Fuad Məmmədov

70 
Təşkilati  mədəniyyətin  dörd  tipi  məlumdur:  hakimiyyət  mədəniyyəti 
(Zevs),  rol  mədəniyyəti  (Apollon),  vəzifə  mədəniyyəti  (Afina)  və  şəxsiyyət 
mədəniyyəti (Dionisi).  
  “Hakimiyyət  mədəniyyəti”  bir  qayda  olaraq,  sərt  iyerarxik 
strukturlu  təşkilatı  xarakterizə  edir.  Hakimiyyət  mədəniyyəti  liderin 
xüsusi rolu, onun şəxsi keyfiyyətləri və qabiliyyətləri ilə əlaqədardır. 
Belə  təşkilatda  hakimiyyət  mənbəyi  həm  liderin  şəxsiyyəti,  həm  də 
müəyyən  dərəcədə  onun  malik  olduğu  vasitələrdir.  Bu  cür  təşkilat-
larda  kadr  siyasəti  çox  zaman  əməkdaşların  rəhbərə  şəxsi  sədaqəti 
prinsipləri əsasında qurulur. Təşkilat mədəniyyəti tipi kimi, hakimiy-
yət mədəniyyəti kifayət qədər mobildir. O, daxili və xarici dəyişiklik-
lərə operativ reaksiya verərək, qərarların tez qəbul edilməsi və onla-
rın praktik həyata keçirilməsinə imkan verir.  
 “Rol mədəniyyəti” - rolların ciddi funksional bölüşdürülməsi 
və iş sahələrinin ixtisaslaşdırılması ilə xarakterizə olunur. Rol mədə-
niyyətli  təşkilatların  fəaliyyətinin  effektivliyi,  fəaliyyət  sisteminin 
qoyulmuş  qayda,  prosedur  və  standartlarının  dəqiq  gözlənilməsi  ilə 
təmin  edilir.  Burada  hakimiyyət  mənbəyi  vasitələr  və  liderin  şəxsi 
keyfiyyətləri  deyil,  təşkilatın  iyerarxik  strukturunda  əməkdaşın  tut-
duğu xidməti mövqeyidir. Rol mədəniyyətli təşkilatlar daxili və xari-
ci amillərin sabitliyi şəraitində kifayət qədər effektiv işləməyə qadir-
dir.  
 “Vəzifə mədəniyyəti” – bazarın, cəmiyyətin və dövlətin tələbatları 
ilə şərtlənən, ilk növbədə müəyyən proqramlar və layihələrin yerinə ye-
tirilməsi ilə bağlı olan təşkilatları xarakterizə edir. Bu tip təşkilatlar öz 
effektivliyini müəyyən problemlər və məsələlərin həlli üçün yüksək pe-
şəkarlıq  və  səylərin  düzgün  kooperasiyası  qabiliyyəti  hesabına  təmin 
edirlər. Onlarda hakimiyyət elmi biliklərə, praktik vərdişlərə, informasi-
yaya  və  uyğun  iş  təcrübəsinə  malik,  bu  və  ya  digər  sahədə  ekspertlər 
olan liderlərin əlində cəmləşir.  
 “Şəxsiyyət mədəniyyəti” başlıca olaraq, yaradıcı, innovativ fə-
aliyyətlə  bağlı  müəyyən  missiyaları  yerinə  yetirən  insanların  birləş-
məsini  xarakterizə  edir.  Belə  təşkilatlarda  hakimiyyət  peşəkarlığa, 
                                                                                                                            
R.  Rüttinqer,  Y.  Hents,  A.  Kamel  və  digər  Qərb  və  Rusiya  müəlliflərinin,  effektiv 
idarəetmədə təşkilat mədəniyyətinin mühüm rolunu aşkarlayan elmi maraqlarının mövzüsü 
olmuşdur. Mədəniyyətin dörd müxtəlif ideologiyası əsasında Rocer Harrison və professor 
Çarlz  Hend  tərəfindən  təşkilati  mədəniyyətin  dörd  tipini  daxil  edən,  aşağıda  nəzərdən 
keçirilən  model  işlənib  hazırlanmışdır:  hakimiyyət  mədəniyyəti  (Zevs),  rol  mədəniyyəti 
(Apollon), vəzifə mədəniyyəti (Afina) və şəxsiyyət mədəniyyəti (Dionisi). 

---

71 
vəsaitlərin və üfqi əlaqələrin mümkünlüyünə, fəaliyyət koordinasiya-
sı və qarşılıqlı faydalı razılaşmalara nail olma bacarığına əsaslanır.  
Real həyatda bir qayda olaraq, Lütfi Zadənin qeyri-səlis məntiqinə uyğun 
olaraq bu və  ya digər mədəniyyət tipinin daimi və  ya  müvəqqəti üstünlüyü 
ilə müxtəlif tip təşkilat mədəniyyətlərinin qarışması yer tutur.  
Tipindən asılı olmayaraq təşkilati  mədəniyyətdə böyük  yer - onun fəlsəfəsi 
və mədəni siyasətini, təşkilatın prinsipləri, dəyərləri və normalarını əks etdirən, 
onun  əsas  məqsədlər  məcmusunu  təmsil  edən  -  təşkilatın  işgüzar  kredosuna 
məxsusdur. Təşkilati mədəniyyətin mühüm göstəricisi - təşkilatın etik aurasını 
əks etdirən ünsiyyət dilidir. Bu prinsiplər təşkilat rəhbərliyinin praktik fəaliyyəti 
ilə həm formal, həm də qeyri-formal səviyyədə nümayiş olunan və dəstəklənən 
təşkilatın mədəni ənənələrində əks olunmalıdır. İnnovativ fəaliyyətlə birləşmə-
də bu ənənələrin təzələnməsi, həm təşkilatın həyat fəaliyyətinin varisliyi, həm 
də onun mütərəqqi inkişafı üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir.  
Hər bir təşkilati mədəniyyət tipi əsas etibarilə liderin, özündə mədəni də-
yərləri və idarəetmə texnologiyalarını təcəssüm etdirən idarəetmə mədəniy-
yətini əks etdirir.  
 
