Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
_________Milli Kitabxana_________ 190 1910), “Mirat” (1910), “Kəlniyyət” (1912-1913), “Tuti” (1914- 1917), “Ari” (1910-1911), “Məzəli” (1914-1915), “Babayi-Əmir” (1915-1916), “Məşəl” (1919), “Lək-lək” (1914), “Bürhani-həqi- qət” [24-16, 17] (1917) və başqalarını göstərmək olar. “Molla Nəsrəddin” ənənələrindən, yaradıcılıq metodlarından məqsədəuy- ğun şəkildə bəhrələnən çoxsaylı mətbu orqanlar, demək olar ki, müəyyən işlər gördülər. Lakin onların heç biri “Molla Nəsrəddin” jurnalı qədər geniş proqramla çıxış edə bilmədiklərindən ən yaxşı halda onun davamçıları oldular [14-8]. Haşım bəy Vəzirovun naşirliyi və redaktorluğu ilə “Səda” mətbəəsində (Haşım bəyin mətbəəsi olub)nəşr olunan 8 səhifəlik “Məzəli” jurnalı “Molla Nəsrəddin”in yolunu davam etdirməyə səy göstərirdi. Onun səhifələrində Cabbar Əsgərzadə İrəvani (Məhkəmə pişiyi) də bədii-publisist əsərlərlə çıxış edirdi. Bu jur- nal cəmiyyətdəki mövcud qüsurları tənqid etmiş, lakin “Molla Nəsrəddin”in inqilabi-demokratik səviyyəsinə yüksələ bilməmiş- dir. “Molla Nəsrəddin” satirik jurnalı Azərbaycan inqilabi-demo- kratik ədəbiyyatın və ictimai fikrin bayraqdarı olmaqla 7 aprel 1906-cı ildə Tiflisdə nəşrə başlamış və 1917-ci ilin sonunadək orada fasilələrlə nəşrini davam etdirmişdir. Sonralar Təbrizdə (1921) və Bakıda (1922-1931) nəşr olunmuşdur. Böyük inqilabçı- demokrat C.Məmmədquluzadə “Molla Nəsrəddin” jurnalının dai- mi redaktoru idi. 1910-cu ildə onu bir neçə ay Məmmədəli Sidqi əvəz etmişdir. 1913-14 və 1917-ci illərdə isə jurnalın 2-ci redak- toru Əliqulu Nəcəfov Qəmkusar olmuşdur. Jurnalın ilk 5 il nəş- rində C.Məmmədquluzadənin ən yaxın köməkçisi, redaksiyanın məsul katibi Ömər Faiq Nemanzadə idi. Jurnal “Qeyrət” mətbəə- sində nəşr edilirdi. Jurnalın səhifələrində ardıcıl çıxış edən yazı- çılar sırasında Cabbar Əsgərzadənin də adı vardır. “Tartan-partan” həftəlik satirik jurnalı 1918-ci ildə Tiflisdə nəşr olunmuş, yeganə nümunəsi çıxdıqdan sonra zərərli istiqamə- tinə görə qadağan edilmişdir. “Kəşkül” (dilənçilərin diləndikləri şeyləri içinə qoyduqları qab), “Tiflis əxbarı” nəşr edilmişdir. _________Milli Kitabxana_________ 191 “Ziya” qəzetində mürtəce dini zehniyyətin təbliğinin ön pla- na çəkilməsi hər şeyə dini cəhətən qiymət verilməsi üstünlük təş- kil edirdi. Demokratik fikirlə Azərbaycan ziyalılarının yetişmə- sində Tiflis ədəbi mühitinin böyük rolu olmuşdur. Bu ziyalıların bədii yaradıcılıqla məşğul olmaları, ənənələrlə yanaşı, Tiflisdə dünya ədəbiyyatının bədii təcrübəsi ilə yaxınlaşmağa imkan tapır, ədəbi inkişafı düzgün istiqamətləndirməyə nail olurlar. Tiflisdə yaşayıb yaradan M.F.Axundovun zəngin bədii yaradıcılığı böyük bir məktəb olmaqla, yalnız Azərbaycan ədəbiyyatının gələcək inkişafına deyil, bütün Yaxın və Orta Şərq xalqları ədəbiyyatının realizm və xəlqilik zəminində inkişafına əvəzsiz töhfələr ver- mişdir. Burada 1905-ci ilədək Azərbaycan dilində çıxan mətbuat orqanları da Tiflisdə nəşr olunmuşdur. Tiflisdəki Azərbaycan ədəbi mühiti qarşılıqlı ədəbi əlaqələr zəmnində inkişaf etməyə başlamış, Azərbaycan mədəniyyətinə maraq artmış, Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri erməni və gürcü xalqlarının ziyalıları tərəfindən toplanır və həmin xalqların dillərinə köçü- rülən