Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "

,3D İR SƏ  XAN  OĞLI BUĞ AC  XAN  BO YINI 
BƏYAN EDƏR , XANIM ,  HEY!
DIO 
Bir  gün  Qamğan  oğlı  xan  B aym dır  yerindən  durmışdı.  2
Şami günlügi yer yüzinə dikdirmişdi. Ala sayvam g ö g 3 yüzinə 
aşanmışdı.  Bin yerdə  ipək xalıçası  döşənm işdi.
4 
X anlar xanı  xan  Bayındır yildə  bir kərrə  toy  edib,  Oğuz
5  bəglərin  qonaqlardı.  Genə  toy  edib  atdan  ayğır,  d əv əd ən 6 
buğra,  qoyundan  qoç  qırdırmışdı.  B ir  yerə  ağ  otaq,  bir yerə  7 
qızıl otaq, bir yerə qara otaq qurdırmışdı. “Kimin ki,8 oğlı-qızı 
yoq, qara otağa qondurun, qara keçə a ltın a 9 döşən, qara qoyun 
yaxm sından öninə gətürün, yer isə,  yesün,10 yem əzsə,  dursun, 
getsün”  -   demişdi.  “Oğlı  olanı  ağ  11  otağa,  qızı  olanı  qızıl 
otağa qondurun, o ğ lı-l2qızı olmayanı Allah Taala  qarğayıbdır, 
biz dəxi qarğarız;  13 bəllü bilsün!”  -  demiş  idi.
D 11 
Oğuz bəgləri birin gəlüb,  yığnaq  1  olm ağa başladı.  M əgər
D irsə  xan  deyərlərdi*,  bir  bəgün,  oğlı-  2  qızı  yoq  idi. 
Soylamış,  görəlim , xanım,  nə soylamış:
Salqum - 3  salqum  dan yelləri  əsdigində,
Saqallu bozac turğay  sayra4dıqda,
Saqalı  uzun tat əri  baiiladıqda,
B ədəvi  atlar is s in i5  görüb  oğradıqda 
A ğlı-qaralı  seçilən  çağda,
Köksi  gözəl  qaya 6  dağlara gün  dəgəndə,
Bəg  yigitlər-cılasm lar  bir-birinə  qoyulan  çağda  7  alar 
sabah  D irsə  xan  qalqubanı  yerindən  uru  durub,  qırq  yigidin  8 
boyına alıb,  Bayındır xamn  söhbətinə  gəlür idi.
Bayındır xanın 9 yigitləri  Dirsə  xanı  qarşuladılar.  Gətürüb 
qara otağa qondurdılar.  10 Qara keçə altına döşədilər.  Qara qo- 
yun  yaxnısından  öninə  gətürdilər.  11  Bayındır  xandan  buyruq 
böylədir, xanım, dedilər. Dirsə xan  12 aydır: “B ayındır xan b ə - 
nim   nə  əksüklügüm   gördi?  Qılucumdanmı  gördi,  13  süfrəm - 
D12 
dənm i  gördi?  Bəndən  alçaq  kişiləri  ağ  otağa,  qızıl  1  otağa
*  Ensiklopediyada “derlərdi” getmişdir. -  Red.
qondurdı;  bənim   suçum   nə  oldı  kim,  qara  otağa qondurdı?  -  2 
dedi.
Ayıtdılar:  “Xanım ,  bu  gün  Bayındır  xandan  buyruq  şöy- 
lə3dir kim, oğh-qızı olm ayanı Tanrı Taala qarğayıbdır, biz d ə - 
x i 4 qarğarız,  dem işdir”  -  dedilər.
Dirsə  xan  yerindən  uru  d u r d ı,5  aydır:  “Qalqubanı,  y ig it- 
lərim , yerünizdən  uru  durun,  bu qərayib bana 6 ya bəndəndir, 
y a xatundandır” ,  -  dedi.
D irsə  xan  evinə  gəldi.  7  Çağırıb  xatunına  soylar,  görəlim , 
xamm,  nə  soylar?
Soylama.
8  Aydır:
B ərü  gəlgil,  başum  baxtı,  evüm  taxtı,
Evdən  çıqub  yüriyəndə  9  səlvi  boylum!
