Əsgər Rəsulov

 
 
78 
4.Ben, sizinle gelmek istemiyorum.(şəxs əvəzliyidir, I şəxsin təkini ifadə edir) 
Çenesinde küçük bir ben vardı. (isim kimi işlənib,ləkə,xal mənasını daşıyır   
Türk  dilində  incəltmə  işarəsi  (^)  olan  sözlərin  oxunuşları,  yazılışları  və  mənaları 
fərqli olduğu üçün omonimlikdən (sesteşlik) söhbət gedə bilməz.  
Hala (bibi) – h l  ( hələlik, indiyə qədər) 
Aşık ( aşıq, qədim musiqi sənətini yaşadan) –  şık (sevən insan, vurğun)  
Adet (say, ədəd) –  det ( adət-ənənə) 
 Kar (qar) – k r (gəlir) 
-Hava soğuktu kar yağıyordu.  
-Bu seneki k rımız iyi.  
Aşık (sümük) – Aşık (vurğun) 
Yar (uçurum) – Yar (sevgili) 
adet (ədəd) -
det (adət-ənənə) 
kar (qar)  -  k r (qazanc) 
hala (babanın kız kardeşi)- h l
(hələlik) 
hâk ( torpaq sahəsi)-hak ( haqq, ədalət) 
Bu nümunələr omonim hesab edilə bilməz. 
Omonimlik həm eyni, həm də müxtəlif nitq hissələrinə aid  olan leksik vahidlərdə 
özünü göstərə bilir.( 11, s.101.) 
Vurğusuna  görə  fərqlənən  sözlər  də  oxunuşları    fərqli  olduqları  üçün    omonim 
hesab edilmir. 
Küçük bir salla karşı kıyıya geçtik. 
Çocuğu hemen bakkala sal, kahve ile şeker alsın. 
El eliyle yılan tutulmaz. ( 1-ci el yad, 2-ci el əl mənasındadır) 
Her yanım cayır cayır yanıyor. ( I yan tərəf, II yan yanmaq mənasını verir) 
Her yaz yaylaya çıkar, orada yarım kalan hikayesini yazmaya çalışırdı. 
Çoxmənalılıq  ilə  omonimlik  məfhumları  fərqləndirilməlidir.Omonim  sözlərdə 
məna baxımından heç bir yaxınlıq yoxdur.Çoxmənalı sözlərdə isə bir sözün əsas mənası 
çoxmənalılığı şərtləndirir. 
Neden her kime yüz tuttum ben andan yüz bela gördüm (Fuzuli) (I “yüz” sözü üz, 
çöhrə; II “yüz” sözü say mənasını ifadə edir). 
Lüğətlərdə  omonim  sözlərin  hər  birinin  mənası  ayrıca  olaraq  verilir.Aşağıda  
omonim  sözlərə  verilən  nümunələri  türk  dilinin  leksik-  semantik  zənginliyinin 
göstəricisi hesab edə bilərik:
 
1.
 
Aç: yemek yemesi gereken  -Aç: açmak fiilinin emir 
2.
 
Açık: kapalı olmayan - Açık: koyu olmayan renk 
3.
 
Açma:açmak işi - Açma: Bir tür susamsız, kalınca, yağlı çörek 
4.
 
Ağız:  bir  organ  adı-  Ağız:  anadilin  değişik  söyleyişi  -  Ağız:  yeni  doğmuş 
memelilerin ilk sütü 
Alay: belli sayıdaki askeri birlik -  Alay: biriyle eğlenmen 
An: çok kısa zaman parçası -An: anmak mastarının emri 
Arı: bal yapan böcek - Arı: katıksız saf - 
Arz: sunma -Arz: yeryüzü yer 
Ay: yılın on ikide biri- Ay: gök cismi 
Atlet: atletizmle uğraşan kimse - Atlet: kolsuz erkek fanilası 
Aşı: bir ağacın dalı üzerinden alınan dal- Aşı: Organizmada birtakım hastalıklara 
karşı bağışıklık sağlamak için vücuda verilen zayıflatılmış mikrop 

