Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "

Boynı  uzun  bədəvi  at vergil,
D18 
B inər olsun  1  hünərlidir!
Ağayıldan tüm ən qoyun vergil bu  oğlana,
Şişlik  2  olsun,  ərdəm lidir!
Q aytabandan qızıl  dəvə vergil bu oğlana,
3  Y üklət olsun hünərlidir!
Altun başlu ban  ev vergil 4  bu  oğlana,
K ölgə  olsun,  ərdəm lidir!
Çigin  quşlu cübbə  5  don  vergil bu oğlana,
G eyər olsun,  hünərlidir!
Bayındır  xanın  6  ağ  m eydanında  bu  oğlan  cəng  etmişdür. 
B ir buğa öldürm üş  7  sənin  oğlun,  adı  Buğac  olsun!  Adını  bən 
v erd ü m ,8 yaşını Allah versün! -  dedi.  Dirsə xan oğlana bəglik
9  verdi,  taxt  verdi.  Oğlan  taxta  çıqdı,  babasınm   10  qırq  yigidin 
anm az  oldı.  01  qırq yigit həsəd   eylədilər,  bir-birinə  11  söylə- 
dilər:  “G əlün,  oğlanı babasm a quvlayalım ,  ola  kim ,  öldürə,  12 
genə bizim izzətim iz-hörm ətim iz anun babası yanında xoş ola, 
artıq  13  ola,  -  dedilər.
D 19 
Vardı bu qırq yigidin yigirmisi bir yana,  1 yigirm isi dəxi bir
yana  oldı.  Ə w ə l  yigirmisi  vardı,  D irsə  xana  2  bu  xəbəri 
gətürdi.  Aydır:  “Görürmisin,  Dirsə  xan,  nələr oldı?  3  Y arım a- 
sun-yarçım asun,  sənin oğlun  kür qopdı,  ərcəl qopdı:  4 qırq yi- 
gidin  boyma  aldı,  Qalın  Oğuzun  üstinə  yüriş  5  etdi;  nə  yerdə 
gözəl qopdısa,  çəküb  aldı;  ağ saqallu  6 qocanın  ağzın  sögdi,  ağ 
birçəklü qannun südin d a rtd ı.7 Aqan durı  sulardan x əb ə r keçə, 
arqun yatan  Ala dağdan  8  təbər aşa,  xanlar xanı  Bayındıra  x ə - 
b ə r  vara,  “D irsə  xanın  oğlı  9  böylə  bidət  işləm iş”  deyələr. 
G əzdigündən öldügün yeg ola:  10 Baym dır xan səni  çağıra,  sa- 
na qatı qəzəb eyləyə. Böylə oğul sənin nənə gərək, böylə oğul 
olm aqdan olmamaq yegdir, öldürsənə!” -  12 dedilər.  D irsə xan: 
“Varın, gətürün,  öldürəyim !” -  dedi.  13  Böylə digəc,  xanım,  ol 
D20 
nam ərdlərin  yigirmisi  dəxi  çıqa gəldi  1  və  bir quv dəxi  gətü r- 
dilər. Aydır: “Qalqubanı, D irsə xan, s ə n in 2 oğlun yerindən uru 
durdı, köksi gözəl qaba dağa a v a 3 çıqdı. Sən var ikən av avladı, 
quş  quşladı;  anasınıfi4  yanına  alub  gəldi,  al  şərabın  itisindən 
aldı  iç d i;5  anasıyla söhbət eylədi,  atasm a qəsd  eylədi.  Sənin  6
oğlun  kür qopdı,  ərcəl  qopdı.  Arqurı  yatan Ala  7 dağdan  x əb ə r 
keçə,  xanlar  xanı  Bayındıra  xəbər  vara;  “Dirsə  8  xanın  oğlı 
böylə bidət eyləm iş” deyələr,  səni çağırdalar,9 Bayındır xanın 
qatında sənə qəzəb ola.  Böylə oğul nənə  10 gərək, öldürsənə!”
-   dedilər.
Dirsə  xan  aydır:  “Varın  gətürün,  11  öldürəyim ;  böylə oğul 
mana g ə rə k m ə z !” -  dedi.