Topuğında  sarm aşanda qara saçlum,
Qurulu  10 yaya  bən zər çatma qaşlum!
Qoşa badam   sığm ayan  dar ağızlum,
Güz  11  alm asına  bənzər al  yanaqlum,
Qavunum,  verəgim , döləgüm ,
Görürmisin,  12  n ə lə r oldı?!
Qalqubanı  xan  B aym dır  yerindən  durmış,  bir  yerə  13  ağ 
! 3 
otaq, bir yerə qızıl otaq, bir yerə  qara otaq dikdirmiş; 
O ğul- 
luları  ağ  otağa,  qızluyı  qızıl  otağa,  oğh-qızı  2  olm ayam   qara 
otağa  qondurun,  qara  keçə  altma  döşən,  qara  qoyun  3  yaxnı- 
sından  öninə  gətürün,  yersə  yesin,  yem əzsə,  dursun 4  getsün; 
anun kim,  oğlı-qızı  olm aya, Tanrı  Taala a n ı 5 qarğayıbdır,  biz 
dəxi  qarğarız,”  -  demiş.
Bən  varıcaq  gəlübəni  qarşuladılar,  6  qara  otağa  qondur- 
dılar,  qara  keçə  altum a  döşədilər,  qara  qoyun  7  yaxnısından 
ö n ü m ə  g ətü rd ilər;  “ O ğ lı-q ızı  olm ayanı  Tanrı  8  T aala 
qarğayıbdır,  biz  dəxi  qarğarız,  bəllü  bilgil,”  -   dedilər.  S ən - 
d ənm i9dir,  bəndənm idir,  Tanrı  Taala  bizə  bir  yetman*  oğul 
verm əz,  nədəndir, -   10 dedi,  soyladı.
*  E n sik lop ed iyad a  “b atm an”  getm işd ir.  -   Red.

---

D14
D15
Soylama.
Aydır:
X an  qızı,  yerim dən  durayınm ı?
11 Y aqan ilə boğazından  tutayınmı?
Q aba öncəm* altm a  salayınmı?
Q ara polat  12  uz qılıcum  əlüm ə  alayınmı?
Öz  gövdendən başunı  kəsəyinm i?
Can  13  tatlusın  sana bildirəyinm i?
Alca  qanun yer yüzinə dökəyinm i?
Xan  1  qızı,  səbəbi  nədir,  degil  mana!
Qatı  qəzəb edərəm   şimdi  sana!  -  2 dedi.
D irsə xanı xatunın  soylamış,  görəlim ,  nə  so y lam ış;3  aydır:
H ay D irsə xan,  bana  qəzəb  etmə!
İncinib  acı s ö z lə r4  söyləm ə!  Yerindən uru durğıl!
A la çadırın yer yüzinə  dikdirgil!
A tdan  ay ğ ır",  devədən buğra,  qoyundan qoç  öldürgil!
6 İç Oğuzun, Daş Oğuzun bəglərin üstünə yığnaq etgil!
7 Ac  görsən,  doyurğıl,  yalıncaq görsən,  donatğıl! 
B o rc lu y ı8 borcından  qurtarğıl!
D əpə  kibi  ət yığ,  göl  kibi  qım ız  sağdır!
9  U h toy elə, hacət dilə!
Ola kim ,  bir ağzı  dualınm   10 alqışıyla 
Tanrı  bizə bir yetm an"*  əyal  verə, -  dedi.
D irsə  11  xan  dişi  əhlinin  söziylə  ulu  toy  eylədi,  hacət  12 
dilədi.  A tdan-ayqır,  dəvədən  buğra,  qoyundan  qoç  qırdırdı. 
13  İç  Oğuz,  Daş  Oğuz bəglərin  üstinə  yığnaq  etdi.  A c  1 görsə, 
doyurdı;  yalın  görsə,  donatdı.  Borcluyı  borcından  2  qurtardı. 
D əp ə  kibi  ə t  yığdı,  göl  kibi  qımız  sağdırdı.  3  Ə1  götürdilər, 
hacət  dilədilər.  Bir  ağzı  dualının  alqışıyla  4  Allah  Taala  bir 
əyal  verdi:  xatunı  hamilə  oldı,  bir neçə  5 m üddətdən  sonra  bir
E n sik lop ed iyad a  “ö k c ə m ”  getm işdir.  -   Red.
