Sahəsi olduğunu bir daha ortaya qoyur
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
104 qaldıqları zaman atdıqları addımların, inancların göstəricisidir. Məsələn: Münəccimlər baxıb gecə göylərə, Gəldilər qərara belə bir kərə. Dedilər: - Şahzadə gərək İrana Vida edib getsin Ərəbistana. Səadət bəxş edər ömrünə bəlkə Ərəb məmləkəti, o qədim ölkə. Hər kəsə bir diyar şərafət verər, Bəlkə o yurd ona mal, dövlət verər. (4, 53) Göründüyü kimi, ibtidai təfəkkür çağlarından qalmış belə inamlarla insanlar baş vermə səbəblərini bilmədikləri hadisələrə təsir etməyə cəhd göstərmiş, xəta-bəladan, xəstəlik, ölüm kimi hallardan uzaq olmağa, öz arzu və istəklərinə çatmağa çalışmışlar. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, şifahi xalq ədəbiyyatı Nizami yaradıcılığına təsir etdiyi, onu məna və sənətkarlıq baxımından qidalandırdığı kimi, Nizami poeziyasının özü də xalq yaradıcılığına güclü təsir göstərmiş, ona yeni-yeni fikirlər, mövzular vermişdir. ƏDƏBİYYAT 1. Nizami Gəncəvi. Xosrov və Şirin. Bakı, "Lider nəş- riyyat", 2004, 392 səh. 2. Nizami Gəncəvi. İskəndərnamə. Şərəfnamə. Bakı, "Lider nəşriyyat", 2004, 432 səh. 3. Nizami Gəncəvi. Leyli və Məcnun. Bakı, "Lider nəş- riyyat", 2004, 288 səh. 4. Nizami Gəncəvi. Yeddi gözəl. Bakı, “Lider nəşriyyatı”, 2004, 336 səh. 105 Maşallah XUDUBƏYLİ AMEA Folklor İnstitutunun elmi işçisi BİR TÜTƏYİN SİRRİ Nizami yaradıcılığı sonu görünməyən bir dəryadır. Ona baş vurub sona yetmək hər qəvvasa nəsib olmur. “Xəmsə”nin hər qolu bir hikmət dünyası, hər başlığı bir nəsihət meyarıdır. Şairin təsvir edəcəyi hadisənin fövqündə verdiyi hikmətlərin hərəsi bir dastanın bütövlüyü qədər bitkin və kamildir. Folklor dünyamızın müdrik kəlamları Nizami qələminin möcüzəsilə incilərə elə düzülüb ki, elə bil onların bircə xanəsini tərpətsən, sonu görünməyən uca bir sarayı xanəsindən oynatmış olarsan. Bu kəlamları oxuduqca oxumaq, kamaldan kamala dərinləşmək istəyirsən. “Xəmsə”də təsvir olunan hekayətlərin hamısı bilavasitə əsərin qayəsi ilə bağlı əhvalatlardır. “İqbalnamə”dəki “İsgəndər və çoban” hekayəti də eyni məqsədlə qələmə alınmış, bütöv bir əsərin timsalında ölməzlik dünyasına qovuşmuşdur. Böyük şair adəti üzrə burada da özündən əvvəlki el de- yimlərinə təvazökarlıqla istinad edir, eyni zamanda onu səmimiyyətlə nəzərə çatdırır. Bundan sonra deyilənləri saf- çürük edir, eyni zəmində özünün şəxsi fikrini söyləyir. Məlumdur ki, son dərəcə maraqlı həyata malik olan İsgəndərin haqqında söylənənlər zaman-zaman əfsanələrə dönmüş, hər sənətkar qələmində müxtəlif səpkilərlə təsvir edilmişdir. Başqa bir ustad da belə nəql edər, Dünya filosofu Əbu Məşər də. “Uluf” adı ilə məşhur əsərdə. Yazırdı: “İsgəndər öldüyü zaman, Bu böyük zərərdən çox qəmgin olan. Yunanlılar onu sevdiklərindən Çəkdilər kağıza şəklini həmən. 