ağız ədəbiyyatı nümunələrinin variantları yaranırdı. Azərbaycan mədəniyyəti Qafqaziyada rus, erməni, gürcü dil- lərində dərc olunan qəzet və jurnallarda, həmçinin erməni dövri mətbuatında ictimai-siyasi həyatın bütün sahələrdə özünü büruzə verən məqamlarını bu və ya digər dərəcədə əks etdirirdi. Tarxi salnaməyə çevrilmiş mühüm məqamları diqqət mərkəzində saxla- yan tanınmış tədqiqatçı alim Kövsər xanım Tarverdiyeva uzun illər artivlərdə sərf etdiyi gərgin əməyi sayəsində 1985-ci ildə çapdan şıxan “Azərbaycan mədəniyyəti erməni dövri mətbuatın- da” adlı monoqrafiyasında tarixi faktlara güzgü salmışdır. Azər- baycan ictimaiyyətinə tam təfərrüatı ilə məlum olmayan bəzi mə- sələləri ermənicə işıq üzü görən 105 adda dövri mətbuatda araş- dırılmış, ədəbi əlaqələrin məzmun və yeritdiyi ideya istiqamətləri ümumiləşdirilmişdir. Ədəbi, siyasi, ictimai-siyasi, ədəbi bolşevik, sosial-demokrat, satirik və yumoristik məzmunu özündə ehtiva edən çoxsaylı bu mətbu orqanlardan “Ardzaqank”(Əks-səda), “Alik” (Dalğa), “Aşxadavor”(Zəhmətkeş), “Banvori dzayn” (Fəh- _________Milli Kitabxana_________ 192 lə səsi), “Bdak” (Axın, çay qolu), “Baykar” (Mübarizə), “Hor dar” (Yeni əsr), “Nor xosk” (Yeni söz), “Daraz” (Dəb, biçin), “Didak” (Durbin), “Mışak” (Əkinçi), “Yerqri dzayn” (Ölkənin səsi), “Hrazdan”, “Ağpyur” (Bulaq), “Şoviğ” (Cığır), “Orer” (Günlər), “Lraber” (Xəbərlər), “Jamanaq”, “Qağapar” (İdeya), “Tatron” (Teatr), “Tatron yev yerajşdutyun” (Teatr və musiqi), “Murc” (Çəkic) [74-a-5, 8, 20, 217, 221] və sair öz səhifələrində o zamankı ictimai-ciyasi durumun diqqəti cəlb edən mühüm hadisələrini işıqlandırırdılar. Bu dövri mətbuat orqanlarından 88-i Tiflisdə, 6-sı Bakıda, 5-i Yerevanda, 3-ü həm Tiflisdə, həm də Şuşada , 2-si Naxçıvanda, 1-i Gəncədə dərc olunmuşdur. Ədəbi əlaqələrin tədqiqi sahəsində əzab-əziyyətlərə qatlaşan Kövsər xanım Tarıverdiyeva ərsəyə gətirdiyi “Azərbaycan mədə- niyyəti erməni dövri mətbuatında” (Bakı, 1985.) monoqrafiyasın- da erməni dövri mətbuatının Azərbaycan maarifinə, təhsil və məktəb problemlərinə maraq göstərildiyini, xeyriyyə cəmiyyətlə- rinin yoxluğundan bu sahədə Azərbaycan ictimai həyatının əta- lətdə qalmasını, zaman keçdikcə ictimai fikir, maarif və mədəniy- yətə meylin artmasını, demokratik istiqamətli qəzet və jurnalların Zaqafqaziyada xalqlarını maarif və mədəniyyətə, həmrəyliyə ça- ğırmaqla onların mədəni yüksəlişinə müsbət təsirini xüsusu vur- ğulamışdır. Azərbaycanlıların mədəni dirçəlişinə mane olan geri- liyin və cəhalətin, dini fanatizmin ictimai köklərini aradan qaldır- maq üçün həyata keçirilən tədbirlərin səmərə verdiyindən yeri gəldikcə mətbu nümunələrə istinad etmişdir. Azərbaycan-erməni mətbuat əlaqələrinin tarixi “Əkinçi” və “Mışak” qəzetlərinin redaktorları H.Zərdabi ilə Arzruninin mək- tub mübadiləsinin tarixi ilə başlamışdır. “Əkinçi” qəzetinin nəşrə hazırlığı xəbəri “Mışaq” tərəfindən rəğbətlə qarşılandığını Həsən- bəy Zərdabinin Arzuniyə məktubda oxuyuruq: “Sizə “Əkinçiyə olan rəğbətiniz üçün təkrar təşəkkür elan edirəm və Sizi inandı- rıram ki, Sizin uzaqgörənliyiniz Sizi aldatmayacaq. “Əkinçi” “Mışaq”a qardaşlıq əli uzadacaq və Szin qəzetəniz kimi o da bi- zim sevimli Qafqazın müsəlman əhalisi arasında maarif yaymağı Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|