E n sik lop ed iyad a  “atdan-ayğırdan”  getm işdir.  -   Red.
E n sik lo p ed iy a d a   “batm an”  getm işdir.  -   Red.
D16
D17
oğlan doğurdı.  Oğlancuğını dayələrə 6 verdi, saqlatdı. At ayağı 
külük,  ozan  dili  çevik  olur.  7  İyəgülü  ulalur,  qapurğalı  böyür. 
Oğlan on beş yaşına 8  girdi. Oğlanın babası B ayındır xanın o r- 
dusma qarışdı.
9 
M əgər xanım, Baymdır xanın bir buğası vardı, bir dəxi buğ- 
r a s ı10 vardı.  01  buğa  qatı  daşa buynuz  ursa,  un kibi  ügidərdi.  11 
Bir yazın,  bir güzin buğayla buğrayı  savaşdırarlardı.  Bayındır  12 
xan Qalın  Oğuz  bəgleriylə tamaşaya baqardı,  təfərrüc edərdi.
13 M egər,  sultanım,  genə yazm buğayı saraydan çıqardılar. 
Üç  kişi  sağ  1  yanm dan,  üç  kişi  sol  yanından  dəm ür  zəncirlə 
buğayı  tutm ışlar2dı.  G əlüb  meydan  ortasında  qoyu  verdilər. 
Megər,  sultanım,  D irsə  3  xamfi  oğlancığı  üç  dəxi  ordı  uşağı 
meydanda  aşuq  4  oynarlardı.  Buğayı  qoyu  verdilər,  oğlancıq- 
lara “qaç!” d e d ilə r .5 Ol  üç  oğlan qaçdı.  Dirsə xanın oğlancuğı 
qaçmadı,  6  ağ m eydanın  ortasında baqdı  durdı.  Buğa  dəxi  o ğ - 
lana 7 sürdi  gəldi.  D iledi  ki,  oğlanı  helak qılaydı.  Oğlan y u m - 
ruğıyla  8  buğam n  alnına  qıya  tutub  çaldı;  buğa  götin-götin  9 
getdi.  Buğa oğlana sürdi, gerü gəldi.  Oğlan yenə buğanın  10 al- 
nına yum ruğıyla qatı urdı.  Oğlan bu qatla buğanın alnm a  11  y u - 
mruğını  dayadı,  sürdi  meydam n  başına çıqardı.
12 Buğa  ilə oğlan bir hem lə çəkişdilər.  İki  dalusım n üstine
13 buğanın köpük durdı.  N ə oğlan yenər,  ne buğa yeiiər.  Oğlan 
fıkr  eyledi,  1  aydır:  “B ir  dam a  dirək  ururlar,  ol  dama  dayaq 
olur.  Bən  2  bunun  alnına  niyə  dayaq  olurın  dururın,”  -   dedi. 
Oğlan 3 buğanın  alm ndan yumruğın gedərdi, yolından savuldı.
4  Buğa ayaq  üstinə duram adı, düşdi;  dəpəsinin  üstinə 5 yıqıldı. 
Oğlan  bıçağına əl  urdı,  buğanın  başmı  kesdi.
6 
Oğuz  bəgləri  gəlüb  oğlan  üstinə  yığnaq  oldılar,  7  tehsin 
dedilər.  “D edəm   Qorqut  gəlsün,  bu  oğlana  ad  qosun,  8  b ilə- 
sincə  alub  babasına  varsun,  babasmdan  oğlana  bəglik  9  istə- 
sün,  taxt  alı  versün,” -   dedilər.
Çağırdılar,  D edəm   Qorqut  10 gəlür oldı.  Oğlam  alıb baba- 
sına vardı.  D ədəm  Qorqut  ''  oğlanın  babasına soylam ış,  g ö re - 
lim,  xanım,  nə  soylam ış -   12  aydır:
Hey  D irsə  xan,  bəglik  vergil  bu  oğlana 
Taxt vergil,  13  erdəm lidir!

---