Dərslikdə təbiətdən istifadəyə dair bir çox məsələlər, konsepsiyalar
Yüklə 12,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
nəzərdə tutulmuşdur. Suya atılan maddələr üçün Azərbaycan Respublikası təbiəti mühafizə üzrə Baş Dövlət Müfəttişliyi və Baş Sanitar Dövlət Müfəttişliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir. Səyyar mənbələrdən (avtomobillərdən) ətraf mühitə atılan çirkləndirici maddələr işlədilən yanacağın həcminə əsasən hesablanır. Bərk tullantıların yerləşdirilməsinə görə ödəmələr müəyyən edilmiş limitdən, tullantıların toksiklik dərəcəsindən, miqdarından və yığılma yerindən asılıdır. Tullantıların yerləşdirilməsinin baza normativləri tullantının vahid kütləsinin IV sinif toksiklik göstəricisinə və ödəmənin indeksasiya əmsalına hasili kimi təyin edilir. Təhlillər göstərir ki, zaman keçdikcə ətraf mühiti çirkləndirməyə görə ödəmələr tamamilə həvəsləndirmə üzrə və təbiəti mühafizəyə vəsait toplamaq sahəsində öz əsas funksiyasını yerinə yetirə bilmir. Belə ki, onlar indeksasiya apanlma- dığından rəmzi xarakter alır. Məsələn, 1995-ci ildə artım əmsalı Rusiyada 17, Azərbaycanda 10 idi. 2001-ci ilin yanvarından bu əmsal 94 müəyyən edilmişdir, Azərbaycanda isə 2005-ci ilə kimi pulun indcksasiyası aparılmadığmdan həmin əmsal dəyişməmişdir. Halbuki, pulun qiymətdən düşməsi davam edirdi. Bundan başqa ətraf mühitin çirklənməsi haqqında məlumatlar hər zaman dürüst olmur, belə ki, Azərbaycanda hələ də dəqiq ölçmə işləri həyata keçirilmir. Müəssisələrə çirklənmənin səviyyəsini azaltmaq sərfəlidir. Lakin bunun üçün hələlik imkan yoxdur. Monitorinq də hələlik kifayət qədər geniş təd- biq edilmir. Odur ki, əsasən seçmə ölçmələrdən, laboratoriya sınaqlarından və xüsusi hesablama metodlarından (ilk növbədə, balans metodu) istifadə edilir. Tullantıların (axıntılarm) həcminin müəssisələr tərəfindən gizlədilməsi halları aşkar edilərsə, bunlar limitdən artıq hesab edilir və belə halda artırıcı əmsaldan istifadə edilməsi lazım gəlir. Əgər limit təyin edilmə- yibsə, onlar limitdən artıq hesab edilir. Hələ indiyə qədər neft və qazçıxarma sahəsində atmosferə atılan karbohidrogenlərin və digər tullantıların miqdarı dəqiq təyin edilməmişdir. Neft tutumlarının səthindən nə qə 124 dər buxarlanma baş verdiyi müəyyən edilməmişdir. Vaxtı ilə normativ itkilərin ətraf mühitə atılmasını gizlədirdilər, halbuki, bu rəqəm 7-9 % təşkil edirdi. Eyni sözləri su obyektlərinə axıdılan çirkab sulan haqqında da demək olar. Hazırda Azərbaycandakı 80-dən çox şəhər və rayon mərkəzindən bütün kommunal-məişət sulan təmizlənmədən ətraf mühitə atılır. Hələ də Bakı, Gəncə, Sumqayıt, Əli-Bayramlı, Mingəçevir, Naxçıvan, Xankəndi, Ağdam, Şuşa, Daşkəsən və s. şəhərlərdən axıdılan