Fuad əLİyev mirabdulla əLİyev
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
27
Aşığı Andemiç, şərqdən Kəran kəndləri, cənubdan Araz çayı, qərbdən isə Dəstə kəndi ilə həmsərhəd idi. Ordubad şəhəri inzibati cəhətdən beş məhəlləyə bölünmüşdü: 1. Anbaras; 2.Kürdütal; 3. Minqis; 4. Sərşəhər; 5. Üç düdəncə. Ordubad şəhərini su ilə çoxsaylı bulaqlar təchiz edirdi: İ. Şopen yazır: «Ordubad şəhəri özünün görünüşü və gözəlliyi ilə İrəvan və Naxçıvandan fərqlənirdi; küçələri Asiya şəhərlərində olduğu kimi əyri-üyrü olsa da, palçıq divarları və tikintiləri yaşıllıqlara qərq olmuşdur. hər addımbaşında axar sular sərinlik gətirir, həyətlərin bir çoxunda fantana çevrilirdi...» 20 .
ixtiyarına altı karvansara verilmişdi XIX əsrin başlanğıcına aid mənbələrin birində deyilir ki, Cənubi Qafqazın Rusiyaya ilhaq olunmasından əvvəlki dövrdə, demək olar ki, «bütün şəhərlərdə evlər tikilərkən onların gözəlliyinə, düzgünlüyünə, məqsədəuyğun şəkildə tikilməsinə diqqət verilmir» 21 . Naxçıvanda və Ordubadda evlər birmərtəbəli tikilirdi. Sənətkarların evlərindəki otaqlardan biri emalatxana və ya dükan üçün ayrılırdı. Bu cür evlər Yaxın Şərqin başqa orta əsr şəhərlərindəki evlərdən fərqlənmirdi. Naxçıvanda və Ordubadda əhalinin əksəriyyəti kiçik, o qədər də hündür olmayan evlərdə və zirzəmilərdə yaşayırdı. Kasıbların bir və ya iki otağı olardı. Bunlar həm yataq otağını, həm də mətbəxi əvəz edirdi. Bu cür evlərdə adətən pəncərə qoyulmurdu. Ona görə də belə evlər, xüsusilə qış dövründə yaşayış üçün əlverişli deyildi. Yoxsulların evlərinin döşəməsində çörək bişirmək üçün təndir olurdu. Evlərdə kiçik ocaqlar da düzəldilirdi. Tüstünün çıxması üçün evin tavanında baca qoyulurdu. Evin daxilində əşyalar aşağıdakı qaydada yığışdırılırdı. Divarın yuxarı hissəsində çıxıntılar — ləmə düzəldilirdi ki, bu çıxıntı
üzərinə şüşə və digər qablar yığılırdı. Evin döşəməsinə palaz və ya həsir döşənirdi. Yorğan-döşəyi və digər zəruri əşyaları divarda düzəldilmiş taxçalara yığırdılar və üstünü müxtəlif [37-38] rəngli parçalarla örtürdülər. Şəhər əhalisinin əksəriyyəti bu cür yaşayırdı. Şəhərin varlılara məxsus evlərində otaqların sayı nisbətən çox olurdu. Onların mətbəxləri də ayrı idi. Varlı təbəqənin ev ləvazimatı da fərqlənirdi. Belə evlərdə sadə ocaqlar əvəzində daşdan hörülmüş buxarılar, sadə şüşə və ucuz qabların əvəzinə çini qablar, gümüş və qızıl qab-qacaq, həsir və palaz əvəzinə xalı-xalçalar, gəbələr olurdu. Yorğan-döşək divarlarda yerləşdirilmiş sandıqların üstünə və içinə yığılırdı. Taxça və camaxatanlar pərdələrlə örtülürdü. Bəzi varlıların evlərinin divarları milli naxışlarla bəzədilirdi, pəncərələrə rəngli şüşələr vurulurdu. Əldə edilən ilk mənbə və sənədlərə əsaslanaraq belə qənaətə gəlmək mümkündür ki, XVIII əsrin ikinci yarısında Naxçıvan və Ordubad şəhərləri özünün əvvəlki iqtisadi imkanlarını və beynəlxalq aləmdə həm keçmiş iqtisadi əhəmiyyətini, həm də əhalisinin əksəriyyətini itirmişdi.
