Microsoft Word Ali Rza Xelefli enson23
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
182 Olduğu kimi qalmaq, Demə böyük hünərmiş. Əsərin bu parçasında hələ ki, ana görünmür. Amma onun səsi eşidilir, onun zamana nifrət, rejimlərə nifrət, xalqları didib-parçalamağa, ayaqlama- ğa, zəncirlərə, qandallara vurmağa cəhd göstərən fatehlərə nifrət. Dörd mis- ranın bayatı ruhu, əslində, həm də mərdlərin, əyilməzlərin, xalq ruhunun da- şıyıcıları olan hünərlilərin obrazını yaradır. H.İsaxanlı əsərdə yeri gəldikcə həyat, cəmiyyət, insanlıq, əqidə, amal haqqında ümumiləşmiş, fəlsəfi düşüncələrini rübailər formasında da ifadə edir. Klassik forma və klassik ruh yeni məzmun kəsb edir. Güclü ironiya, zamana istehza əsərdə verilmiş rübaidə bütün çılpaqlığı ilə duyulur: Doğru yolla getmək deyilsə asan, Gərək sağa-sola sapmasın insan - Əqidə nə bığdır, nə də ki, saqqal, Hərdən uzadasan, hərdən qırxasan. Bunlar, əlbəttə, çox sonralar olacaq. Elin bir igid oğlunun öldürülməsin- dən sonra sürgünlər başlayacaq, qəddarlıqlar baş alıb gedəcək, insanlıq ara- da itəcək, əqidə, amal mənəvi ölçülərdən uzaq olan dəyərsiz nəsnələr kimi heç yada da salınmayacaq. Bütöv bir nəsil uzaq ölümlər yolu keçəcək. O nə- sildən əli qələm tutan, zəkası nur dolu bir alim - sənətkar doğulacaq, böyü- yəcək. Və o, həyat və cəmiyyət haqqında, əqidə və amal haqqında özünün nəğmələrini oxuyacaq. Böyük Yaddaş Sahibi obrazı yaradacaq ki, o obrazın mənəviyyat sarayında lay divar kimi yer tutan bir kişi xarakteri görünəcək. Amma o zaman güllələrin od saça-saça sinələrə sancıldığı günlərdə yarasın- dan qan daman bir igid ölümü ilə yaddaşlarda təzədən doğulacaq: Güllələr işıq saçanda, Yaralarından qan daman, İsaxan adlı qəhrəman Öz həyatından keçəndə Namus, Vətən, el yolunda Dünyadan vaxtsız köçəndə Evin divarı uçanda. 183 Bu o zamandır ki, evin divarını siyasi zəlzələlər uçurub. İndi daha Qa- çaq İsaxan yoxdur. Və ilk dəfə "Ziyarət"də Qaçaq İsaxanın adı burada çəki- lir. Bəs kimdir Qaçaq İsaxan? Onun mərdliyini, qorxmazlığını kim indiki nəsillərə olduğu kimi çatdıra bilər və yenə müəllifin özü. İstər tarixi tədqi- qatlarında, istərsə də yaratdığı bədii obrazlarında. Hər ikisi öyrənilməyə, əxz olunmağa, yadda saxlanılmağa müncərdir. Yaddaş Sahibi yalnız özünün gördüyü, tanıdığı, bir sözlə həyata göz aç- dığı zamandan üzü bəri hadisələri yaddaşında çözələyir, onun mənəvi alə- mində iz buraxmış hadisələr təzədən canlanır. İlk baxışdan oxucuya elə gələ bilər ki, onun keçmişə doğru, daha dərin qatlara doğru düşüncə hərəkəti məhduddur. Amma o, gözlənilmədən görmədiyi zamanı və tarixi yenidən canlandırmaq üçün özünün uşaq yaddaşında iz salmış özündən çox qabaqkı hadisələrə də müraciət edə bilir. Bu hadisələrdən yada düşən adamlardan bəlkə də, ən önəmlisi və dəyərlisi, həm də xalqımızın bütövlükdə tarixi üçün mühüm, mənəvi missiya daşımış Qaçaq İsaxan taleyi ilə bağlı hekayətdir. Qaçaq İsaxan. Onun haqqında nə kimi bilgilər var? Birinci növbədə, müəllifin soyadında əbədiləşmiş, abidələşmiş ünvan yada düşür. Və H.İsa- xanlının özünün qeyd etdiyi kimi, o, İsaxanın nəvəsidir. Yaxşı olar ki, müəl- lifin birinci şəxsin dili ilə danışan təhkiyəsini olduğu kimi xatırlayaq: "Uşaqlıqdan hər yerdə İsaxanla bağlı çox söhbətlərin şahidi olmuşam. Onu gözü ilə görən ağsaqqallar, ağbirçəklər, aşıqlar, hökumət adam- ları, ailə və nəsil, sadə insanlar, ermənilər, gürcülər və onu heç vaxt görməmiş adamlar içlərində bir İsaxan əfsanəsi yaşadır. Yeri düşən ilk anda bu barədə ehtirasla danışardılar". 