Fuad əLİyev mirabdulla əLİyev
Pul ilə ödənilən vergilər
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Pul ilə ödənilən vergilər
23
xanlığının rəiyyətləri bəzi vergiləri pulla da ödəyirdilər Pul ilə vergi, əsasən, şəhər əhalisindən alınsa da, kəndlilər də bu vergidən yaxa qurtara bilmirdilər. Pul ilə vergi aşağıda göstərilən hallarda alınırdı:
alınırdı. 2. Toxucu pulu — bütün il boyu toxuculuqla məşğul olan sənətkar xəzinəyə 4 man. 80 qəpik, yalnız qış aylarında bu sənətlə məşğul olan şəxs isə dövlətə 2 man. 40 qəp. verməli idi. Toxuculuqla qış aylarında əkin sahələrində işləməyən kəndlilər də məşğul olurdular. 3. Bağpulu — həmin vergini şəhərdə və şəhər həndəvərində bağı olan şəhərlilər verirdilər. 4. Bayramlıq — xüsusilə Novruz və Qurban bayramları zamanı həm şəhər, həm də kənd əhalisindən alınırdı. 5. Toyxərci — həmin vergi həm xan evində, həm də rəiyyətin evində toy olarkən xəzinəyə verilirdi. 6. Dəyirmanpulu—şəhər və kənd əhalisi dəyirmandan istifadə etdiyi üçün 2 tümən və ya 8 manat pul verməli idi. 7 Hamamdan, karvansaradan və dükan binalarından istifadə etmək üçün də müəyyən vergi ödənilirdi. 8. Tacirlər və sənətkarlar xəzinəyə ildə 400 tümən vergi verməli olurdular. 9. Şəhərə satmaq üçün mal gətirən tacir bütün vergilərlə yanaşı gözətçipulu da verməli idi. 10. Pambıq, çəltik, darı və digər kənd təsərrüfatı məhsulu satan şəxs də xəzinəyə nəğd pul verirdi. 11. Bir xalvar saman üçün gümüş pulla 1 man. vergi alınırdı. 12. Üzüm və meyvə bağlarından gümüş pulla 6 man. vergi toplanılırdı. 13. Dövlət torpaqlarından otlaq kimi istifadə edən şəxs xəzinəyə ildə 6 man. gümüş pul verməli idi. Rəiyyət qeyd edilən vergilərlə yanaşı, mükəlləfiyyət. [31-32] də daşımalı idi. Mükəlləfiyyət iki şəkildə olurdu—biyar və əvariz. Kənd təsərrüfatı vergıləri kəndlilərin dolanışığını xeyli ağırlaşdırırdı. Xarici işğalçıların və kəndlilərin iqtisadi vəziyyətini ağırlaşdırma-feodal ara müharibələrinin təsərrüfata vurduğu ziyana baxmayaraq, xanın vergiyığanları, darğalar və digər məmurlar rəiyyəti vergini qamçı gücü ilə verməyə məcbur edirdilər. Lakin kəndlilər yaşamaq xatirinə ağır işgəncələrə dözür, yeganə yaşayış mənbəyi olan torpaqdan ayrıla bilmirdilər. XVIII əsrin axırıncı rübündə kəndlilərin ağır vəziyyətinin şahidi olmuş səyyah marşal fon Biberşteyn yazırdı: «Aramsız müharibələr və əhalinin narahatlığı əkinçiliyə mənfi təsir göstərsə də, kəndlilər torpaqları becərməyə məcbur olurdular» 12 . Kəndlilər əkin dövründə, həmçinin məhsul yığımı zamanı bir sıra çətinliklərlə qarşılaşırdılar; onları hər an xaricdən təhlükə gözləyirdi. Bəzən hazır məhsul xarici işğalçılara qismət olurdu. Daim gedən müharibələr və soyğunçuluq kəndliləri həmişə
12 Маршал фон Биберштейн. Описание провинций расположенных на левом берегу Каспийского моря между реками Терки Кура.(перевод с фран. С.Ашурбейли). ЕАTİЕА,sənəd 467,s36 24
