Etnos V ə epos: keçmişdən bugünə 1
Yüklə 2,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Etnos v ə epos: keçmişdən bugünə
- Nizami Tağısoy
Etnos v ə epos: keçmişdən bugünə 253 sında həyat gərçəkliklərinin təcəssümü süjetin təhkiyə marağı ilə birgə bədii ustalıq kriteriyalarından mühümü olaraq qalır. * * * Elçinin daramturji yaradıcılığından danışarkən onun pyesləri- nin bədii dilinin özünəməxsusluğundan söhbət açmamaq düzgün ol- mazdı. Bu baxımdan «Ağ Dəvə» tədqiqatçılar üçün daha zəngin material verir. Bu əsərdə Həsənağa əmi, Əzizağa əmi, Səfurə xala, Firuzə xala, Məşədi xanım, Ələkbər, Balakərim, Şövkət, İbadulla və başqalarının dilindəki yerli koloritin özünü əks etdirməsinə daha tez-tez rast gəlirik. Elçinin dram əsərlərində bədii dilin bu cəhəti xalq-məişət dilinin özəlliyini oxucuya (tamaşaçıya) dürüst çatdırma- ğa istiqamətlənmə ilə bağlıdır. Məsələn, «Ağ Dəvə» də Həsənağa əminin dilinə diqqət yetirək: «Alə, biz ölmüşük bəyəm ki, belə iş görür bu oğraş?! Biz nəyik bəyəm, alə?! Kişi-zad göyülük ki, bu zaraza belə rəftar eləyir biznən?!» Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, El- çinin nəinki dramaturgiyasında, həm də nəsr əsərlərində xalq-məişət dilinin zənginliyindən istifadə onun yaradıcılığının danılmaz tərəfi- dir. Elçin bir sənətkar kimi yaxşı bilir ki, hər hansı əsərin obrazları- nın xarakterik xüsusiyyətlərini nümayiş etdirən bu detal milli kolo- ritin daha qabarıq təzahür etdirilməsinə xidmət edir. Elçin dram əsərlərində personajların dilini bilərəkdən ədəbi çərçivəyə salmır. Onun obrazlarının hər biri özünə xas olduğu şəkil- də düşünməyi, danışmağı bacarır. Əgər Elçin personajların dilində formalaşmış ifadələrə «ütü vurmaq» istəsəydi, bu zaman onlar milli koloritdən çıxıb amorf bir görkəm qəbul edərdi və beləliklə də, özü- nəməxsusluq itərdi. Bu dram əsərlərində biz nəinki Elçinin, həm də onun hər bir personajının öz davranışını görür, öz səsini eşidirik. Məlumdur ki, əsil bədii əsər hər hansı xalqın xarakterik xüsusiyyət- lərini, onun dil-özünəməxsusluğunu, adət-ənənələrini, mədəniyyəti- ni, yaşam tərzini əks etdirməlidir. Məhz buna görə də yüksək milli kolorit nümayiş etdirən əsər bədii cəhətdən də son dərəcə mükəm- məl olur. Bu mənada Elçin yaradıcılığı xüsusi «çəkiyə» malikdir. Nizami Tağısoy 254 Milli formanın, milli məzmunun, milli xüsusiyyətin əks olunması heç də əsərdə personajların dilinin təhrif olunması ilə verilə bilməz. Milli xüsusiyyəti xalqın milli və sosial həyatına dərindən bələd ol- maqla vermək olar. Bu baxımdan Elçin «Ağ Dəvə» pyesində Bakı koloritini, bakılıların spesifik düşüncə tərzini dil vasitəsi ilə çatdır- mağa son dərəcə yaxşı müvəffəq olmuşdur. Personajların dilinə belə münasibət həm də xalqın psixoloji və eyni zamanda fərdi xüsusiy- yətlərini oxucu (tamaşaçı) qarşısında nümayiş etdirmək, onu yadda- şa