bibisi və ya xalası süfrəyə şirin çay g ətirirdi. Elçilər şirin çaydan içib deyə-gülə evə qayıdırdılar. Bununla da elçilik mərhələsi başa çatır, eşidən- bil ən qızın və oğlanın valideynlərini təbrik edirdi. “Hə”si alınmayan qızın ailəsində isə nə çay içilməz, nə də “papiros bel ə çəkmək olmazdı” (41,257). Onu da vurğulayaq ki, böyük qardaş və ya bacı ailə qurmadan kiçikləri evləndirməzdilər. Əks t əqdirdə, xalq arasında belələrinə “köntöy” baxılardı. Kiçiklərin Əsəd Əliyev 44 böyükl ərdən öncə evləndirilməsi yalnız üzürlü səbəblərdən baş ver ə bilərdi. Yeri g əlmişkən bir məsələyə də toxunaq. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında olduğu kimi, keçmişdə qız verdikləri oğlanı müəyyən üsullarla sınayardılar. Bu sınama yollarından biri oğlana düyünlü ağac kötüyünü yardırmaq imiş. Hətta xalq ara sında bununla bağlı rəvayət də dolaşmaqdadır: “Deyirlər evl ənmək istəyən şəxsi sınamaq üçün onun qarşısına düyünlü bir kötük qoyurlar ki, bunu yara bils ən, qız sənindi. Qız anası da bu izdivacın baş tutmasını çox istəyirmiş. Lakin oğlan nə illah edir kötüy ü yara bilmir. Bu zaman qızın atası başını bulayır ki, bir kötüyü yara bilməyən oğlan nə arvad saxlayacaq. İşə göz qoyan qız anası tez tərpənib həyəti yad ünsürlərdən qoruyan qapı heyvanına yal çalır və isti-isti onun qabağına qoyaraq deyir:- Ay allahın hürən heyvanı, dilini bişirmə, üzünd ən-üzündən ye. Bunu görən oğlan başa düşür ki, gələcək qayınanası ona kötüyü düyünlü yerindən yox, kənarlarından, özü d ə üzündən-üzündən yarmağı tövsiyə edir. Oğlan göstərilən yolla kötüyü yararaq ist əyinə nail olur”. Azərbaycanın bu və ya dig ər bölgələrində isə, qız veriləcək oğlanı başqa yolla sınayardılar. Məsələn, Quba bölgəsinin I Nügədi kənd sakini Fuad Əsgərpaşa oğlu İsgəndərov bu haqda maraqlı bir hadisə danışdı. Onun söyləməsinə görə, uzun ömür yaşamış babası vaxtil ə danışırmış ki, kəndimizdə yeganə qızı olan bir qadın vardı. Onun qızına iki oğlan elçi düşmüşdü. Qadın bunları sınamaq üçün hərəsinə iri bir alma göndərdi ki, kim bu XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 45 almaların qabığını zədələmədən (iki kəsmədən) soyacaqsa və qabığın uzunluğu 7 metr olacaqsa, qızımı ona da verəcəyəm. Yuxarıda qeyd etdiyimiz məlumatlardan göründüyü kimi, keçmişdə oğlanı sınamadan, fərasətinə bələd olmadan ona qız verməzdilər. Ədəbiyyat materiallarıyla tanışlıq göstərir ki, tədqiq etdiyimiz bölg ələrdə mövcud olan elçilik adəti digər türk xalqlarında-qırğızlarda (85,280-281), kazaxlarda (90,70), Qərbi Sibir tatarlarında (100,98-100), Şərqi Türküstanda (122,142- 146), Orta Asiya xalql arında (126,144-147), başqırdlarda (133,259-260) v ə digər Qafqaz türklərində (106,167) olduğu kimi idi. Elçilik m əsələsi başa çatdıqdan bir neçə gün sonra “b əlgə” və ya “şirinlik” mərasimi icra edilərdi. Oğlan və qız t ərəfdən 30-35 nəfər iştirak edən (18,180) bu mərasimdə qıza nişan üzüyü, kəlağay və şirniyyat gətirilirdi. Etnoqrafik v ə ədəbiyyat materialları göstərir ki, bəlgədə qız üçün şal və ya kəlağay aparılması onun nişanlanmasını bildirirdi, çünki b əlgənin səhərisi günündən etibarən qız evdən k ənara çıxdıqda şal örtməli və yaşınmalı idi (47,167). B əlgə mərasimindən sonra oğlan və qız adamları arasında qohumluq əlaqəsi yaranırdı. Qohumluq əlaqəsi birl əşdirən şəxslər xüsusi terminlərlə ifadə edilirdi. Oğlanın qohumları qıza “gəlin” deyirdilər. Qızın və oğlanın valideynləri bir-birini “quda” dey ə çağırırdılar. Qız, oğlanın atasına “qayınata”, anasına “qayınana”, qardaşına “qayın”, bacısına Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|