məişət tullantı sulan tamamilə təmizlənmir. Əslində bu axıntılar qəza hallarında ətraf mühitə axıdılan çirkab sulanna bərabər tutulmalı və günahkarlara qarşı yüksəldici əmsal (5-10 dəfə) tətbiq edilməlidir. Halbuki, qəza vaxtı’yayhm axıntılar (atılmalar) zamanı ətraf mühitə, təsərrüfat obyektlərinə böyük zərər dəyir. Belə hallarda, məsələn, Rusiyada iqtisadi sanksiyalar 25 dəfə artırıhr. Azərbaycanda isə həmin rəqəm 10 -a bərabərdir. Özünüyoxlama sualları 1 .Azərbaycanda ətraf mühitin mühafizəsinə hansı hüquqi zərurətlər daxildir. 2. Təbiəti mühafizə fəaliyyətində hansı həvəsləndirmə metodları vardır. 3. Rusiya Federasiyasında təbiətdən istifadə təcrübəsi necədir. 4. Təbiətdən istifadədə haqq ödəmələrinin iqtisadi mexanizmi hansı funksiyaları yerinə yetirir. 5. Resurslardan istifadəyə görə ödəmələr hansı prinsiplərə əsaslanır. ö.Təbii ehtiyatlardan istifadəyə görə ödəmələr hansılardır. T.Çirkləndirmələrə görə ödəmə metodikası hansı prinsiplər əsasında müəyyən edilir. 8 .Ətraf mühiti çirkləndirməyə görə ödəmələrin cəminə hansı göstəricilər daxildir. 125 VIII FƏSİL TƏBİƏTDƏN SƏMƏRƏLİ İSTİFADƏ ÜZRƏ TƏDBİRLƏRİN MALİYYƏLƏŞDİRİLMƏSİ 8.1. Təbiətdən istifadə sahəsində ekoloji fondlar sistemi Təbiətdən istifadənin ödənişli (pullu) sistemi ekoloji tədbirlərin maliyyələşdirilməsinin əsas mənbəyidir. Təbii ehtiyatların istifadəyə, ətraf mühiti çirkləndirməyə, tullantıların ycrləşdirilməsinə görə ödəmələr sistemi, habelə onların tutulması və istifadəsi təbii ehtiyatlar üzərində mülkiyyət münasibətləri ilə müəyyən edilir. Təbiətdən səmərəli istifadə tədbirlərinin əsas mənbələri aşağıdakılardır: - müəssisələrin şəxsi vəsaitləri; - müxtəlif səviyyəli büdcələr; - büdcədən kənar məqsədli fondlar-ehtiyatlar üzrə, ekoloji, sığorta fondları, habelə özəlləşdirmə prosesində yaradılmış ekoloji fondlar; - bank kreditləri, sponsor vəsaitləri, beynəlxalq təşkilatların maliyyə köməyi; - ianələr vəs. Təəssüflər olsun ki, keçid dövründə təbiəti mühafizə tədbirlərinin büdcələrdən maliyyələşdirilməsi mürəkkəb məsələlərdən birinə çevrilmişdir. Ekoloji məqsədlər üçün mərkəzi büdcədən demək olar ki, vəsait ayrılmır, şəxsi vəsaitlərin isə həcmi çox cüzidir (0,2-0,3 %). SSRİ dövründə də, təbiəti mühafizəyə yönəldilən vəsaitin həcmi milli gəlirin həddən çox az faizini təşkil edirdi. Məsələn, bu rəqəm bütün İttifaq üzrə 0,8- 1,2%, Pribaltika respublikaları üzrə-1,5-1,7 %, Gürcüstan və Ermənistan üzrə- 0,7-1,0 %, Azərbaycan üzrə isə -0,3-0,5 % təşkil edirdi. Müqayisə üçün qeyd etmək lazımdır ki, təbiəti mühafizə tədbirlərinə hər il ümumi daxili məhsulun 2-3 %-i qədər vəsait lazımdır. Buna baxmayaraq müəssisələr bu məq 126 Yüklə 12,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|