 
İdarəetmənin effektivlik formulu 
 
                                                 Keyfiyyət 
İdarəetmənin effektivliyi = ---------------------- 
                                                   Məxaric 
 
Keyfiyyət: biliklər, təcrübə, mütəşəkkillik, etika, idarəçinin innovativ fəa-
liyyəti ilə müəyyən edilir.  
Məxaric  idarəetmə  sisteminə  qoyulan  investisiyaların  optimallığını  təmin 
edən, təşkilata və idarəçiliyə elmi yanaşmadan asılıdır.  
Dövlət  idarəçiliyinin  effektivliyinə  nail  olunması  aşağıda  göstərilənləri 
tələb edir: 

 
xalqın  milli  mədəniyyət  xüsusiyyətlərini  nəzərə  almaqla, 
kadrların beynəlxalq tələblər səviyyəsində xüsusi hazırlığı və yeni-
dən hazırlığı; 

 
elmin,  və  milli  və  qlobal  idarəçiliyin  beynəlxalq  təcrübəsinın 
nailiyyətləri əsasında idarəçilik texnologiyalarının təkmilləşdirilməsi;  

 
biliklər hakimiyyətinin və milli maraqların üstünlüyü prinsi-
pi üzərində qurulmuş düzgün kadr siyasətinin həyata keçirilməsi;  

---

72 

 
dövlət  quruculuğu  və  idarəçiliyi  problemlərinin  sistemli 
kulturoloji təhlilinin inkişafı; 

 
kulturoloji təhsil və maarif şəbəkəsinin inkişafı. 
Düzgün qərarların qəbulu əsasən hadisələr, faktlar və insanlar haqqında 
informasiyanın  obyektivliyindən,  onlara  verilən  qiymətin  düzgün  olub-ol-
mamasından  asılıdır.  Təcrübəli  rəhbər  həm  informasiyanın  mahiyyətini, 
həm də informasiya verən şəxsin hansı motivləri əldə rəhbər tutduğunu tən-
qidi təhlil edir. Rəhbər tərəfindən obyektiv qiymətləndirməyə çox zaman bu 
məzmunda suallar yardım edir: 

 
Haqqında  söhbət  gedən  obyektləri  qiymətləndirmək  üçün  özü-
nün intellektual və etik mədəniyyət səviyyəsinə görə həmin şəxs nə də-
rəcədə iqtidarlı və səlahiyyətlidir? 

 
Onun tərəfindən təqdim edilən informasiyanın, hadisələr, faktlar 
və insanların neqativ yaxud pozitiv qiymətləndirilməsinin əsasında hansı 
motivlər  dayanır?    Bu  qiymətləndirmələr  –  şəxsi  maraqlılıq,  insana  pis 
(yaxşı) münasibət, həsəd, öz mövqeyinə fayda yaxud təhlükə mülahizəsi 
kimi subyektiv amillərlə şərtlənmişdirmi və s. 
 
İdarəetmənin uğur formulu 
 
Bu  formul  tərəfimizdən  idarəetmə  sahəsində  təcrübəli  menecerlərin  və 
mütəxəssislərin çoxsaylı tövsiyələrinin məntiqi sintezi əsasında tərtib olun-
muşdur. O, idarəçinin keyfiyyətlərinə, onun fəaliyyət metodları və şərtlərinə 
aşağıda verilən tələblərə gətirib çıxarır: 
1.
 
Liderin  yüksək  professional  və  ümumi  mədəniyyəti.  Güclü  məntiq 
və möhkəm iradə. Elmi biliklər, təcrübə və uzaqgörənlik.  
2.
 
Ağıllı, həyat qabiliyyətli ideyalar, fəaliyyət azadlığı, qətiyyət və fə-
dakarlıq. 
3.
 
Məqsədin düzgün müəyyən olunması (mümkün olan məqsədlərin forma-
laşdırılmması). 
4.
 
Aydın strateji planlaşdırma. Tələbatların və vasitələrin düzgün təhli-
li. Prioritetləri seçmək bacarığı. 
5.
 
İdarəetmə texnologiyasının elmi əsaslandırılması.  
6.
 
Problemlərin düzgün dərk edilməsi və ətraflı düşünülməsi. 
7.
 
İşin düzgün təşkili, fəaliyyət planı. Vəzifələr zəncirində əsas həlqəni 
ayırd etmə. 
8.
 
Qələbə  əzmi  və  müvəffəqiyyətə  inam.  Öz  üstünlüklərini  və  çatış-
mazlıqlarını görmə.  
9.
 
Əsas ziddiyyətin aşkar edilməsi və düzgün həlli.  

---