silah saxlamağa məcbur edirdi. Hətta cüt sürən, toxum səpən kəndlilər üstlərində xəncər, yaxınlıqda isə silah saxlamağa məcbur olurdular 13 . Torpağın xüsusiyyətinin müxtəlifliyi ilə bağlı Naxçıvan kəndliləri cüt və kotandan istifadə edirdilər. Cütə bir və ya iki öküz qoşaraq, nisbətən yumşaq yerləri, kotanla isə daşlıq yerləri şumlayırdılar. Torpağın suvarılmasına gəldikdə qeyd etməliyik ki, yalnız düzən olmayan yerlərdə kiçik kanallar — arxlar çəkilirdi. Dağlıq hissədə isə əkinçilər, əsasən dəmyə əkirdilər. O dövrdə cüt əkinçilik üçün ən əlverişli əmək aləti idi. Cütdən əsasən feodal təsərrüfatlarında istifadə olunurdu. Cüt ucuz və yüngül əmələ gəldiyi üçün kəndlilər tədricən əkinçilikdə cütdən istifadə etməyə başladılar. Lakin Naxçıvan xanlığında kəndlilərin hamısına cütdən istifadə etmək nəsib olmurdu. Dağlıq hissədə isə cütdən və işlək heyvanlardan istifadə etmək mümkün deyildi. Ona görə də kəndlilər yamac hissələrdə torpağı daha primitiv alətlərlə — kətmən və bellə şumlayırdılar. Naxçıvan xanlığında əsas kənd təsərrüfatı sahəsi taxılçılıq idi. Taxılçılıqla demək olar ki, əhalinin əksəriyyəti məşğul olurdu. hətta bəzən maldarlar da öz şəxsi istifadələri üçük taxıl əkirdilər. Naxçıvan diyarında yazlıq və payızlıq taxıl əkilirdi. Payız əkini sentyabr ayında başlayır. Novruz bayramından yüz gün keçdikdən sonra, təqribən iyun ayının ortalarında yığılırdı. Yazlıq buğda isə mart ayının axırında əkilir, payızlıq taxıldan iki həftə sonra yığılırdı. İşğaldan əvvəl Naxçıvan xanlığında yığılan taxıl təqribən 10 min xalvara bərabər idi. Çəltik əsasən Naxçıvan mahalında: Şəhərdə və Şıx Mahmud, Xəlili, Kültəpə, Uzunoba, Həsənağa, Didovar, Nəzərabad, Xalxal, Şahbuz, Qarababa, Cəhri, Təzəkənd, Nehrəm kəndlərində, Əlincə mahalında, (Əbrəqunis, Culfa, Çəmənlik, Saltaq, Xanağa, Kəşkənd) və Dərələyəzin qərb hissəsində əkilirdi. 1828-ci ildə Naxçıvan xanlığında çəltik məhsulu 10 min puda bərabər olmuşdur. Kənd təsərrüfatı məhsulları içərisində pambıq xüsusi yer tuturdu. Pambıq feodallara daha çox gəlir verirdi. Pambıq Dərələyəzdən başqa demək olar ki, bütün mahallarda əkilirdi. Əsasən Naxçıvan mahalında: Yarımca, Şıx Mahmud, Xəlili, Kültəpə, Oruc, Uzunoba, Həsənağa, Didovar, Nəzərabad, Əznayird, Süst, Bulqan, Qaraquna, Hasan, Qoşadiz, Tunbul, Yamxana, Təzəkənd, Qızılvəng, Nehrəm kəndlərində; Xok mahalında isə bütün kəndlərdə: Əlincə mahalının isə Arazin, Əbrəqunus, Culfa və Şürüd kəndlərində əkilirdi. Kənd təsərrüfatı sahəsində Naxçıvan xanlığı əhalisinin əsas məşğuliyyətlərindən biri də bağçılıq idi. Dağ kəndlərindən başqa digər kəndlərin əhalisi bağçılıqla da məşğul olurdu. Dağ kəndlərində yayın qısa olması və qışın çox sərt keçməsi bu kəndlərdə bağçılıqla məşğul olmağa imkan verirdi. Bağçılığın əsasını meyvəçilik və Üzümçülük təşkil edirdi. Naxçıvan kəndlərinin iqtisadi həyatında bostançılığın da özünəməxsus yeri var idi. Bostançılıqla Yarımca, Şıx Mahmud, Xəlili, Qulubəydizəsi, Kültəpə, Oruc dizəsi, Uzunoba, Həsənağa dizəsi, Syurab, Didovar, Nəzərabad, Məzrə, Cəhri, Qoşadiz, Tunbul, Yamxana, Təzəkənd, Nehrəm, Arazin, Əbrəqunis, Xanağa, Saltaq, Bənənyar,
13 Yenə orada Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|