Fnfsc fnst org

 26

Ötən  bir  neçə  dekada  ərzində  banklar  öz  bizneslərini  genişlətdilər; 

onlari  yalniz  əmanət  almaq  və  kredit  vermək  qane  etmirdi.  Onlar 

bank-sərmayədarliq  xidmətinə  qoşuldular  (məs:  Leman  qardaşlar).  On-

lar  öz  servislərini  pensiya  və  siğorta  fondlarina,  habelə  hər  cür  sər-

mayədarlara  təklif  etdilər.  Onlar  elə  bir  aksiyalarla,  qiymətli  kağizlarla, 

geniş  şəkildə  istifadə  olunan  mallarla  və  valyuta  ilə  ticarət  edirdilər  ki, 

xərclərə  baxmayaraq  həddindən  artiq  qazanc  əldə  etdilər.  Bu  oyun  nə 

qədər  çox  davam  edirdisə  (təxminən  üç  dekada  ərzində,  qisamüddətli 

tənəffüslərlə,  2008-ci  ildə  ləğv  olunana  qədər)  bir  o  qədər  çox  pul 

qazanir,  fantastic  maaşlar  və  bonuslar  alirdilar.

Oxucular  və  tamaşaçilar  bank  işlərinə  hərtərəfli  qoşulublar.  Onlarin 

əksəriyyəti  banka  pul  yatirdir  ya  kredit  alir.  Bəziləri  bankda  işləyirlər. 

Bir  çoxlari  bankdan  kredit  alan  şirkətlərdə  işləyir.  Qida  istehlak  edirlər 

və  həmin  qida  da  fermerlərdən  gəlir,  fermer  isə  pulu  bankdan  alir.  Bir 

çox  yerlərdə  yerli  sakinlər  üçün  əlçatan  kredit  məhz  banklardadir.  Bu 

səbəbdən  bank  işinin  istiqamətləri  və  dəyişiklikləri  haqqinda,  maliyyə 

və  kredit  ayirma  barədə  yazmaq  ictimaiyyət  üçün  çox  maraqlidir.  Bank 

sistemində  problem  yarandiqda,  bu  hamini  məyus  edə  bilər,  hətta  öm-

ründə  banka  girməmiş  insanlari  belə.  Faktiki  olaraq,  maliyyə  böhrani 

daha  çox  bank  sistemindən  baş  alir.  Beləliklə  bank  sisteminin  sağlam-

liği  hami  üçün  əhəmiyyətlidir.

Bundan  irəli  gələrək  necə  bir  tarixçələr  yaranır?

Bank  işləri  üzərində  işləyən  jurnalistlər 

hazırkı  vəziyyətlə  ya  gələcək-

də  planlaşdirilan 

dəyişikliklərlə  taniş  olmali.  Tarixçələri  onlarin  va-

sitə-si  ilə  yarada  bilər:

-  Ölkədə  neçə  bank  var?

•  Bunlardan  neçəsi  yerli,  neçəsi  xaricidir?

•  Bu  banklarin  sahibkarlari  kimdir  –  hökumət  ya  özəl  şəxs?

-  Hər  bankin  əmanət  şəklində  nə  qədər  pulu  var?

---

 27

-  Bank  əmanətləri  yerli  sakindən  və  əcnəbidən  necə  çixardir?

•  Sizin  qənaətiniz,  təsbit  olunmuş  əmanətinizə  nə  kimi  faiz 

ödəyirlər?

•  Yerli  ya  xarici  valyuta  olduqda  faizlər  dəyişirmi?

•  Pensiyaçilar  üçün  yüksək  faiz  təklif  edirlər  ya  yox?

-  Hər  bir  bank  qarantinin  portfoliosu  necədir?

•  banklar  kreditləri  daha  çox  kimə  verirlər  –  yerlilərə  və 

xaricilərə?

•  kreditləri  hansi  faizlə  verirlər?

•  yerli  və  əcnəbilər  üçün  ayrica  faiz  təşkil  olunurmu?

•  daha çox krediti hansi sektora ayirirlar – turizmə, baliqçiliğa 

yoxsa  kənd-təsərrüfatina?

•  kiçik  istehsalçi  üçün  fövqəladə  və  ucuz  kredit  sxemi  var-

laridirmi?

•  kiçik  biznesin  özünü  işlə  təmin  edən  nümayəndələri  üçün 

daha  çox  krediti  hansi  banklar  verirlər?

•  kredit  daha  çox  uzunmüddətli  layihələr  üçün  verilir  yoxsa 

qisa  müddətlilər  üçün?

-  Borclari  geri  qaytardiqda  bankin  rekordu  necədir?

-  şirkətdə  problem  yarandiqda,  idarəçilik  özünü  doğrultmadiqda, 

kredit  ayirdiği  sektor  işin  öhdəsindən  gələ  bilmədikdə  borcu  qay-

tart-maqda  çətinlik  çəkirlər  ya  yox?

-  Borcu  daha  six  böyük  korporasiyalar  ödəyirlər  yoxsa  kiçik  iste-

hsalçilar?

-  bankin  yenə  nə  kimi  mülkiyyəti  var?

