Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti

özünd
ə  birləşdirən, təkcə  bir millətə  aid  olmayıb  bütün  xalqların  dünya  və  axirət 
xoşbəxtliyini  düşünən və  bəşəriyyət tarixinin əbədiyaşar  inqilabına  çevrilən bir 
inqilab olmuşdur. 
M
əlumdur ki, hansısa bir inqilabı və ya qiyamı həyata keçirmək üçün bir neçə 
şərt olmalıdır. Bu şərtlərdən biri inqilabın həyata keçməsi üçün şəraitin olması, digəri 
is
ə  onu həyata keçirən şəxsin kimliyidir. Kərbəla inqilabının tarixini vərəqləyərkən 
h
ər  iki  şərtin  orada  olduğunu  görməkdəyik. Belə  ki, Kərbəla  inqilabının  həyata 
keçm
əsi üçün həm  tarixi  şərait  yaranmışdı,  həm də  bunu həyata keçirən  şəxsin 
kimliyi m
əlum  idi.  O,  babası  Peyğəmbərin  (s)  yolunun  davamçısı  və  o müqəddəs 
ail
ənin üzvü Hüseyn bin İmam Əli (ə) idi. Peyğəmbərin (s) düvründə insanlar arası 
münasib
ətlər necə idisə, xəlifə Yezidin də dövründə həmin forma yenidən cəmiyyətə 
g
ətirilir və  təbliğ  olunurdu.    Buna  görə  də  İmam  Hüseyn  (ə) qiyam edərkən 
buyurmuşdur:  “Ona görə  qiyam  etdim  ki,  babam  Peyğəmbərin (s) ümmətini islah 
edim.”  Buradan bel
ə  məlum  olur  ki,  İmamın  (ə) qiyam etməsində  məqsədi heç də 
hakimiyy
əti  ələ  almaq deyil, əksinə  cəmiyyəti  Peyğəmbər (s) dövründəki  İslama 
qaytarmaq v
ə islah etmək idi. 
K
ərbəla qiyamının baş verməsinin digər səbəblərindən biri azadlıq və bunun da 
içind
ə xoşbəxtlik amalını insanlara çatdırmaq idi. Buna işarə edən İmam (ə) buyurur: 
“M
ən  ölümü  yalnız  xoşbəxtlik,  zalımlarla  yaşamağı  isə  ar və  rüsvayçılıq  bilirəm.” 
Dem
əli İmamın (ə) bu sözü də Kərbəla inqilabının ülvi mahiyyətini tam aşkarlığı ilə 
göst
ərdi ki, sosial, milli və  mənəvi zülmə  müxalifət olmaq dünya və  axirətin 
xoşbəxtliyidir. 
K
ərbəla qiyamı o dövrdə vacib idi və həyata da keçdi. Onun müsbət nəticələri 
n
əinki aşağı təbəqəli müsəlmanlar içərisində, eyni zamanda xilafət aparatı içərisində 
d
ə əks səda doğurdu. Belə ki, mənfur Əməvilər xilafətində parçalanma, xilafətin zülm 
v
ə  istibdad üzərində  qurulması  bütün  təbəqədən olan insanlara aşkar  oldu. Bunun 
bariz  misalını  Yezidin  oğlu  hakimiyyətə  gələn zaman dediyi sözlərdə  öz  əksini 
tapmışdı.  Belə  ki,  Müaviyə  bin Yezid atasının  ölümündən sonra minbərə  çıxıb 
Peyğəmbərə (s) və onun Əhli-beytinə (ə) salavat göndərəndən sonra demişdi: “İmam 
Əli (ə) xilafətə babam Müaviyədən daha layiq idi. Atam Yezidin xilafətinə gəldikdə 
is
ə o bütövlükdə nəfsxorluq, pisliklər və israfçılıq üzərində idi. O, Məhəmmədin (s) 
ümm
ətinə  xəlifəlik etməyə  layiq deyildir.”  O, bu sözləri dedikdən sonra xəlifəlik 
xalatını əynindən çıxarıb atmış və bu vəzifədən imtina etmişdir. 
K
ərbəla qiyamından sonra Əməvilər xilafətində parçalanma olmuş, hakimiyyət 
Əməvilərdən  Mərvənilərə  keçmişdir  (685-ci ildə). Bundan sonra xilafət  ərazisini 
qiyamlar  bürümüş,  hər yerdə  xalq kütləsi ali hakimiyyətə  qarşı  etiraz  səslərini 
qaldırmışlar.  Demək olar ki, Kərbəla hadisəsi  baş  verən  bu  qiyamların  hamısının 
ilham m
ənbəsi olmuşdur.  
 
 
 
                 
 
 
 
261 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
MƏNBƏLƏR VƏ İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 
 
1.
 
Ay
ətullahul-Uzma  Seyid  Məhəmməd  əl-Huseyni  əş-Şirazi,  əş-Şiətu vət-
T
əşəyyu, Kuveyt, I nəşri. 1429/2008.  
2.
 
Carullah Z
əməxşəri, Təfsirul-Kəşşaf, Beyrut-1415/1995. 
3.
 
C
əfər Sübhani, Vəhhabi Məzhəbi, tərc: Yusif Bağırov, Bakı, 1999. 
4.
 
Əbulqasim Cəfər bin Məhəmməd bin Qəvləviyyə, Kamilüz-ziyarət. Qum, III 
n
əşri. 1424/h.  
5.
 