1 Demək, bu danışılanlar müəllifin heç vaxt görmədiyi babası haqqında onun düşüncəsində yetkin təsəvvür yaradır. Və sonralar xalq arasında "Qa- çaq İsaxan" adı ilə tanınan və Azərbaycanın qaçaqçılıq tarixində mühüm rolu və xidmətləri olan haqsızlığa, işğalçılığa, antiinsani rejimlərə qarşı vu- ruşan, rejimlərdən əziyyət çəkən insanları müdafiə edən bir qəhrəmanın hə- yat yolunu öyrənməyə çalışır. Ardıcıl olaraq apardığı tədqiqatları ümumiləş- dirir, müxtəlif mətbu orqanlarda nəşr etdirir (H.İsaxanlı. "Qafqazda sovet 1 Zahid Ələmpaşalı. “Qaçaq İsaxan” dastanı. Xəzər Universitəsi Nəşriyyatı. 2009. səh. 13 184 terroruna qarşı 1928-30-cu illər silahlı müqavimət hərəkatı haqqında") 1 . Göründüyü kimi, bu, artıq onun babası haqqında xronika deyil, xalqın tarixi ilə bağlı azadlıq uğrunda mübarizə tarixinin tədqiqatıdır. İsaxan 20-30-cu illərdə sovetləşməyə qarşı mübarizənin mərkəzində olub. O qədər əhəmiy- yətli dərəcədə güc sahibi olub ki, artıq dövlətin, yeni qurulmaqda olan reji- min güc qurumları onun aradan götürülməsi üçün xüsusi hazırlıqla tədbirlər planı hazırlayıb. Və təbii ki, bu tədbirlərdən biri baş tutub. H.İsaxanlının özünün tədqiqatlarından Qaçaq İsaxanın həyatının son an- ları haqqında dəqiq və aydın təsəvvür yaradan parçanı oxucuların diqqətinə çatdırmamaq əslində, "Ziyarət" poemasının ən mühüm səhifələrindən birini yarımçıq öyrənmək demək olardı: "İsaxan Vorontsovkada işlərini tamamladıqdan sonra cəmi iki silah- daşı Alı Haqqalanlı və Sadıx Sadıxoğlu ilə bərabər Calaloğluna (indiki Stepanavan) yola düşdü. Calaloğlunda İsaxana qarşı böyük miqyasda milis və əsgərlərdən ibarət pusqu qurulmuşdu. İsaxanın yanına gedib- gələn və bu pusquda rəzil rol oynamış Daneliya soyadlı bir Tiflis sa- kininin dəfələrlə müxtəlif adamlara, o cümlədən İsaxanın ailəsinə söy- lədiyi (və digər şahidlərin də əsasən təsdiq etdiyi) əhvalat İsaxanın bi- zə məlum son saatlarını təsvir edir: Məni Calaloğlu mərkəzi milis şöbəsinə çağırıb dedilər ki, Moskvadan gəlmiş yüksək rütbəli bir mə- mur İsaxanın igidliyi, mərdliyi haqqında çox eşidib və onunla şəxsən tanış olmaq istəyir. Mən heç nədən şübhələnmədim və bu söhbəti İsa- xana çatdırdım (özünü təmizə çıxararkən Daneliyanın səmimiliyi bö- yük şübhə doğurur - H.İ.) Təyin olunan vaxt Moskvadan gələn adam, iki vəzifəli milis işçisi və mən kabinetdə İsaxanı gözləyirdik. Artıq mən bilirdim ki, İsaxana tələ qurulub, onu tutub güllələmək istəyirlər. Calaloğlu milis işçiləri və əsgərlərlə dolmuşdu, milis şöbəsinin ətra- fında və içində silahlı adamlar pusquda dayanmışdılar. Lakin mən heç nə edə bilməzdim, ürəyimdə deyirdim ki, bir iş çıxsa və İsaxan bura gəlməsəydi nə yaxşı olardı. Ancaq o, həm verdiyi sözə möhkəm, həm də sözə tez inanan idi. Ayaq səsləşi eşidildi və İsaxan daxil oldu. O, cavan olsa da, dünyagörüşlü adam idi və arxasınca qapılar bağlandıq- ca, şübhəsiz ki, məsələni başa düşmüşdü və geriyə yol yox idi. Çox 1 Qafqazda Sovet totalitarizmi (20-30-cu illər): Elmi konfrans. Bakı, 6-7 noyabr, 1998-ci il. Xəzər Universitəsi nəşriyyatı, 1998. səh.55-58; "Mərkəzi Zaqafqaziyanın sovetləşmə və kollektivləşdirilməsi dövrünün ictimai-siyasi mənzərəsi və İsaxan üsyanı" Azərbaycanda ic- timai-siyasi fikir XX əsr konfransın əsərləri, Bakı, 12 may, 1996. Xəzər Universitəsi nəş- riyyatı, 1996. səh.1-16 Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|