EvrimTeorisi indd

Tasarım Delili

491

bir yer olsaydı, insan bebeklikteki şaşkınlığından hiçbir za-

man çıkamazdı. Eğer evrendeki oluşumlar düzenli ama zih-

nin anlayabileceğinden çok daha karmaşık olsalardı, evrenin 

anlaşılır olması yine mümkün olamazdı. Sonuçta, doğa yasa-

larının varlığı ve anlaşılmayacak kadar karmaşık olmamaları 

sayesinde evreni anlarız, bu yasaların bu şekilde varlığı zih-

nin evreni anlayabilmesinin önşartıdır. Yüksekten atılan eş-

yaların düşmesi gibi yerde duran eşyalar belirsiz bir şekilde 

uçsaydı, her sabah kalktığımızda yattığımızdan farklı bir 

mekânda uyansaydık, odada duran su bir anda kaynamaya, 

eşyalarımız bir anda yok olmaya başlasaydı, kısacası hiçbir 

doğa yasasının olmadığı bir evrende yaşasaydık; zihnin, ne 

dil gibi düşünmesini sağlayan bir aracı kullanması, ne de top-

lumsallaşma mümkün olurdu. Sonuçta da zihnin evreni an-

laması da söz konusu olamazdı. Birçok fizikçi, evrenin anla-

şılır olmasını ve evrenin matematik yasalara uygun olmasını 

ön kabul olarak almakta, bu olgunun da bir açıklama gerek-

tirdiğini göz ardı etmektedirler.

2- Zihin, doğuştan (apriori) zaman ve mekân sezgilerine 

sahip olmalıdır:

 Kant’ın gösterdiği gibi zihin, doğuştan apri-

ori olarak zaman ve mekân sezgilerine sahiptir. Kant, uzay ve 

zaman sezgilerinin deneyden değil akıldan geldiklerini ispat-

lamak için çeşitli deliller öne sürer: Küçük çocuklar mesafe-

ler hakkında hiçbir fikre sahip olmadan, hoşlarına gitmeyen 

şeylerden uzaklaşmak ve hoşlarına giden şeylere yaklaşmak 

isterler. Öyleyse bunların yanlarında, önlerinde, dışlarında 

olduğunu apriori olarak bilirler. Ayrıca çocuk, dış dünyanın 

farkına varmadan ‘önce’ ve ‘sonra’ duygusuna sahiptir; eğer 

olmasaydı dış dünyayı algılamaya başlayamaz, tüm algıları 

karmakarışık olurdu. 

Uzay ve zamanı hesaba katmadan hiçbir şeyi idrak ede-

meyiz. Bu imkânsızlık da bu sezgilerin dışarıdan gelmeden 

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

492

önce zihinde var olduklarını gösterir. Ayrıca aritmetik ve ge-

ometrinin hakikatlerinin hiçbir deneye başvurulmadan doğ-

ruluğunun bilinmesini de Kant, uzay ve zaman algılarının zi-

hinde, doğuştan, apriori olarak olduklarının bir delili kabul 

eder. Eğer doğuştan bu sezgilere sahip olmasaydık, duyu or-

ganlarıyla gerçekleşen algılarımız kaotik bir karmaşa içinde 

olacak ve bir şey ifade etmeyecekti. Zihnin sahip olduğu bu 

apriori koşullarla ancak deneyim mümkündür.

791

Zihnin sahip olduğu bu apriori koşulların genetikle akta-

rılması, DNA’nın içinde nükleik asitlerle kodlanmış olması ge-

rekir. Hiç kimse zihnin bu özelliklere nasıl sahip olduğunun 

biyokimyasını gösteremediği gibi, genetik olarak bu özellik-

lerin nasıl aktarıldığı da gösterilememiştir. Fakat şurası ke-

sindir: Zihin, baştan, hem ‘tam zaman’ hem ‘tam mekân’ al-

gılarının ikisine birden sahip olmalıdır. Yarım mekân algısı, 

dörtte üç zaman algısı diye bir şey düşünülemez; ayrıca za-

man ve mekân algılarından biri, diğerinin yokluğunda bir işe 

yaramaz. Zihinde bu iki apriori koşul tam ve beraber olmazsa, 

Kant’ın gösterdiği gibi deneyim gerçekleşemez.