20
İ Şopen.. Göstərilən əsəri,s.481. 21 О. Евецкий. Статистическое описание Закавказского края в исходе XVIII в. И сравнение оного с нынешней в 2-х частях, СПб.,1835, с.45. 28
XVIII əsrin ikinci yarısında şəhər əhalisinin sayından danışarkən o dövrdə yaranmış gərgin siyasi vəziyyəti nəzərə almamaq olmaz. Çünki öyrəndiyimiz dövrdə Azərbaycanın əksər şəhərləri xarici işğalçıların və ara müharibələrinin nəticəsində dağıntıya məruz qalırdı. Yeri gəlmişkən onu da qeyd etməliyik ki, feodalizm dövründə Azərbaycanda şəhər əhalisinin formalaşması bu günə qədər ətraflı tədqiq olunmamışdır. XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda şəhər əhalisinin sayı və ictimai tərkibi də demək olar ki, öyrənilməmişdir. Halbuki bu məsələlərin tədqiqi şəhərlərin sosial-iqtisadi quruluşunu, ölkənin iqtisadi vəziyyətini daha dəqiq öyrənməyə imkan verərdi. Həm də əhalinin sayca və ictimai tərkibcə öyrənilməsi, şəhərlərdə sənətkarlıq məhsullarının, ticarətin vəziyyətini və miqdarını öyrənməyə, yerli bazarların və şəhər əhalisinin tələbatını dəqiqləşdirməyə də şərait yaradardı. Naxçıvan və Ordubad şəhərlərində bu vəziyyəti dəqiqləşdirmək üçün demək olar ki, faktiki material son dərəcə azdır. Yalnız Naxçıvan xanlığı Rusiya tərəfindən işğal edildikdən sonra çarizm zəbt olunmuş yeni torpaqlarda əvvəllər mövcud olan qayda- qanunu öyrənmək məqsədi ilə öz məmurlarına həmin yerləri yazılı surətdə təsvir etməyi tapşırdı. Rus məmurlarının müstəmləkəçilik baxımından tərtib etdikləri «təsvirlər» və arayışlar hazırda obyektiv olaraq Azərbaycan tarixi üçün əvəzedilməz mənbələrə çevrilmişdir. Naxçıvan ölkəsinin «təsviri» nəticəsində buranın əhalisi və əhalinin ictimai tərkibi haqqında həqiqətə yaxın dəlillər əldə edilmişdir. həmin «təsvirlərdən» müəyyən etmək olar ki, nəinki işğaldan əvvəlki dövrdə, həm də Rusiya dövlətinin tərkibində də Naxçıvan xalis feodal şəhəri kimi qalmaqda davam etmişdir «Təsvir»lərdə bir də göstərilir ki, feodal ara müharibələri və xarici işğalçıların tez-tez baş verən basqınlarının nəticəsində şəhər əhalisi öz doğma evini və ocağını tərk etməyə məcbur olurdu. Qaçqın şəhər əhalisi öz əmlakı ilə birlikdə əlçatmaz yerlərdə gizlənirdi Belə bədbəxt hadisələr zamanı şəhər əhalisinin çox hissəsi soyuqdan və aclıqdan məhv olurdu. Bu cür hadisələr Azərbaycanın şəhərlərində, o cümlədən Naxçıvanda tez-tez baş verirdi. Bəzi hallarda isə işğalçılar cəzalandırmaq məqsədi ilə əhalini zorla başqa yerlərə köçürürdülər. Məhz bu səbəbdən də Naxçıvan əhalisinin müəyyən hissəsi 1797-ci ildə Ağa Məhəmməd şah tərəfindən İrana köçürülmüşdü. Lakin bu cür siyasi hadisələr şəhər əhalisinin ictimai quruluşunda əsaslı şəkildə dəyişikliyə gətirib çıxara bilmirdi. Əldə olan məlumata görə Naxçıvan xanlığının Rusiya tərəfindən işğalı dövründə şəhərdə 5470 adam yaşayırdı. İ. Şopenin verdiyi məlumata görə, XIX əsrin 30-cu illərinin başlanğıcında Naxçıvanda 873 ailə var idi. həmin ailələrdən 127-sini xan, bəy, sultan, yüksək rütbəli zabit, ali ruhani, axund və molla, və s. ailələri təşkil edirdi. Belə ki, 127-dən 2-ni xan ailəsi, 45-ni bəy və sultan ailəsi, 11-ni hərbi vəzifəli şəxslərin ailəsi, 2-ni ali müsəlman ruhani ailəsi, 36-nı axund və molla ailəsi, 22-ni seyid ailəsi, 3-nü dərviş ailəsi və 6-nı mirzə ailəsi təşkil edirdi. Deyilənlərdən aydın olur ki, 873 ailədən yalnız 166-nı yüksək feodal, məmur və ruhani ailəsi təşkil edirdi. Yerdə qalan 707 ailə isə güman etmək olar ki, sənətkar, tacir və kəndli ailələri idi. Yuxarıda deyilən misallar bizə əsas verir ki, Azərbaycanın digər şəhərlərində olduğu kimi, Naxçıvanda da ictimai təbəqələşmənin mövcud olması barədə fikir yürüdək. Təbiidir ki , sənətkarlar və xırda ticarətlə məşğul olanlar şəhər əhalisinin ən yoxsul təbəqəsini təşkil edirdi. Başqa [39-40]
feodal şəhərləri kimi, Naxçıvan şəhərinin Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|