106 Onun surətini rəsm edən rəssam, Şəkli layiqincə eyləyib tamam, Çəkibmiş yanında o iki heykəl. Sağında bir gözəl, solda bir gözəl; Hər başda o iki buynuz rəsm etmiş, Zərli və lacivərd rənglə bəzətmiş... Deməli, Nizamidən əvvəl Əbu Məşərin təsvirinə görə İsgəndərin buynuzu söhbətinin yaranması həmin rəssamın çəkdiyi şəkillə bağlı bir əfsanənin yaranmasına səbəb olmuşdur. Əslində İsgəndərə rəğbət bəsləyib onu rəsmdə İlahinin müqəddəsliyinə bağlayan Rum rəssamının bu şəkli sonralar düzgün başa düşülməmiş, ərəblər tərəfindən başqa cür yozulmuşdur. Yəni İsgəndərin ətrafında əyləşən gözəllərin başında təsvir edilən buynuz dini əsatirlərlə bağlı olsa da, o, sonralar İsgəndərin öz adına çıxılmış, əbədi söylənəcək bir əfsanənin təməlinə dönmüşdür. Ərəblər bu şəkli seyr eyləyərkən, Qarışıq salmışlar onları səhvən. İsgəndər bilmişlər o gündən bəri, Buynuzlu çəkilmiş o mələkləri. Odur ki, şübhəyə düşmüş ərəblər, “Zülqərneyn” ləğəbi almış İsgəndər. Lakin bundan belə ölməz şair yenidən elmi təsvir baxışına qayıdır, şifahi eşitdiklərini nəzmə çəkib “İqbalnamə”də xüsusi bir maraqlı qolun binasını qoyur. “İsgəndər və çoban” hekayəti adlanan bu maraqlı dastan Nizami qələmi ilə çox canlı, inandırıcı və həm də dil baxımından çox rəvan söylənmişdir. Həmişə ulu nəsillərimizin deyimlərinə əsaslanıb ondan bəhrələnən Nizami Gəncəvi, bu əfsanələri sadəcə nəzm dilinə döndərməklə kifayətlənmir, həm də ona öz nöqteyi-nəzərindən təhlili yanaşıb müdrik kəlamlara çevirir. Nizaminin dili ilə söylənən ən heyrətli əfsanə belə, adama inandırıcı görünür. Şairin özündən əvvəl və sonra eyni mövzuda söylənən təsvirlərin hamısı onun qüdrətinin kölgəsində qalır. Məşhur 107 İsgəndərin “Zülqərneyn” adlanması əfsanəsi də belədir. Onu dinlədikcə adama elə gəlir ki, bu hekayəti ilk dəfə Nizaminin dilindən eşidir. Xalqa istinad etməsi isə sadəcə olaraq onun təbiiliyindən irəli gəlir. Başqa bir bilici deyir ki, onun, Qulaqları varmış həddindən uzun. Dürrdən tac kimi qaşları varmış, İki qulağına o qın taxarmış. Onları xəzinə hesab edərək, Möhkəmcə gizlərmiş bir xəzinə tək. Başını qırxan bir qulundan qeyri, Kimsənin bu sirrdən yoxmuş xəbəri. Ancaq haman qulu öldüyü zaman İsgəndər tapdı bir özgə başqırxan. Burada iki məsələni xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır. Əvvəla, məlumdur ki, dillərdə həmişə “İsgəndərin buynuzu var” əfsanəsi söylənmişdir. Amma dahi Nizami onu bir bilicinin dilindən eşitmək adı ilə buynuz kimi yox, qulaq kimi təsvir edir. İlk baxışda oxucuya və dinləyiciyə adi görünən bu döndərmənin məzmunu səbəbsiz deyildir. Əgər İsgəndərin buynuzu olmuş- dursa, onu öz başqırxanından başqa kimsənin görə bilməməsi, bu söylənən əfsanə olsa belə, onu tamamilə qeyri-inandırıcılığa və bayağılığa aparıb çıxarardı. Lakin Nizami diqqəti burada da özünü göstərmişdir. Şair onu buynuz kimi yox, uzun, qeyri-adi qulaq kimi təsvir etmişdir ki, onun da qeyrilərindən gizlənməsi mümkün bir iş sayıla bilərdi. İkinci təsvirin özünəməxsusluğu İsgəndərin başqırxanının birincisi yox, ikincisi tərəfindən bu sirrin açılmasıdır. Bu da məlumdur ki, xalq arasında həmişə bu sirrin şahın saxladığı yeganə başqırxan qulun quyuya söylədiyi sözlərin çalınan tütəkdə açılması ilə bağlı olmuşdur. Nizami isə “İsgəndər və çoban” hekayətində onu ikinci başqırxan qulun adı ilə bağlayır. Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|