Filasofiya az: filosofia qxd
Yüklə 4,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
| apodeyktika
ter- mini ilə işarə edirdi) fəlsəfənin vasitəsi, ritorik arqumentləri, öz bəlağəti, stilistik baxımdan düzgün və buna görə də inandırıcı olan, inandırma arqumentlərini isə peyğəmbər təliminin vasitəsi hesab edirdi. Apodiktik arqumentlər filosofun bilavasitə intelligi- 69 F ә l s ә f ә downloaded from KitabYurdu.org bel, yəni zəka ilə dərk edilə bilən həqiqətləri ifadə etməsinə imkan verir; ritorik arqumentlər isə peyğəmbərin həmin həqiqətləri xalqa çatdırmasına imkan verir. Fəlsəfə və din eyni məqsədə müxtəlif üsullarla çatır. Bu mövqe İbn Rüşdün ikili həqiqət haqqında, fəlsəfi və peyğəmbəranə həqiqətləri fərqləndirməyin zəruri olması haqqında təlimi inkişaf etdirməsi - nə kömək edirdi. Bundan əlavə, İbn Rüşd ölülərin dirilməsi ba - rədə Qəzaliyə cavabını əsaslandırmaq üçün “Təkzibin təkzibi” kitabında dini qanunun doğruluğunu və peyğəmbərliyin üstün- lüyünü nəzərdən keçirir. İbn Rüşdün izahatlar sistemi rasionaldır. O göstərir ki, idrak şeylərin, onların ayrı-ayrı keyfiyyətlərinin və kəmiyyətlərinin qavranılmasından başlanır; zəka hiss orqanlarının duyğularına əsaslanaraq şeylərin mahiyyətini öyrənir, onu anlayışlarla ifadə edir. Zəka fəal qüvvə, şeylərin və onların səbəblərinin dərk edilməsi vasitəsidir. İbn Rüşd belə hesab edir ki, insan zəkası universal zəkanın mühüm hissəsi və fəal zəkadır, yəni formaların paylaşdırıcısı və saxlanc yeri, dünya nizamının təşkiledici prinsipidir. İbn Rüşdün fikrincə, hərəkət - göy cisimlərinin ən səciyyəvi cəhə- tidir. Məhz hərəkət bir obyekti digərindən fərqləndirməyə imkan verir. Hərəkət vasitəsilə hər bir səma cismi onun mahiyyətinin özünü üstələmək cəhdi kimi qəbul edilir. Belə olan təqdirdə, İbn Rüşdün fikrincə, forma və materiya nəticə etibarilə vahid varlıq kontiniumunun metaforları, göy cisminin varlığının üstün cəhəti isə yenə də real varlıqdır. İbn Rüşd fəlsəfəsinin etik tərəfi xüsusi maraq doğurur. O, dəyərin real mövcud olmasına, yəni onun təbiətdə və insan fəaliyyətində obyektiv mövcudluğuna inanırdı. İbn Rüşdə görə, maddi başlanğıc insanların pisliklərinin və digər xoşagəlməz əməllərinin təbiətini şərtləndirir. Materiyanın nisbi xassəsi olan pislik, eyni zamanda, formallaşdırılmış gerçəkliyin bir hissəsidir və Allahın adı ilə bu və ya digər şəkildə əlaqəlidir. Çünki məhz Allah materiyanın inkişafını elə istiqamətləndirə bilər ki, onun 70 R a m i z M e h d i y e v downloaded from KitabYurdu.org daxilində pislik yaransın. Lakin insanın sərbəst seçiminə və pis əməlinə görə Allahın cavabdeh olduğunu söyləmək səhv olardı. İbn Rüşdə görə, insanın hərəkətlərinin sərbəst və determinə edilmiş olması da varlığın yalnız spesifik sahələrinə tətbiq edilə bilən nisbi anlayışlardır. Əslində, insan öz hərəkətlərində sərbəst və determinə edilmiş deyil, hər şey onun hansı şəraitdə olmasın- dan asılıdır. Orta əsr müsəlman cəmiyyətinin spesifik şəraitində bütün poten- sialları və fəlsəfi fikrin yekunlarını kifayət qədər dəqiq aşkar etmiş İbn Rüşd fəlsəfəsi tam əsasla dünya fəlsəfi fikrinin inkişafı prosesində çox mühüm əlaqələndirici ünsür hesab edilir. Ərəb-müsəlman fikri tarixində ən parlaq və qeyri-adi simalardan biri Yüklə 4,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|