Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 303 know intermediality is considered a part of postmodern novels too. Julian Barnes endeavors specific aspects of intermediality in numerous novels. So, it is interested to investigate the creativity of Julian Barnes, especially, the novel “The Lemon Table” in which he depicts intermediality in detailed form. The author of the paper attempts to determine the modern features of the novel genre and intermedial links between art and literature in the novel “The Lemon Table”. Using the intermedial connections in his novels, Julian Barnes gives his contributions to British postmodern novel. He broadly reflects the subtle details of art, especially, music on the human spirit in the novel “The Lemon Table”. Julian Barnes becomes one of the prominent writers in British literature for his writing style. Rəyçi: Yeganə Abdullayeva filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Filologiya məsələləri, № 7, 2017 304 SƏLTƏNƏT ƏLİYEVA AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu selteneta@gmail.com QAZİ BÜRHANƏDDİN QƏZƏLLƏRİNDƏ BƏDİİ TƏKRİR VƏ NÖVLƏRİ Açar sözlər: Bədii təkrir, emosianallıq, ekspressivlik, poetic fiqur, üslub, ahəng Key words: Artistic repetition, emotionalism, expressiveness, poetical figure, style, harmony. Ключевые слова: художественный повтор, эмоциональность, экспрессивность, поэтические фигуры, стиль. гармония. Söz ustadlarının sənətkarlığını nümayiş etdirən bədii ifadə vasitələrindən biri də divan ədəbiyyatında geniş istifadə olunan bədii təkrir və onun müxtəlif növləridir. Bədii əsərə xüsusi ahəng verən, dinamikliyi, musiqililiyi gücləndirən, ritmikliyi artıran bu bədii ifadə vasitəsinin növlərinə poetik fiqurlardan yaradıcılığında məharətlə yararlanan XIV əsr şairi Qazi Bürhanəddin “Divan”ında da rast gəlinməkdədir. Qəzəllərinin əksəriyyətində müxtəlif formalarda və müxtəlif funksiyalarda tətbiq olunan bu poetik fiqurun Q.Bürhanəddin, demək olar ki, bütün növlərindən: anafora, epifora, qoşalaşma və ya geminasiya, reduplikasiya, epimona və s.dən tez- tez istifadə edərək qəzəllərinin emosianallığını, ritmikliyini daha da yüksəltmiş, bununla da fikrinin daha axıcı, ahəngdar və təsirli ifadəsinə nail olmuşdur. Burada bir məsələni də qabartmaq istərdik: təkrir klassik yazılı ədəbiyyatla yanaşı, ilk əvvəl qədim şeir mədəniyyətimizin ilkin örnəyi olan şifahi xalq yaradıcılığında da geniş işlənmişdir. Belə ki, “Kitab-Dədə Qorqud” dastanında biz həm səs – touzi və ya alliterasiya və assonans, həm də söz və ifadə təkrarlarının birgə - kompleks şəkildə bir ritmiklik yaratdığının da şahidi oluruq və bu dastanın bütün boylarında müşayiət olunur. Təkcə bu faktın özü təkririn, eyni zamanda da paralelizmin hələ şifahi xalq ədəbiyyatının yarandığı dövrdən belə çoxfunksiyalılığını bir daha sübut edir: Mərə dini yoq, ağılsız kafir! Ussı yoq, dərnəksiz kafir! Qarşu yatan qarlu qara dağlar Qarıyubdur, otı bitməz. Qanlu-qanlu irmaqlar Qarıyubdur, suyı gəlməz. Şahbaz-şahbaz atlar Filologiya məsələləri, № 7, 2017 305 Qarıyubdur, qulın verməz. Qızıl-qızıl dəvələr Qaruyubdır, köşək verməz. Mərə kafir, Qazanın anası Qarıyubdur, oğul verməz. [1, s.48] Bir sıra tədqiqatçıların qeydlərinə əsasən, hələ ən qədim şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrində qafiyənin tam formalaşmadığı, təkmilləşmədiyi zamanda şeirdə, təkrir qafiyənin oynadığı rolu oynamış, həmçinin türk poeziyasında qafiyənin formalaşmasında da mühüm mövqeyə malik olmuşdur. Belə ki, “Qədim türk poetik abidələrinin hamısında qafiyə söz təkrarlarından və sintaktik paralelizmdən doğan şəkilçilərin qeyri-ixtiyari nəticəsi kimi meydana gəlir.” [2, s.44] Bundan başqa, “Qurani-Kərim”in mətnində təkrir sənəti olduqca geniş işlənmiş və klassik bəlağət alimləri “Quran”da işlənən təkririn incəliklərini bu və ya digər yöndə araşdırmışlar.” [3, s.56] Şübhəsiz ki, bu amil klassik poeziyaya öz təsirini göstərmiş, ustad sənətkarlar poeziya nümunələri yaradarkən bu incəliklərdən də faydalanmışlar. Klassik Şərq poeziyası və eləcə də şifahi xalq ədəbiyyatı elementlərinin qovuşduğu Qazi “Divan”ında bədii təkririn geniş istifadəsi də, bir tərəfdən şairin sənətkarlıq qabiliyyətinin, zəngin bədii dil xüsusiyyətlərinin göstəricisidirsə, şübhəsiz ki, həm türk, həm də Şərq poeziya sənətinin özünəməxsus ənənələri ilə də sıx bağlıdır. Bəs, ümumiyyətlə, bədii təkrir dedikdə nə nəzərdə tutulur? Klassik Azərbaycan şeirinin incəliklərini, dərinliklərini araşdırıb üzə çıxaran f.e.d. M.Quliyevanın “Sözün hissi-emosianal təsirini qüvvətləndirmək üçün eyni sözlərin şeirdə təkrarlanmasına bədii təkrir deyilir” [4, s.180], - fikrinə əlavə olaraq demək istərdik ki, “İfadə imkanlarının zənginliyi baxımından fərqlənən bu leksik-semantik vasitə söylənilən fikrə aydınlıq gətirmək, mənanı qüvvətləndirmək, ekspressivliyi artırmaq, oxucunu inandırıb onda güclü təəssürat oyatmaq üçün istifadə olunmaqla yanaşı, həm də diqqəti lazımi obyektə yönəldib, musiqi ahəngdarlığı yaratmağa da imkan verir.” [5, s.74] Görünür, məhz bu xüsusiyyətlərinə görə türk poeziya sənətinin mahir bilicilərindən olan Qazi Bürhanəddin yaradıcılığında da bədii təkrirlərə tez- tez rast gəlinir. Şair bu poetik fiqura daha həssaslıqla və fərdi yanaşaraq onu öz poetik tutumuna görə digərlərindən daha çox funksiyalar daşıyan bir fiqur olduğunu qabartmağı da yaratdığı gözəl, axıcı, könül oxşayan poetik misraları ilə bacarmışdır. Qazi qəzəllərində təkrir emosianallıq artırmağa, ahəng yaratmağa, ritmikliyi daha da qabartmağa xidmət etməklə yanaşı, beytə, misraya xüsusi məna çalarları da qatır. Belə ki, şairin yaradıcılığında biz təkririn təəccüb, təkid, israr, ah-nalə, sevinc, dəqiqləşdiricilik və s. kimi ekspressiv məna çalarları yaratdığının da şahidi oluruq. Bəzən də subyektin verilən fikrə münasibəti məhz təkrir vasitəsilə üzə çıxır. Bununla da bu bədii Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|