Dirsə  xanın  12 nökərləri  aydır:  “Biz sənin  oğlunı  necə g ə - 
türəlim?  S ənin  13  oğlun  bizim  sözüm üz  almaz,  bizim  sözü- 
D21 
müzlə gəlm əz.  Qalqubanı  yerindən  1 uru durğıl, yigitlərin  o x - 
şağıl,  boyına  alğıl,  oğluna  uğrağıl,  2  yanına  alub,  ava  çıqğıl; 
quş  uçurub,  av  avlayub,  o ğ lu n ı3  oxlayub,  öldürə görgil!  Ə gər 
böylə  öldürm əzsən  bir  dürlü  4  dəxi  öldürim əzsən,  bəllü  bil- 
gil!” -  dedilər.
Soylama:
S alqum -salqum   5  dan  yelləri  əsdigində,
S aqallu  bozac  turğay sayradıqda,
6 B ədəvi  atlar issin  görüb  oqradıqda,
Saqalı  uzun  7 tat  əri  banladıqda,
Aqlı,  qarah  seçilən  çağda,
Qalın  8  Oğuzun  gəlini-qızı  bəzənən çağda,
Köksi  gözəl  qaba dağlara  9 gün  dəgəndə,
B əg y ig itlər -  cılasınlar bir-birinə  qoyulan  çağda
10  alar  sabah  D irsə  xan  yerindən  uru  durdı.  Oğlancuğın  11 
yanına  alub  qırq  yigidin  boyına saldı,  ava çıqdı.
Av  12  avladılar,  quş  quşladılar.  01  qırq  nam ərdin  bir  qaçı 
oğlanın  13  yanm a  gəldi,  aydır:  “Baban  dedi,  keyikləri  qovsun 
D22 
gətürsün,  1  bənim   önüm də  dəpələsün;  oğlumun  at  səgirdişin, 
qılıc 2 çalışın,  oq  atışm  görəyim ,  sevinəyim ,  qıvanayım -  3 g ü - 
vənəyim ,  dedi”  -  dedilər.
Oğlandır,  nə  bilsün?  K e y ig i4  qovardı  gətirürdi,  babasının 
önində sinirlərdi:  “5Babam at səgirdişim ə baqsun, qıvansun; ox 
atışıma b a q su n ,6  güvənsün;  qılıc çalışıma baqsun,  sevinsin!”

---

01 
qırq  7  nam ərdlər  aydırlar:  “Dirsə  xan,  görürm isin  oğ- 
lanı,  yazıda  -   8  yabanda  keyiki  qovar,  sənin  önünə  gətürər. 
K eyikə  atarkən 9  oqla  səni  urar öldürər.  Oğlun  səni  öldürm ə- 
din  sən  10  oğlunı  öldüri  görgilə!”  dedilər.
Oğlan keyiki qovarkən  11  babasının  önindən  g əlü b -g ed ər- 
di.  Dirsə  xan  12  Qorqut  sınırlı  qatı  yayın  əlinə  aldj.  Ü zəngüyə 
D23 
qalqıb,  13  qatı  çəkdi,  uz  atdı:  oğlanı  iki  dalusım n  arasında  1 
urub-çıqdı,  yıqdı.  Uc  toqundı,  alca  qam  şorladı,  2  qoynı  doldı. 
B ədəvi  atının boynın  qucaqladı,  yerə  düşdi.
3Dirsə  xan  istədi  kim,  oğlancuğımfi  üstinə  kövrəlib  4  dü- 
şəydi.  01  qırq nam ərd qomadı.  Atının  cilavısın  5  döndərdi,  or- 
dusm a gəlür oldı.
Dirsə  xanın  xatum  “oğlancığım ın  ilk avıdır”  deyü,  atdan- 
ayğırdan,  7  dəvədən  buğra,  qoyundan  qoç  qırdırdı,  “Qanlu 
Oğuz  bəglərin  8  toylayayım ,”  -   dedi.  Yum urlanıb  yerindən 
uru  durdu,  qırq incə 9 qızı  boyına  aldı,  Dirsə  xana  qarşu  vardı. 