792

 Bu iki sez-

ginin beraberce ve tam olarak, doğuştan mevcut olmaları ge-

rekir. Doğal seleksiyonun, bu sezgilerin önce % 5’ini koru-

duğunu sonra biraz arttırdığını veya önce zaman sezgisini 

koruduğunu, sonra yanına mekân sezgisini eklediğini söyle-

yemeyiz. Doğal seleksiyonun canlılarda % 5’lik bir görmeyi 

koruduğu, bu özelliğe sahip olmayan canlıların elendiği iddia 

edilebilir. Fakat zaman sezgisinin % 5’i veya tek başına mekân 

sezgisi bir işe yaramayacağı için; bu sezgilerin adım adım ge-

liştiği ileri sürülemez. 

791  Immanuel Kant, The Critique of Pure Reason, s. 86.

792 Kant, bu apriori sezgi biçimlerini dış dünya algısının nasıl oluştuğunu göster-

mek için kullandı, bunları tasarım delili ile ilişkilendirmedi. Fakat insan zihninin 

evreni anlamak için gerekli tüm özellikleriyle beraber bu özelliklerini de zihnin 

tasarımının delilleri olarak görüyorum.

---

Tasarım Delili

493

E. coli bakterisinin 4289 proteinin, hareketini sağlayan kam-

çısını oluşturan 50 kadar proteinin, sırf yerli yerinde olmasının 

olasılığının 10

66

’da 1 olduğunu hatırlayalım. Duyu algılarını 

içine alan ve adeta bir kap vazifesi gören ve onları düzenle-

yen zaman ve mekân algılarının, sırf zihinde doğru konumda 

bulunmalarının olasılığının, E. coli’nin kamçısındaki protein-

lerin doğru yerinde bulunma olasılığından çok daha düşük ol-

duğunu rahatlıkla tahmin edebiliriz. Bu tahminimiz radyo ve 

televizyonun içyapılarını bilmeyen birinin, televizyonun rad-

yodan daha karmaşık olduğunu anlaması üzerine; televizyo-

nun parçalarının rastgele bir araya gelme olasılığının, radyo 

parçalarının rastgele bir araya gelme olasılığından daha dü-

şük olduğunu tahmin edebilmesine benzer.

3-Zihin, matematiksel olarak düşünebilecek yetenekte 

olmalıdır:

 Evrenin anlaşılır olması ancak zihindeki çeşitli ye-

teneklerle mümkündür. Zihnin evreni anlamasını sağlayan en 

önemli yeteneklerinden biri ise matematiksel düşünme özel-

liğidir. Daldan beş domates koparan çiftçinin ikisiyle yemek 

yapınca kaç domates kalacağını bilmesinden, sabah koyunla-

rını götüren çobanın kaç koyunla dönmesi gerektiğini saya-

rak kontrol etmesinden, köprülerin, cep telefonlarının, yapay 

zekâların yapımına kadar insan zihni hep matematiği kulla-

nır. İnsanın hayvanlara hükmetme ve dünyayı tüm canlılardan 

daha fazla değiştirebilme becerisinin altında yatan en önemli 

faktörlerden biri de insan zihninin matematiksel yeteneğidir. 

Arıların daha önce gördüğümüz petekle ilgili hesaplarında da 

müthiş bir matematiksel hesaplama mevcuttur. Fakat bu tip 

örnekleri, insanın matematiksel düşünme ve düşünce aracılı-

ğıyla üretme, kontrol etme, hareket etme yeteneklerinden ayırt 

etmek gerekir; arılardaki gibi matematiksel hesaplamayla il-

gili özellikler, bu hayvanların genlerinde doğuştan kodludur, 

bu hayvanlar düşünerek bu özelliklere sahip olmazlar. Arılar, 

---