-  banklar  uzaq  bölgələrdə  xalqa  necə  xidmət  edirlər  –  bankomat-

larla  yoxsa  bank  filiallarindan  istifadə  etməklə?

-  sövdələşmədə  nağd  puldan  istifadə  olunur  yoxsa  çek  kitabçasin-

dan?

---

 28

Kredit  kartlari  barədə  nə  deyərsiniz?

•  neçə  adamin  kredit  karti  var?

•  əvvəllər  olduğu  kimi  sayi  bu  il  də  artirmi?

•  adi  insan  hazirda  kredit  kartlardan  çoxmu  istifadə  edir?

•  insan  kredit  kartinin  hesabini  ödəyə  bilmədikdə  nə  kimi 

faiz  tətbiq  edir  ona?

Hökumət  siyasəti  və  banklar  nəzarəti  haqqinda  çoxlu  tarixçə 

mövcuddur.

Şirkətlər

Hər  bir  ölkənin  iqtisadiyyatinda  əhəmiyyətli  rol  oynayan  həm  böyük, 

həm  də  kiçik  şirkətləri  mövcuddur.

•  bankdan  dəyişkən  faizlə  kredit  çixartmalidir  (həmin  faiz 

bəzən  yuxari,  bəzən  aşaği  enir,  çünki  müqavilədən  asilidir).

•  qiymətli  kağizlari  satmaqla  sərmayədarlardan  kredit  almalidir. 

Bu 

təsbit  olunmuş  faizli  kreditlərdir.  Qiymətli  kağizlarin  əv-

vəlki  sahibi  onlari  borcu  örtənə  qədər  başqasina  sata  bilərlər. 

şirkət  qiymətli  kağizlarin  sahibinin  borcunu  vaxtli  ödəməlidir.

•  obliqasiyalar  və  aksiyalar  adi  ilə  məhşur  olan  paylari  sat-

malidir.  əvəzində  sərmayədarlara  divident  satirlar.  Həmin  div-

ident  qazanc  payidir  (əgər  şirkət  qazanc  əldə  edirsə).  Əgər 

şirkətdə  problemlər  yaranirsa  sərmayədar  uduzur.  əgər  şirkət 

siyahiya  alinibsa,  sərmayədar  qiymətli  kağizlari  başqa  sər-

mayədara  istədiyi  vaxt  sata  bilər.  Şirkətdə  qiymətli  kağizlari 

olan  hər  bir  sərmayəçi  payçi  hesab  olunur.  Şirkətin  menecer-

ləri  icraçilardirlar  və  bir  neçə  pay  sahibi  ola  bilərlər.  beləliklə, 

ofisdə  yer  tutmaq  üçün  payçilar  səs  verirlər.

---

 29

Şirkətlərin 

biznes  planları  yəni  sənədləri  var  ki,  onlar  həmin 

şirkətlərin  nə  etdiyi  barədə  bizə  dəqiq  məlumat  verirlər.  məsələn,  nə 

qədər  pul  toplayiblar,  nəyə  xərcləyirlər,  hansi  məhsul  və  servislə  ti-

carət  edirlər,  onlari  necə  satirlar,  nə  kimi  qazanclari  var  və  kommersial 

qa-zancdan  necə  istifadə  edirlər.

Şirkət  dövriyyəyə  aksiyalarini  buraxdiqda,  belə  bir  biznes  plani 

prospect adlandirirlar və o bu məsələyə toxunur: sərmayədarlar işə pulu 

yatirdib-yatirtmamaq  məsələsi  ilə  bağli  necə  müzakirə  apara  bilərlər. 

onlar  biznes  planin  maliyyə  qeydlərini  təşkil  edən  hesabat  hazirlayirlar. 

Üç  əsas  hesabat  mövcuddur: 

qazanc-itki  hesabatı    (həmçinin 

gəlirlər  bəyannaməsi  adi  ilə  də  taninir); 

Balans  və  dövriyyə  vasitələ-

rinin  balansi.  Onlar  bizə  bunu  deyirlər:

1.  Şirkət öz fəaliyyəti ilə nə qədər pul qazanirlar (ümumi qazanc).

2.

O  bu  prosesdə  nə  qədər  pul  xərcləyir  (cari  xərclər).

3.

Birinci  iki  bənddən  sonra  və  istənilən  ehtimali  vergilərdən  nə 

qədər  qaldi  (saf  qazanc  və  tam  itki).

4.

Mülkiyyətində  nə  var  (əmlak  şəklində).

5.

Borcu  nə  qədərdir.

6.

4-cü  və  5-ci  bəndlər  arasindaki  fərq  (ödəmə  qabiliyyəti).

7.

Sahib  olduğu  şeyləri  almaq  üçün  pulu  hardan  əldə  etdi  (qi-

ymətli  kağizlar  və  borc).

8.

Ona  nağd  pul  hardan  gəlir  (satiş,  investisiya  və  kredit  almaq).

9.

Nağd  pul  nəyə  xərclənir  (dividentlər,  investisiya,  cari  xərclər).

10.

Son  olaraq,  nağd  pul  daxil  olur,  yoxsa  daha  çox  çixir  (axini).

---