ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
qələrindən aşkar olunmuş Quruçay mədəniyyətinin əmək alətləri Şərqi Afrikanın Olduvay mədəniyyəti kompleksi ilə yaxınlıq təşkil edir. Aparılan elmi arxeoloji tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, Azıx qədim insan düşərgəsində Quruçay mədəniyyəti dövrü uzun inkişaf mərhələsindən sonra qədim aşel mədəniyyəti ilə əvəz olunmuşdur. Azıx mağarasında qədim aşel dövrü altıncı təbəqənin materialları ilə meydana çıxmaqla yanaşı, yerli çay daşı alətləri - Quruçay mədəniyyəti əsası üzərində inkişafa başlamışdır. Azıx düşərgəsində qədim aşel mədəniyyəti əsasən əl çapacaqları, kobud çapma alətləri, qalın qəlpələr üzərində hazırlanmış qaşov tipli alətlərlə və disk şəkilli nüvələrlə xarakterizə olunur. Arxeoloji tədqiqatlar zamanı qədim aşel təbəqəsindən 2 minə qədər daş məmulatı tapılmışdır. Aşkar olunmuş daş məmulatı içərisində 526 ədəd əmək alətləri qeydə alınmışdır. Daş məmulatının yerdə qalan hissəsinin istehsal tullantıları, nüvələr və təbii çay daşları təşkil edir. Qədim aşel mədəniyyətinə aid təbəqədən tapılmış əmək alətləri içərisində əsas yeri kobud çapma alətləri, əl çapacaqları və qaşov tipli alətlər tutur. Təbəqədən əmək alətləri ilə birlikdə istehsal tulantılarmm aşkar olunması qədim aşel dövründə düşərgədə qədim insanların əmək alətləri hazırlandığını göstərir (Şəkil 27, 28). Altıncı təbəqədən daş məmulatı ilə yanaşı zəngin fauna qalıqları da tapılmışdır. Fauna qalıqları içərisində ayrı-ayrı çənələr, kəllə sümükləri çoxluq təşkil edir. Sümük məmulatının təyinatı əsasında qədim aşel adamlarının ovçuluq fəaliyyətində əsas yeri mağara ayıları və nəhəng marallar tutduğu müəyyən olunmuşdur. Qədim aşel təbəqəsindən aşkar olunmuş maddi mədəniyyət qalıqlarının zənginliyi Azıx düşərgəsində 157 qədim insanların aşel mədəniyyəti zamanı uzun müddət və daimi yaşadıqlarını göstərir. Azıx qədim insan düşərgəsinin beşinci təbəqəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı orta aşel mədəniyyətinə aid maddi mədəniyyət nümunələri tapılmışdır. Bu, Azıxda qədim aşel dövrünün, sonralar orta aşel mədəniyyəti ilə əvəz olunduğunu göstərir. Maraqlıdır ki, beşinci təbəqədən ancaq ovçuluq üçün yararlı əmək alətləri tapılmışdır. Azıx düşərgəsinin orta aşel təbəqəsinin fauna qalıqları göstərir ki, bu dövrdə ovçuluq özünün ən yüksək inkişaf mərhələsinə çatmışdır. Əgər qədim aşel dövründə 11 növ heyvan ovlanmışdırsa, orta aşeldə isə 45 növ heyvan və quş ovlanmışdır. 1968-ci ildə orta aşel təbəqəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı əmək alətləri ilə birlikdə qədim insan çənəsi tapılmışdır. Azıx qədim insan düşərgəsindən aşkar olunmuş çənə quruİLişundakı spesifik cəhətlərə əsasən bir tərəfdən pitikantroplara, xüsusilə mauer adamı çənəsinə yaxınlığı ilə, digər tərəfdən də bir çox cəhətlərinə görə Fransanın Araqo mağarasının aşel təbəqəsindən tapılmış preneanderallara daha yaxındır. Aparılan elmi tədqiqatlar zamanı professor D.Hacıyev müəyyən etmişdir ki. Azıxdan aşkar olunmuş çənə keçmiş SSRİ ərazisində və Qafqazda ən qədim insan çənəsi olub, 18-22 yaşlı qadına məxsusdur, bu qadın 350 min il bundan əvvəl Azərbaycan ərazisində yaşamışdır (Şəkil 15). Azıx mağarasının III təbəqəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı mustye mədəniyyətinə aid 3 mindən artıq daş məmulatı və 100 mindən çox fauna qalıqları aşkar olunmuşdur. Daş məmulatı içərisində əsas yeri levallua və mustye itiucluları və qaşov tipli alətlər tutur. Düşərgənin mustye mədəniyyətinə aid təbəqəsindən tapılmış sümük məmulatları içərisində əsas yeri vəhşi at, 158 ibtidai öküz, vəhşi qulan, Qafqaz maralı, qaban, mağara ayısı, kərgədan və s. heyvan sümükləri tutur. Aşkar olunmuş sümüklərin əksəriyyəti ocaqda yandırılmışdır. Bu da azıx sakinlərinin həyatında mustye mədəniyyəti dövründə odun əsas yer tutduğunu göstərir. Hazırda Azərbaycan ərazisində orta daş dövrünə aid ən zəngin abidə Tağlar mustye düşərgəsi hesab olunur. Tağlar düşərgəsi 1960-cı ildə paleolit arxeoloji ekspedisiyası tərəfindən qeydə alınmışdır. Tağlar mağara düşərgəsi Qarabağın ən mənzərəli və səfalı güşələrinin birində olub, Quruçaym sol sahilində yerləşir. Mağara düşərgəsi Qarabağın Tağlar kəndi yaxınlığında yerləşdiyi üçün ona kəndin adı verilmişdir. Mağara əhəng daşları içərisində təbii yolla əmələ gəlmişdir. Bir neçə metrlikdən axan Quruçay Tağlar düşərgəsində yaşayan qədim insanların həyatında mühüm rol oynamış, məhz buna görə də onlar ərazini özləri üçün daimi məskən seçmişlər. Çoxtəbəqəli Tağlar mustye düşərgəsi özünün maddi mədəniyyət qalıqlarına, stratiqrafiyasma və yaşayışın uzunmuddətli olmasına görə Qafqaz və Yaxın Şərq abidələri içərisində mühüm yer tutur. Tağlar düşərgəsindən tapılmış maddi mədəniyyət qalıqları əsasında düşərgə sakinlərinin əmək alətləri hazırlama texnikasını, tipologiyasını və yeni-yeni əmək alətlərinin meydana gəlmə xüsusiyyətlərini tədqiq etmək olur. Çoxtəbəqəli Tağlar mustye düşərgəsində arxeoloji tədqiqat işləri iki mərhələdə aparılmışdır. Birinci mərhələ arxeoloji qazıntı işləri 1963-1967 və 1973-cü illərdə, ikinci mərhələ arxeoloji qazıntı işləri isə 1977-1982, 1984 və 1986-cı illərdə aparılmışdır. Düşərgədə I mərhələdə aparılan arxeoloji qazıntı işləri M.Hüseynov, 1973- cü ildə isə M.Hüseynov, Ə.Cəfərov II mərhələ arxeoloji qazıntı işləri isə Ə.Cəfərov tərəfindən aparılmışdır. Tağlarda aparılan arxeoloji qazıntı nəticəsində mağaranın 72 m^ sahəsi qazılıb tədqiq olunmuşdur. 159 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|