Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "

D35
M ənim   d ə x i2  içində bir aqlı  şaşmış, 
biligi  yetmiş  qoca babam  var,
3  qomağım yoq qırq nam ərdə!  -   dedi.
Qırq  yigidinə  dilbənd  saldı,  4  əl  eylədi.  Q ırq  yigit  bədəvi 
atın oynatdı,  oğlamn  5  üzərinə  yığnaq oldı.
Oğlan  qırq  yigidin  boym a  aldı,  6  at  dəpdi,  cəng  və  savaş 
etdi.  Kim inün  boynm  urdı,  7  kim ini  tutsaq  eylədi,  Babasm ı 
qurtardı,  qayıtdı,  gerü  8  döndi.
D irsə  xan burada oğlancuğı  sağ  idügin 9 yenə  bildi.. 
Xanlar xanı xan Bayındır oğlana bəglik verdi,  taxt verdi.  i0 
D ədəm   Qorqut  boy  boyladı,  soy  soyladı;  bu  oğu z"n am əy i 
düzdi-qoşdı,  böylə  dedi:
A nlar dəxi  bu dünyaya  12  gəldi,  keçdi.
K arvan kibi  qondı, köçdi.
Anları  dəxi  13  əcəl  aldı,  yer gizlədi.
Fani  dünya yenə  qaldı.
G əlim lü-gedim lü dünya,
Son ucı  ölümlü dünya.
Qara ölüm  gəldigində  1 keçit versün!
Sağlıq  ilə  sağmcın,  dövlətin  Haq  artırsun!
2  01  ögdiigim yuca  Tanrı  dost olubam  m əd əd   irsün!
3  Yum  verəyin,  xanım:
Y erlü qara dağların, yıqılmasun!
K ölgəlicə 4 qaba  ağacın  kəsilm əsün!
Qamın  aqan görkli  suyun  qurımasun!
5  Qanadların  ucları  qırdmasun!
Çaparkən  ağ-boz  atın  büdrəməsün!
6  Çalışanda qara polat uz qılıcın  gedəlm əsün! 
D ürtişərkən  7  ala  göndərin  ufanmasun!
Ağ birçəklü  anan  yeri  b e h iş t8  olsun!
Ağ  saqallu  baban  yeri  uçm ağ  olsun!
Haq 9 yandıran  çırağın  yana dursun!
Q adir Tanrı  səni  10  nam ərdə  m öhtac eyləm əsün,
xanım ,  hey!
SALUR  Q AZANIN  EVİ  YAĞM ALANDIĞI  11 
BO YI  BƏYAN  EDƏR
Bir gün Ulaş oğlı, Tulu quşun  12 yavrısı, bizə miskin umudı, 
A m it soyının  aslanı,13  Qaracuğın  qaplanı,  qonur atın  iyəsi,  xan 
D36 
Uruzun  1 ağası, Bayındır xanın güyəgisi, Qalın Oğuzun dövləti, 
qalmış  2  yigit  arxası  Salur  Qazan  yerindən  durmışdı.  Toqsan  3 
başlu ban evlərin qara yerin üzərinə dikdirmişdi.  Toqsan 4 yer- 
də  ala qalı-ipək döşəm işdi.  Səksən yerdə badyalar 5 qunlm ış- 
dı.  Altun  ayaq  sürahilər  düzilmişdi.  Doquz  qara  6  gözlü,  xub 
yüzlü,  saçı  ardına örilü,  köksi  qızıl d ü g m əli,7 əlləri biləgindən 
qınalı,  barmaqları  nigarlı  məhbub  kafır  qızları  8  Qalın  Oğuz 
bəglərinə  sağraq sürüb  içərlərdi.
İçüb-içüb  9  Ulaş  oğlı  Salur  Qazamn  alnına  şərabın  itisi 
çıqdı.  10 Qaba  dizi  üzərinə  çökdi,  ayıtdı:  “Ünüm  afilan  bəglər, 
sözüm  dinlən  bəglər!  Y ata-yata  yanımız  ağrıdı,  dura-dura 
belimiz  qurıdı;  12  yüriyəlim ,  a  bəglər,  av  avlayalım,  quş  quş- 
layalım,  sığın-keyik  yıqalım ,  13  qayıdalım  otağımıza  diişəlim, 
D37 
yeyəlim -içəlim ,  xoş  keçəlim !”  Qıyan  Selcük  1  oğlu  Dəlü 
Dondar  aydır:  “Bəli,  xan  Qazan,  m əsləhətdir” .  Qaragünə  2 
oğlı  Qarabudaq aydır:  “Ağam   Qazan,  m əsləhətdir” .