---

 
 
79 
Bar: Erzurum yöresinde oynanan bir halk oyunu-Bar: içki içilen yer 
Bel:  insanın  göğüsle  gövde  arasındaki  dar  bölge-Bel:  toprak  kazmaya  yarayan 
araç -Bel: ses şiddeti ile ilgili birim 
Bere: bir şeydeki hafif yara-Bere: bir tür başl 
Bin: bir sayı - Bin: binmek mastarından emir 
Boy: bir şeyin uzunluğu   -  Boy: göçebe topluluklarda kabile 
Çil: yüzdeki küçük benekler - Çil: bir av kuşu 
Diz: bacağın ortasındaki ortak bölme - Diz: dizmek mastarından emir 
Don: iç çamaşır - Don: at tüyünün rengi -Don: suların buz tutması 
 Er: rütbesiz asker - Er: erken 
Han:  eskiden  Türklerde  devlet  başkanı-Han:  şehirlerde  meslek  sahiplerinin 
çalıştığı birkaç katlı yapı 
Harp: savaş-Harp: telli bir çalgı 
Hayır: olumsuzluk belirten söz - Hayır: iyilik 
İn: küçük mağara - İn: inmek mastarından emir 
 Kanepe: birkaç kişinin oturduğu koltuk-Kanepe: küçük ekmek dilimi 
Kara: siyah-Kara: yeryüzünün denizle örtülü olmayan bölümü 
Kaş: gözlerin üzerindeki kısa killer -Kaş: sarp kayalık uçurum -Kaş: atın eyerinin 
ön ve arka kısmındaki çıkıntılar 
Kıta:  dört  dizeden  oluşan şiir bölümü  -Kıta:  büyük  kara  parçası  -Kıta:  askeri 
birlik 
Kupa: maden bardak  ya da vazo -Kupa: bir tür atlı araba-Kupa:  yarışma ödülü 
olarak verilen 
Kuşak: beze sarılan dar uzun kumaş  -Kuşak: nesil 
Mil:  bir  uzunluk  ölçüsü  birimi-Mil:  selin  bıraktığı  çamurlu  birikinti  Mil:  ince 
uzun madeni çubuk 
Maskara: eğlendirici, güldürücü -Maskara: maske.-Maskara: kirpik boyası 
Makam- mevki, yer-Makam: Türk müziğinde bir dizinin işleniş biçimine verilen 
ad 
Mayıs: yılın beşinci ayı -Mayıs: taze sığır gübresi 
Pas:  madenlerin  yüzeylerinde  oluşan  tabaka  -Pas:  oyuncuların  topu  başkasına 
geçirmesi 
Patron: özel bir kuruluşun sahibi -Patron: biçki modeli 
Saf: katıksız arı -Saf: dizi sıra 
Satır: sayfadaki yazı dizileri -Satır: et kesmeye yarayan bıçak 
Saz: ince kamış -Saz: çalgı 
Soluk: nefes -Soluk: rengi atmış 
Yar: uçurum -Yar: sevgili 
Bir  sözün  həqiqi  mənasıyla  (temel  anlam),  məcazi  mənası  (mecaz  anlamı) 
arasında da omonimlik ola bilməz. Çünki bu sözlər arasında məna əlaqəsi qopmamışdır. 
-Kuru otlar, bir kibrit değse tutuşuverecekti. ( temel anlam )  
-Bu yazarın kuru bir anlatımı var. ( mecaz anlam )  
-Karabatak suya daldı. 
-Uzmanlığını hangi dalda tamamladı?  
Bu  cümlələrdə  “dal”  sözü  omonim  deyil,  çünki,  birinci  cümlədə  həqiqi  mənada, 
ikinci  cümlədə  isə  ağacın  bir  orqanı  olan  budaq  (dal)  sözünün  digər  mənasında 
işlədilmişdir. 
 
Zar – 1.zər;  2. Nazik pərdə, örtük, qabıq; Kulak zarı- qulaq pərdəsi 
Yarma – 1.keçid; 2.şorba növü; 3.kobud 

---