Qapaq  10 qaldırdı.  Dirsə xanın yüzinə  baqdı.  Sağ  ilən  solına  11 
göz  gəzdirdi,  oğlancuğım görm ədi.  Q ara bağrı  sarsıldı,  12 düm 
yürəgi  oynadı,  qara  qıym a  gözləri  qan-yaş  doldı.  13  Çağırıb 
D irsə xana soylar,  görəlim,  xanım,  n ə  soylar:
D24 
B ərü  '  gəlgil  başım  baxtı,  evim   taxtı
Xan babamın  göygisi,
2 
Qadın anamın  sevgisi.
A tam -anam   verdigi,
Göz  açuban 3  gördügim,
Könül  verib  sevdigim 
A  D irsə  xan,
Q alq u b an ı4 yerindən  uru  durdun.
Yelisi  qara Qazılıq  atun  butun 5  bindin.
Köksi  gözəl  qaba  dağa  ava  çıqdın.
İki  vardın  6 bir gelirsən;  yavrum  qam?
Qara* bulduğum  oğul  7  qanı?
Çıqsun  bənim  kor gözüm,  a  D irsə  xan,
yam an  səgrər.
Ensiklopediyada  “qaranu  diində”  verilmişdir.  “Qaranqudündə”  gece  vaxtı, 
qaranlıq  bir  gecedo  övladın  dünyaya  gəldiyine  işarə  ola  bilir.  Bu  sözü  mehz  övlad 
anası deyir -  Red.
D25
D26
8  K əsilsün oğlan  əm ən süd damarım
yam an sızlar.
9  Saru yılan  soqm adın ağca tənim  qalqub  şişər. 
Yalnuzca  10 oğul  görünməz,  bağrım yanar.
Q uru-quru çaylara suçu saldım,
11 Qara  donlu  dervişlərə nəzirler verdim.
Ac  görsəm   doyurdum,
12 yalm caq görsəm donatdım.
D əpe  kibi  ət yığdım,  göl kibi  13  qımız  sağırdım.
D ilək  ilə  bir oğul  güclə buldum.
Y alnız  1  oğul  xəbərin,  a Dirsə  xan,  degil  mana!
Qarşu yatan  Ala dağdan
2  bir oğul  uçurdunsa, degil mana!
Qamm   aqan yügrək 3  sudan
bir oğul  aqıtdınsa,  degil mana!
Aslan  ilə  qaplana
4  bir oğul  yedirdinsə,  degil  mana!
Qara  tonlu,  azğun  d in lü 5  kafırlərə
bir oğul  aldırdtnsa,  degil  mana!
Xan  babamın 6  qatına bən varayım,
Ağır xəzinə,  bol  ləşker alaym,
Azğun  7  dinlü  kafırə  bən varayım.
Paralanub  Qazılıq  atımdan enm əyince,
8  Y enüm lə  alca qanım   silməyincə,
Q ol-bud  olub  yer üstine  9 düşm eyincə 
Yalfiuz oğul  yollarmdan  dönməyəyim!
Yalnuz oğul  10 xəbərin,  a Dirsə xan,  degil  mana!
Qara  başım   qurban olsun  11  bu  gün  sana!  -  dedi,
zarılıq eyledi,  ağladı.  B öyle digəc  12 Dirsə xan xatum na cavab 
vermədi.  01  qırq nam erd  13 qarşu gəldi,  aydır: “Oğlun s a ğ d ır- 
əsəndir,  avdadır:  1 bu gün-yarın qanda isə,  gəlür;  qorqm a-qa- 
yırma,  bəg s ə rx o şd u r,2  cavab  verem ez”  -  dedilər.
Dirse  xanın  xatum  qayıtdı,  gerü  3  döndi.  Qatlanm adı,  qırq 
ince  qızı  boyına  aldı,  bədəvi  ata  binüb,  4  oğlancuğın  istəyü 
getdi. Q ışda-yazda q a rt-b u z ı5 erinm eyən Qazıhq dağına geldi 
çıqdı.  Alçaqdan  yuca  yerlərə  6  çapub  çıqdı.  Baqsa  görsə  bir
-SİeB  31

---