Microsoft Word eko luget doc

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 

────────────────────────────────────────── 

26 

 

Təbabətdə insan orqanizminə zərər verməyən təqr. 40 antibiotikdən 

istifadə edilir. (pensillin, benzilpenisillin; streptomisin, pantomisin, 

veomisin və s.) 

Bitkiçilikdə müəyyən konsentrasiyada işlədilən A. toxumun cücərmə 

qabiliyyətini artırır, bitkinin inkişafını  və kök əmələ  gətirməsini 

sürətləndirir. Bundan ötrü toxum A.-lə  dərmanlanır, yaxud bitkilərə 

antibiotik məhlullar çilənir, ya da onların gövdəsinə A. yeridilir. 

ANTİDOTLAR zəhərlənmə zamanı istifadə edilən dərmanlar. 

ANTİOKSİDANTLAR  – Orqanizmin qocalmasına  şərait yaradan 

oksidləşmə prosesini zəiflədən və qarşısını alan kimyəvi maddələr. 

(tokoferollar, ionollar və s.). 

ANTİSEPTİKLƏR – xəstəliktörədən mikroorqanizmləri məhv 

etmək və ya onların çoxalmasının qarşısını almaq üçün kimyəvi 

maddələr. Tibbdə A. dəriyə, yaraya və s.-yə infeksiya keçməsinin 

qarşısını almaq üçün işlədilir. A-in bir qismindən (karbol turşusu, 

krezol, lizol, formalin, xloramin, xlorlu əhəng və s.) binaları 

dizinfeksiya etmək üçün istifadə olunur. Tibbdə işlədilən A-ə pantosid, 

yodoform, hidrogen-peroksid, kalium- permanqanat, bor turşusu, 

natrium-hidrokarbonat, nişatır spirti, gümüş-nitrat, protarqol, Burov 

mayesi, spirt, rivanol, bəzi antibiotiklər (qramisidin, mikrosid), 

fitonsidlər və s. aiddir. 

ANTİtSİKLON – atmosfer havasının yüksək təzyiqə malik olan 

sahəsi; A-nun mərkəzindəki  ən yüksək təzyiq kənarlara doğru azalır. 

Ayrı-ayrı A-nun mövcudluq dövrü bir neçə sutka və ya həftə davam edə 

bilər.  Şimal yarımkürəsində A-nun sürəti 30 km/saata, cənub 

yarımkürəsində isə 40 km/saata çatır. 

ANTİSİKLON AXINI – dairəvi dəniz axını: şimal yarımkürəsində 

saat  əqrəbi istiqamətində, cənub yarımkürəsində isə  əksinə olur. A.a. 

dünya okeanının bioloji məhsuldarlığına müəyyən təsir göstərir (adətən 

burada o, olduqca aşağıdır). 

ANTOFİLLƏR  (yun. anthos - çiçək)  – Bitki çiçəkliyində 

məskunlaşaraq, onun ləçəkləri, erkəkcikləri və nektarı (nektarofaqlar) 

ilə qidalanan heyvanat aləmi, xüsusilə də həşəratlar. 

ANTOFİTLƏR – çiçək əmələ gətirən bitkilər; çiçəkli bitkilər. 

ANTOQONİSTLƏR – rəqabət  şəraitində yaşayan orqanizmlərdən 

---

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 

────────────────────────────────────────── 

27 

 

bir növün fərdləri digər növün fərdlərinin həyat fəaliyyətini sıxışdırır 

(ləngidir). 

ANTOQONİZM  – orqanizmlərin bir-birilə barışmaz, kəskin 

mübarizəsi, bu zaman növün biri digərinin boy və inkişafını zəiflədir və 

ya tamamilə dayandırır. 

ANTROBİOSENOZ  (yun. anthropos - insan) – insanın təsərrüfat 

fəaliyyətinin altında olan biosenoz. 

ANTROPİK (ANTROPOGEN) AMİLLƏR  – təbii mühitə insan 

fəaliyyətinin təsiri amilləri. A.a. mənfi və müsbət ola bilər. 

ANTROFİLLƏR – insana yaxınlıqda (təmasda) yaşayan heyvanlar. 

Məs. ev sərçəsi, ev siçanı və s. 

ANTROFİTLƏR – insanın düşünülməmiş və ya şüurlu olaraq təsiri 

ilə fitosenozlarda və ya aqrosenozlarda tez-tez rast gəlinən antropofil 

bitkilər, həm də insan tərəfindən becərilən bitkilər daxildir. Antrofitlərə: 

1) bu və ya digər dərəcədə insan tərəfindən pozulmuş (otarma biçin, 

ağacların kəsilməsi nəticəsində) fitosenozlarda və aqrosenozlarda 

inkişaf edən yerli alaq otları: 2) insan tərəfindən təbii bitki örtüyünün 

məhv edildiyi yerdə, məs. herikdə  və zibillikdə  qısa müddətli 

prosenozlar yaradan yerli ruderal növlər (rudefitlər). 3) yerli becərilən 

bitki növləri; 4) pozulmuş fitosenozlara insanın kənardan gətirib 

düşünmədən daxil edildiyi növlər; 5) Kənardan gətirilib aqrosenoz kimi 

becərilən (introduksiya edilən) növlər (aqrofitlər); 6) yabanılaşmış 

mədəni bitkilər (erqaziofitlər); 7) iqlimləşdirməyə uyğunlaşmayan kənar 

növlər (efemerofitlər) aiddir. 