Əbul Fida İbn Kəsir, əl-Bidayə vən-Nihayə, V nəşri, Beyrut-1420/1999. 
6.
 
Əhməd bin Hənbəl,  Müsnədi-Əhməd,  Misir,  Müəssisətu Qurtubə  və  Türkiyə 
çapı.  
7.
 
Əbu Yəla, Müsnədi- Əbi Yəla. Darul-Məmun, Dəməşq çapı. 
8.
 
Əhməd bin Əli əl-Cəssas, Əhkamul-Quran, Beyrut çapı. 
9.
 
Əllamə  Əbdu  Əli  bin  Cumə  əl-Ərusi  əl-Huveyzi,  Təfsiru Nuris-Səqaleyn, 
Qum, IV n
əşri, 1410/h.  
10.
 
Əllamə  Məhəmmədhüseyn  Hairi  Ələmi,  Dairətül-məarifiş-şiiyyətil-ammə, 
Beyrut-1413/1993.  
11.
 
Əllamə  Məhəmməd Baqir Məclisi,  Biharül-ənvar.  Beyrut, Müəssisə  əl-Vəfa, 
1403/1983.  
12.
 
əl-Hafiz Übeydullah bin Abdullah Hakim əl-Həskani,  Şəvahidüt-tənzil li 
q
əvaidit-təfzil fil-ayatin-nazilə fi əhlil-beyt, Beyrut, I nəşri, 1393/1974.  
13.
 
əl-Muhəddisul-Fəqih  Əhməd bin Həcər  əl-Heytəmi  əl-Məkki,  əs-Səvaiqül-
mühriq
ə fir-rəddi ələ əhlil-bədi vəz-zəndəqə, Beyrut, II nəşri, 1414/1993.  
14.
 
əl-Qazi Nəsruddin Beyzavi, Təfsirul-Beyzavi. 
15.
 
F
əzl bin Həsən ət-Təbərisi, Məcməul-Bəyan, Beyrut-1418/1997  
16.
 
H
akim Nişapuri, Müstədrək aləs-səhiheyn, Beyrut, Darul-kutubil-ilmiyyə.  
17.
 
H
ənbəli əl-Muqəddəsi, əl-Əhadisul-Muxtarə. Məkkədə çap olunub.        
18.
 
Hib
ətuddin əş-Şəhristani, Nəhdatul-Huseyn, Bağdad 1345/1962. 
19.
 
İbn Bəttutə, ər-Rihlə, Tarixsiz.. 
20.
 
İbn Əbu Şeybə, Müsənnəfi-İbn Əbi Şeybə, ər-Riyad, Məktəbətur-Rüşd. 
21.
 
İbn Həcər əl-Əsqəlani, Təhzibüt-təhzib. 
262 
 

---

22.
 
İbn Həvqəl, Sirətul-Ərz. Leiden-1967.  
23.
 
İbn Əbi Asim, əl-Ahad vəl-Məsani, ər-Riyad, birinci nəşri, 1411/1991.
 
24.
 
Qurani-k
ərim, tərc: Ziya Bünyadov və Vasim Məmmədəliyev, Bakı, Azərnəşr, 
1991. 
25.
 
Mehdi Pişvayi, Məsum İmamların həyatı. Bakı-2005. 
26.
 
Mevlut Sari, Arapça-
Türkçe luğat. 
27.
 
M
əhəmməd bin Yaqub Küleyni, Usuli-Kafi. Beyrut, I nəşri 1429/2008.  
28.
 
M
əhəmməd bin İsmail Buxari, Səhihi-Buxari, Riyad, II nəşri, 1419/1999.  
29.
 
M
əhəmməd bin  Əhməd  əl-Qurtubi,  əl-Camiul-Əhkamil-Quran, Beyrut-
1417/1996. 
30.
 
Müslüm bin H
əccac Nişapuri, Səhihül-Müslüm. Riyad, II nəşri, 1421/2000.  
31.
 
Natiq R
əhimov, İslam Tarixi. Bakı-2005. 
32.
 
Nuriddin  Əli  bin  Əbi  Bəkr  əl-Heysəmi,  Məcməüz-zəvaid,  Darur-Rəyyan, 
Qahir
ə və Beyrut-1408/1988. 
33.
 
Nuri Ünlü
, İslam Tarixi, İstanbul, II nəşri, 1997.  
34.
 
Seyid 
Kazım  Pərpənci,  Qədir günündən  aşurayadək. tərc:  Mirkazım 
Eyyubzad
ə, Bakı-2007.  
35.
 
Seyid M
əhəmməd Musəvi Şirazi, Pişavər gecələri, Bakı, I nəşri, 2006. 
36.
 
Seyid  M
əhəmməd Həsən Musəvi  Kaşani,  Aşura  faciəsindən  sonra  baş  verən 
qiyamlar, t
ərc: Seyid Zahir Dadaşov və Qahir Dadaşlı, Bakı, I nəşri, 2005.  
37.
 
Seyid Əbdürrəzzaq Ali Əbdülvəhhab, Tarixul-Kərbəla. Bağdad-1353/h. 
38.
 
Süleyman bin Əhməd ət- Təbərani, Mucəmul-kəbir, Mosulda çap olunub.        
39.
 
Şeyx Məhəmməd bin Həsən  ət-Tusi,  Təhzibul-əhkam.  Beyrut,  I nəşri, 
1429/2008.  
40.
 
Yaqut 
əl-Həməvi, Möcəmül-büldan. Tarixsiz.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
263 
 

---