həkk etmək imkanı verir. Elçinin dram əsərlərinin xeyli cəhətləri nəinki ədəbiyyatşü- naslar, teatrşünaslar, həm də dilçilər, kultoroloqlar tərəfindən müx- təlif bucaqlardan təhlil edilməyə layiqdir. Bu yazıda yaradıcılığının bəzi cəhətlərinə nəzər saldığımız Elçinin sənətkarlığı tənqidçiləri bunu etməyə sövq edir. P.S. Elçin yaradıcılığı ilə bağlı fikir və mü- lahizələrimizi yenicə yekunlaşdırıb yazını kompüterə vermişdik ki, “525-ci qəzet” in 4 aprel 2009-cu il sayında gözümüz yazıçının “Canavarlar” hekayəsinə sataşdı. Fərqli üslub və mövzuda qələmə alınmış bu əsər bizi lap ilk səhifələrdən özünə cəlb etdi. Düşünürük ki, hekayə Elçin yaradıcılığının tənqidçilər tərəfindən yeni çalarları- nın ortaya çıxarılması üçün zəruri impuls verəcəkdir. Etnos v ə epos: keçmişdən bugünə 255 CANAVARLIĞIN ANATOMİYASI (ƏDƏBİ-BƏDİİ İNTERPRETASİYA FƏLSƏFİ-SOSİOLOJİ YÖNÜMDƏ) Xalq yazıçısı Elçinin əsərlərinin mündərəcəsinə diqqət yetir- miş olsaq, daim mövzu-ideya-problem cəhətdən rəngarəngliyin şa- hidi olarıq. Qeyd etdiklərimiz bu sənətkarın yaradıcılığının danıl- maz xüsusiyyəti olsa da, düzü, onun son vaxtlarda çap etdirdiyi «Canavarlar» hekayəsi öz üslub və sintaksisi, hadisələrə tamamilə bənzərsiz münasibətilə bizimüçün gözlənilməz oldu. Bu hekayə sö- zün əsil mənasında Elçin əsərləri arasında tamamilə fərqli modern dəst-xətlə qələmə alınmışdır. Bəs necə oldu ki, Elçin «Canavarlar» mövzusuna müraciət et- di? «Canavarlar» yazıçıya içində hansı qaynayanları oxucuya çatdır- mağı zəruriləşdirdi? Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, «canavar» nəinki bədii ədəbiyyatın, həm də folklorun, mifologiyanın aparıcı atributu və obrazı kimi lap əski zamanlardan öyrənilsə də (bioloqlar, fizio- loqlar, sanitarlar, heyvandarlar, ovçular, folklorşünaslar, mifologiya ilə məşğul olanlar və b.) bu günə qədər onların xarakteri, davranışı, prayd içində tutduğu mövqe heç də lazımınca öyrənilib açıqlan- mamışdır. Elçinin müşahidəliyi də elə ondadır ki, o, canavarı bədii, fəlsəfi və sosioloji yönümdə nəzərdən keçirir. Canavarın bu və ya digər tərəf və xüsusiyyətlərini təfərrüatı ilə işləyən yazıçı - dərin müşahidəçi təsiri bağışlayır. Heç şübhəsiz ki, bu da onun təfəkkürü- nün zənginliyi, hadisələrə praqmatik baxışı, öyrəndiyi predmetin mahiyyəinə nüfuz edə bilmə istəyi ilə əlaqədardır. Elçin «Canavar- lar»da nəinki etno-genetik problemləri, mifologiyanı, folkloru bədii şəkildə bacarıqla incələyən yazıçı həm də, filosof , sosioloq kimi təqdim edir. Canavarların indiyə qədər az məlum olan açılmamış xüsusiyyətlərinə, xislətinə nəzər salır: «Boz canavar bütün bu ərazi- nin qorxunc və zəhmli sahibi, mahir ovçu kimi qancığı ilə bərabər neçə illər idi ki, özü kimi sağlam və güclü canavar nəsillərini böyü- düb təbiətə ötürürdü. Yüklə 2,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|