ANTROPOFOBLAR  – hədsiz otarmaya, biçinə  və s. tab 

gətirməyən bitki və heyvanlar. 

ANTROPODİNAMİK DƏYİŞİLMƏLƏR VƏ YA 

SUKSESSİYALAR – insanın düşünülməmiş (şüursuz olaraq) və ya şü-

urlu surətdə (hər hansı bir məqsədlə) təsiri ilə biosenozların dəyişilməsi. 

Bu dəyişilmə endodinamik (məs. təbii çəmənə gübrə verməklə) xarakter 

daşıya bilər. (Sukaçev). İnsan tərəfindən aqrosenozların dəyişilməsi ciddi, 

laborogen, texnogen və rekreasiya dəyişilmələri ilə nisbətən zəif nizam-

lanır. 

ANTROPOGEN ÇİRKLƏNMƏ  – insanın təsərrüfat fəaliyyəti 

nəticəsində baş verir, o cümlədən təbii çirklənmənin tərkibinə  və 

---

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 

────────────────────────────────────────── 

28 

 

intensivliyinə bilavasitə  və vasitəli təsir göstərir. Məs. hidrotikintilər 

aparmaq, yol örtüyü salmaq yolu ilə və s. 

ANTROPOGEN DÖVR, KAYNOZEYİN ÜÇÜNCÜ DÖVRÜ – 

neogendən sonra başlayıb hazırda da davam edir; pleystosen və holoseni 

əhatə edir. A.d. həm də dördüncü dövr adlanır. A.d.-ün uzunluğu 

müxtəlif sxemlərə görə 0,6-3,5 mln il təşkil edir. A.d. şüurlu insanın 

meydana gəlməsi dövrüdür. Dövrün adı da elə onunla bağlıdır. 

ANTROPOGEN EROZİYA  – insanların düzgün olmayan 

təsərrüfat fəaliyyəti (meylli yamacların başdan-başa  şumlanması, 

meşələrin məhv edilməsi, otarma və suvarma normalarının pozulması, 

müxtəlif qazıntı işləri və s.) nəticəsində baş verən eroziya prosesi. 

ANTROPOGEN LANDŞAFT  – insan cəmiyyəti fəaliyyətinin 

nəticəsində  kəskin dəyişilmiş  və ya yeniləşdirilmiş landşaft. Təbii 

landşaftın aqrosenozlarla, yaşayış  məntəqələri ilə, texniki və  nəqliyyat 

qurğuları ilə əvəz olunması. 

ANTROPOGEN MADDƏLƏR  – sferi mühitinə insan fəaliyyəti 

nəticəsində daxil edilən kimyəvi birləşmələr qrupu. 

ANTROPOGEN MÜHİT – canlı orqanizmləri əhatə edən və insan 

tərəfindən dəyişdirilən ətraf mühit. 

ANTROPOGEN POPULYASİYALAR  – insan tərəfindən 

introduksiya nəticəsində yaranan populyasiyalar, onların çoxalması, 

yayılması. 

ANTROPOGEN RELYEF – qurunun insan fəaliyyəti nəticəsində 

dəyişilmiş  və ya yaradılmış relyefi. İki cür A.r. ayrılır: kortəbii A.r. 

(yarğan, uçqun, hərəkət edən qumlar və s.) və istiqamət verilmiş A.r. 

(yamaclarda düzəldilən terraslar, tökmələr, torpaq bənd və s.) 

ANTROPOGEN SEYRƏLMƏ  – Ayrı-ayrı bitki və ya heyvanın 

sıxlığının insan fəaliyyəti nəticəsində seyrəlməsi. 

ANTROPOGEN SƏHRALAR  – insanın təbiətə bilavasitə  və 

vasitəli təsiri nəticəsində yaranan səhralar. A.s-ın sahəsi getdikcə artır 

və 10 mln. km

2

-ə çatmışdır. (qurunun 7%-ni təşkil edir). Dünyanın bü-

tün səhralarının antropogen mənşəli olması haqda fikir yürüdülür. 

ANTROPOGEN SİSTEMİ (DÖVR) (yun. anthropos – insan və 

genos - doğum)  – stratiqrafik şkalanın son sistemi və Yerin geoloji 

tarixində indiyədək davam edən axırıncı dövr. 700 min – 1mln. – 2,5 -

---