Anlar  eylə  digəc  3  At  ağızlu  Aruz  qoca  iki  dizinin  üstinə 
çökdi,  4  aydır:  “Ağam  Qazan,  sası  dinlü  Gürcüstan  ağzında 
oturarsan,  5  ordun  üstinə  kimi  qorsan?”
Qazaıı  aydır:  “Üç  yüz  yigidlən  6  oğlum  Uruz  monim  evim 
üstinə  dursun!”  -   dedi.  Qonur  atın  7  çokdirdi,  butun  bindi. 
T əpəl-qaşqa  ayqırına  Dondar  bindi.  8  Gög  bədovisin  tutdurdı, 
Qazan bəgin qarındaşı Q arag ü n ə9 bindi. Ağ bədəvisin çəkdirdi. 
Bayındır xanın  yağısın  10 basan  Şir Şəmsəddin  bindi.  Barasarın 
Bayburd hasarından  11  parlayub uçan  Beyrək  Boz ayğırına bin- 
di.  Qofiur  atlu  Qazana  “keşiş”  deyən  12  bəg  Yegnək  Turı  ay- 
ğırına  bindi.  Saya  varsam,  dükənsə  olmaz,  13  Qalın  Oğuz 
D38 
bəgləri  bindi.  Ala dağa ala  ləşkər ava çıqdı.  1 Kafırin casusı ca- 
susladı,  vardı  kafirlər azğunı  2  Şökli  M əlikə  xəbor verdi.  Yedi 
biii  qaftanmın  ardı  yırtıxlu,  3  yanm ından  qara  saçlu,  sası  dinlü 
din  düşməni,  alaca  atlu  4  kafır  bindi  yılğadı,  dün  bucuğında 
Qazan  bəgin  ordusına 5  gəldi.  Altun  ban  evlərin  kafirlər çapdı-

---

lar.  Qaza bənzər qızı-6gəlini  çığınşdırdılar.  T övlə-tövlə şahbaz 
atlarını bindilər.  Q atar-7qatar qızıl  dəvələriııi yetdilər.  Ağır x ə- 
zinəsini, bol  aqçasını8 yağmaladılar.  Qırq  incə bellü  qızla  Boyı 
uzun Burla  xatun  9 yesir getdi.  Qazan bəyin  qarıcıq  olmış  aııası 
qara dəvə  10 boynmda asılu getdi. Xan Qazanın oğlı  Uruz bəg  11 
üç  yüz  yigidlən  əli  bağlu,  boynı  bağlu  gctdi.  İlək  qoca  12  oğlı 
Sarıı  Qalmaş  Qazan bəgın  evi  üzərinə  şəhid  13  oldı.
Qazanın  bu  işlərdən xəbəri  yoq.
D39 
Kafır aydır:  “Bəglər,  1 Qazanıfi tövlə-tövlə  şahbaz atlarını
binm işüz,  altun-aqçasım   2  yağm alamışuz,  qırq  yigidlən  oğh 
Uruzı  dutsaq  etmişüz,  3  qatar-qatar  dəvələrini  yetm ışüz,  qırq 
inoə  bellü  qızlan  Qazamn  4  halalını  tutmışuz;  bu  hayıfları  biz 
Qazana etm işüz”, -  dedi.
5 Kafırin  biri  aydır:  “Qazan  bəgdə  bir hayfım ız  qaldı” .
Şöklü  M əlik  aydır:  “6  M ərə  aznavur,  nə  hayfım ız  qaldı?” 
Kafır aydır:  “Qazanm qapulu D ərvənddə 7  on  bin  qoyunı  v ar- 
dır.  Şol  qoyunları  dəxi  götürsək,  Q azana  x  ulu  h e y f edərdik,”
-   dedi.  Şöklü  M əlik  aydır:  “Altı  yüz  9  kafır  varsun,  qoyunı 
gətürsin!” -  dedi.
