ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
alətlərdən əkinçilik təsərrüfatı məhsullarının emalında istifadə olunmuşdur. Quruçay və Köndələnçay vadisində elə bir qədim yaşayış yeri yoxdur ki, oradan dən daşlarının bu və ya digər nümunəsi aşkar olunmasın. Maraqlıdır ki, Qarabağ ərazilərindən dən daşlarının ən qədim nümunələri eneolit düşərgələrindən də qeydə alınmışdır. Bu dən daşları ilk növbədə öz kobud forması ilə fərqlənirlər. Tunc dövrünün əvvəllərində isə dən daşları artıq təkmilləşmiş formada hazırlanmağa başlanmışdır. Onların alt hissəsi bir qayda olaraq küncləri dairələşdirilmiş enli daşdan, üst hissəsi isə bu daşın üzərində asanlıqla hərəkət etdirilə bilən, yanları çıxıntılı ensiz daşlardan ibarətdir (Q.İsmayılov, 1981). Qarabağın Quruçay və Köndələnçay vadisindəki ilk tunc dövrü abidələrindən müəyyən olunmuş arxeoloji materiallar içərisində qədim maldarlıq təsərrüfatı ilə bağlı maddi mədəniyyət qalıqları da çoxluq təşkil edir. Quruçay və Köndələnçay vadisinin əlverişli coğrafi şəraiti maldarlığın inkişaf etməsinə əlverişli zəmin yaratmışdır. Quruçay və Köndələnçaym illər boyu yaşıl çəmənlikləri, yaxınlığındakı Mil düzünün bol otlaq sahələri vadidə məskən salmış əhalinin maldarlıqla məşğul olmağa və əkinçiliklə yanaşı bu təsərrüfat sahəsinin də inkişaf etdirməyə imkan yaratmışdır. Aparılan arxeoloji tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki, qədim yerli əhalinin iqtisadiyyatında mühüm yer tutmuş bu təsərrüfat sahəsi bilavasitə əkinçiliklə bağlı olmuş və onunla qarşılıqlı əlaqədə inkişaf etmişdir. Qarabağ ərazisində maldarlığın inkişafı öz növbəsində süd məhsulları istehsalına zəmin yaratmışdır. Quruçay və Köndələnçaym illər boyu yaşıl çəmənlikləri, yaxınlığındakı Mil düzünün bol otlaq sahələri vadidə məskən salmış əhalinin maldarlıqla məşğul olmağa və əkinçiliklə yanaşı bu təsərrüfat sahəsinin də inkişaf etdirməyə imkan yaratmışdır. Badidə Azərbaycanın digər ərazilərində olduğu kimi gil nehrələr ilk dəfə bu dövrdə 172 meydana çıxmışdır. Onların bir neçəsi Qarabağın Gü- nəştəpə, Uzuntəpə və Qaraköpəktəpə abidələrindən ta- pışmışlır. Maraqlıdır ki, qaramaldan ilk dəfə qoşqu qüvvəsi kimi istifadə olunması da tunc dövrünün əvvəllərinə təsadüf edir. Dediklərimizi arxeoloji tədqiqatlar zamanı Qaraköpəktəpə, Günəştəpə, Uzuntəpə, Şo- mutəpə və başqa arxeoloji düşərgələrdən tapılan kiçik ölçülü araba modellərinin təkərləri, öküz heykələlri təsdiq edir. Quruçay və Köndələnçay vadisindən ilk tunc dövrünə aid yaşayış yerlərindən zəngin gil qab nümunələrinin tapılması hər bir yaşayış yerində müxtəlif sənət sahələri ilə yanaşı müstəqil dulus istehsalının da mövcud olmasını göstərir. Qarabağın Quruçay və Köndələnçay vadisindən qədim metallurgiyanın ilkin iknişaf mərhələsinə və metalişləmə sənətinə aid də maddi mədəniyyət nümunələri tapılmışdır. Qaraköpəktəpə düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 50 dən artıq tunc əşya, tunc külçə və tunc istehsalı üçün zəruri olan əmək alətləri tapılmışdır. Qarabağ ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı orta tunc dövrünə aid də zəngin maddi mədəniyyət qalıqların tapılmışdır. Bu dövr ümumilikdə, vadidə məskunlaşmış oturaq əkinçi tayfaların daha böyük təsərrüfat nailiyyətləri əldə etməsi və yeni təsərrüfat formalarına keçməsi ilə səciyyələnir. Belə ki, hələ ilk tunc dövrünün son inkişaf mərhələsində maldarlığın inkişafı ilə əlaqədar bol və geniş otlaqlara malik olan dağlıq yerlərin mənimsənilməsi orta tunc dövründə daha sürətlə getmiş və həmçinin köçəri maldarlığın yaranmasına səbəb olmuşdu. Bununla yanaşı dağlıq ərazilərdə də daimi yaşayış məskənləri salınmışdır. Bununla belə vadinin dağətəvi və düzən his- sələrindəki qədim yaşayış yerlərinin çoxu öz əvvəlki əhəmiyyətini itirməmişdi. Belə yaşayış yerlərində əkin- 173 çilik yenə də əsas təsərrüfat sahəsi kimi qalmaqda davam etmişdi. Maraqlıdır ki, Quruçay və Köndələnçay vadisindəki ilk tunc dövrünə aid yaşayış yerlərinin əksəriyyətinin üstündə orta tunc dövrünün mədəni təbəqəsi qeydə alınmışdır. Qarabağ ərazisində iqtisadi inkişaf zəminində ictimai münasibətlərdə də əsaslı dəyişikliklər baş vermişdir. Maldarlıq təsərrüfatının və xüsusən xırda buynuzlu heyvanların sürətli artımı nəticəsində müxtəlif tayfaların əlində böyük sürülər və sərvətlər toplanmışdır. Bu isə öz nöbəsində ayrı-ayrı tayfalar arasında arasıkəsilməz qarətçi toqquşmalara və savaşa səbəb olurdu. Mövcud şəraitdə istər dağlıq, istərsə də düzən yerlərdə ətrafı möhkəmləndirilmiş müdafiə divarları ilə əhatə olunmuş yaşayış yerləri çoxalmışdı. Belə yaşayış məskənlərindən biri də Qaraköpəktəpə düşərgəsində aşkar edilmişdir. Arxeoloji qazıntılar zamanı burada bilavasitə ilk tunc dövrünə aid mədəni təbəqənin üstündə orta tunc dövrünə məxsus 3 m-ə yaxın qalınlığında mədəni təbəqə müəyyən edilmişdir. Mədəni təbəqədə iri qaya parçalarından və çay daşlarından tikilmiş möhtəşəm müdafiə divarının, eləcə də başqa tikintilərin qalıqları qeydə alınmışdır. Bu müdafiə divarının yanları iri qaya parçalarından hörülmüş içəri - tərəfi isə çaydaşları ilə doldurulmuşdur. Onun eni 3 m idi. Arxeoloji qazıntılar zamanı bu divarın 20 m-ə qədər uzununda olan hissəsi üzə çıxarılmışdır (Q.İsmayılov, 1981). Arxeoloji qazıntılar zamanı Qaraköpəktəpənin orta tunc dövrünə aid mədəni təbəqəsindən çoxlu gil məmulatı tapılmışdır. Onların əsas hissəsini boz və qara cilalı, üzəri ştampla və ya kəsmə üsulu ilə naxışlanmış qablar təşkil edir. Gil qabların müəyyən bir qismini isə boyalı qab nümunələri təşkil edir. Qarabağın Quruçay və Köndələnçay vadisində orta tunc dövrünə aid maraqah maddi mədəniyyət qalıqlarına Qaraköpəktəpə ilə yanaşı Günəştəpə, Xantəpə, 174 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|