ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
özənə cəlb etməli idi. Yeni Ayın çıxmasından sonra Ayın birinci dörddə biri təxminən 7 gündən som-a aşkara çıxır, onun ikinci dörddə biri isə təxminən 14 gündən sonra zahirə çıxır və s. Ayının kəlləsində çərtilmiş yeddilik azıxantropun bir çox yüzminilliklər bundan öncə qədim kosmologiyanın beşiyi başında durduğunu təsdiq etmirmi?! Lakin şübhəsizdir ki, ayı kəlləsi üzərində olan, ritm hissini nəzərə çatdıran çərtmələr həm də Azıx insanın təsviri incəsənət fəaliyyətinin nümunələrindən biridir. Bu çərtmələr aşağı paleolit dövrünün insanında nəinki ilkin hesablama əməliyyatlarının, habelə incəsənətin başlanğıcının meydana gəldiyini təsdiq edir. Qed-şərtsiz iqrar etmək olar ki, bu, incəsənətin yaranmasına və mücərrəd təsəvvürlərin məntiqinə doğru həlledici addım idi. Beləliklə, aşağı paleolit dövründə hesablama haqqında məsələ incəsənətin yaranması və ilkin məzmunu problemləri ilə bilavasitə əlaqədardır: bu halda söhbət ilk rəssamların şüurunun mücərrədləşdirmə fəaliyyətinin səviyyəsi haqqında gedir. Hazırda artıq aşağı paleolit dövründə bədii yaradıcılığın yetişməkdə olduğu haqqında fikir şübhə doğurmur, azıxda aşkar edilmiş material bunun daha bir təsdiqidir. Azıx mağarasında 4 ayı kəlləsinin saxlandığı xüsusi, gizli guşənin olması faktı fövqəladə dərəcədə maraqlıdır. Müxtəlif heyvan kəllələrinin xüsusi şəkildə qoyulduğu gizli guşələr dünyanın bir çox bölgələrində də tapılmışdır. Draxenlox (İsveçrə), Zaltsofen (Avstriya), Klyuni, Le Furten, Reqardu, Lazaret (Fransa), Peterexel (AFR), Kudaro (Şimali Qafqaz) və başqa yerlərdə bu cür nümunələr aşkar olunmuşdur. 138 Azıxda aşkar edilmiş heyvan kəllələrinin saxlandığı gizli yer bu eür sitayiş obyektləri içərisində ən qədimlərindən biridir. Gizli yerlə tanışlıq həyata keçirilmiş əməl arxasındakı təsəvvürlər aləmini bizim qarşımızda eanlandırır. Qeyd-şərtsiz demək olar ki, bu, məqsədyönlü, şüurlu və əlbəttə qeyri-utilitar insan fəaliyyətinin nətieəsidir. Azıxda təsdiqlənmiş «kəlləyə sitayiş» faktı Cənubi Qafqaz sakinlərində ətraf mühütin hadisələri haqqında ən erkən, başlanğıc səciyyəvi təsəvvürlərin yarandığını göstərir. Sonralar həmin təsəvvürlər zəminində dinin ünsürləri, din meydana gəldi. Kəllə «yığınları» (və ümumiyyətlə heyvan sümükləri) tote- mizmin, hər halda onun rüşeymiərinin meydana gəldiyini göstərir (Cəfərov, Əliyev 1998). Bütün bu göstərilənlər, aşağı paleolit dövründə Azərbaycan sakinininin təfəkküründə, baxışlarında, zövqündə və həyat fəaliyyətində köklü irəliləyiş demək idi. Aşel dövrünün ikinci yarısında mağarada möhkəm məskən salmış azıxantroplar orada süni mühit yaradırlar. Azıx mağarasının aşel təbəqəsində ocaqlardan birinin yanında süni hasarı - dairəvi daş tikilinin qalıqları aşkar edilmişdir. Beləliklə, 300 min il bundan əvvəldən də öncə azıxantrop özü üçün yaşayış yeri qururdu. Son zamanlar planetimizin müxtəlif bölgələrində, xüsusilə Fransanın süni yaşayış yerlərinin bir çox qalıqları (onların arasında aşel dövrünə aid olanları da vardır) tapılmışdır. Aşeldən sonrakı mustye dövrü adətən beynəlxalq miqyasında keyfiyyətcə yeni, qədim insanların həyatında əvvəlki insanla müqayisədə daha yüksək mərhələ kimi səciyyəvidir. Məhz bu səciyyəvilik bir çox 139 tədqiqatçılara həmin tarixi mərhələni xüsusi dövr - orta paleolit dövrü kimi (əhəmiyyətinə görə son paleolitə bərabər olan dövr) ayırmaq hüququnu verir. Digər tədqiqatçılar bu cür yanaşmaya etiraz edərək, hesab edirlər ki, son aşel dövrü ilə ilk mustye arasındakı fərq mərhələ səciyyəsi daşımır. Lakin ikinci baxışın tərəfdarlarının müddəalarına baxmayaraq, bütövlükdə insanların neandertal növü (ilkin neandertal- lar istisna olunmaqla) mustye dövrünə təsadüf etmişdir. Artıq mustye dövründə sürü münasibətləri arxada qalmış, ibtidai icma quruluşu (nəsli cəmiyyət) təşəkkül tapmış, kommunalistik münasibətlər qərarlaşmışdır. İndiyədək tədqiqatçıları məşğul edən neandertal qəbilələri həmin dövrdə ümumilik münasibətlərinin qərarlaşmasmı təsdiq edən faktlardır. Neandertal qəbirləri ilk növbədə neandertallarm kollektiv birliyi, qarşılıqlı sosial əlaqəni dərk etdiklərini təsdiq edir. Bu, qarşılıqlı yardım institutunun yarandığını, icma üzvlərinin bir-birinə qayğısını göstərir. Bu, «neandertallarm ibtidai icmasını möhkəmləndirən əlaqələrin sabitliyini və gücünü təsdiq edir» (A. P. Okladnikov) parlaq göstəricidir. Güman etmək olar ki, mustye dövrü yeni ictimai təşkilatın - tayfanın yaranması zamanı olmuşdur. Hər halda həmin dövrdə bir növ «tayfa ərəfəsi» birləşməsinin mövcudluğu şübhəsizdir. Bu birliyin əsas tərkib hissəsini böyük kollektiv təşkil edirdi. Güman etmək olar ki, bu kollektiv bir neçə nəslin icmanı, birgə məyə əsaslanan bir neçə düşərgəni özündə ehtiva edirdi. Bundan başqa, neandertal qəbirləri müəyyən, sırf insan hissələrindən, bəşəriyyət tarixində ilk dəfə olaraq öz yaxınlarını dəfn etmiş insanların baxışlarından xəbər verir. Nəhayət, bu qəbirlərdən aydın olur ki. 140 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|