Altı yüz kafir a tla n d ı,10 qoyunun üzərinə alqar vardı. G ecə 
yatırkən  11  Qaracıq çoban qara qayğulu vaqiə gördi. V aqiəsin- 
d ən   sərm ərdi  uru  durdı.  12  Qıyan  güci,  D əm ir  güci  -   bu  iki 
qardaşı  yanm a  aldı,  ağılın  qapusını  bərkitdi.Ü ç  yerdə  d əp ə 
D40 
kibi  daş yığdı,  ala  1 qollu  sapanın  əlin ə  aldı.
Nagahandan  Qaracıq  çobanın  2  üzərinə  altı  yüz  kafir 
qoyıldı.
Kafır aydır:
Qaranqu  axşam  3  olanda qayğulu çoban,
Qarla yağmur yağanda çaqm aqlu çoban,
4  Südi-peniri  bol  qaymaqlu  çoban!
Q azan  bəgün  dünlügi  5  altun  ban evlərini
biz yıqmışuz.
T övlə-tövlə  şahbaz  atlarını  6  biz binmişüz.
Q atar-qatar qızıl  dəvəsini  biz yetmişüz.
Qarıcıq  7  anasını  biz  gətirmişüz.
A ğır xəzinə,  bol  aqçasını  biz yağmalamışuz.
D41
D42
8  Q aza  bən zər qızı-gəlini  biz yesir etmişüz.
Qırq  yigidlən  Qazanın  9 oğhnı  biz  gətürmişüz.
Qırq  incə bellü qızla Qazanın h a la lın ı10 biz gətürmişüz.
B ərə  çoban,  irağından-yaqınm dan  bərü  gəlgil!
Baş  11  endirüb  bağır basğıl!
Biz  kafırə  salam   vergil!
Ö ldürm əyəlim ,
12  Şökli  M əlikə  səni  ilətəlüm ,
Sana bəglik  alı  verəlim!
Çoban  aydır:
13  İlaqırdı  söyləm ə,  m ərə  itüm  kafır!
İtüm lə  bir yalaqda yundım   içən  1 azğun  kafir!
A ltındağı  alaca  atın  nə  ögərsin,
A la başlu  2  keçim cə  gəlm əz  mana!
Başındağı  tuğulğanı  nə  ö g ə r s ə n ,6  m ərə  kafır,
Başım dağı  3  börküm cə  gəlm əz  mana!
A ltm ış  tutam   göndərini  nə  ögərsin,  m urdar kafır,
4  Q ızılcıq  d əgənəgim cə  g əlm əz  mana!
Q ılıcunı  nə  ögərsən,  m ərə  kafir,
Ə g r i5  başlu  çovkanım ca g əlm əz  mana!
B iləgündə  doqsan  oqun  nə  ögərsən,  m ərə  kafır.
A la qollu  sapam m ca  gəlm əz  mana!
İrağından-yaqınından  bərü  7  gəlgil!
Y igitlərin  zərbini  görgil,  andan  ötgil!
-  dedi.  B itə k ə llü f 8  kafırlər  at  dəpdilər,  ox  səpdilər.  Ə rənlər 
əvrəni  Q aracuq  9 çoban  sapam nın  ayasına daş qodı,  atdı.  Birin 
atanda  10  ikisin-üçin  yıqdı,  ikisini  atanda  iiçin-dördin  yıqdı.
11 
K afirlərin  gözinə  qoıxu  düşdi.  Qaracıq  çoban  kafırin  12 
üç  yüzini  sapan  daşıyla  yerə  bıraqdı.  İki  qardaşı  13  oxa  düşdi, 
şəhid  oldı.  Ç obanın daşı  dükəndi;1 qoyun  dem əz,  keçi  dem əz, 
sapanın  ayasına  qor atar,  kafıri  yıqar.
2 
Kafırin  gözi  qorqdı.  D ünya-aləm   kafırin  başına  qaranu 
o ld ı;3 aydır:  “ Y arım asun-yarcım asun bu çoban bizim  həpim iz 
qırar olam ı?!”  -  4  dedilər;  daha durm ayıb qaçdılar.  Çoban  şə - 
hid olan qardaşların 5  H aqına qodı,  kafırlər leşindən  bir böyük

---